1. З якіх значымых частак могуць складацца слова, аснова? 2. Як вызначыць у слове канчатак? Якую ролю ён выконвае? 3. Чым прыстаўка і суфікс падобныя паміж сабой і чым яны адрозніваюцца? 4. Што такое нулявы канчатак? Прывядзіце прыклады. 5. Раскажыце пра словаўтваральны ланцужок. 6. Як называецца утварэння слоў, калі слова ўтворана з дапамогай: 1) суфікса; 2) прыстаўкі; 3) прыстаўкі і суфікса адна- часова? 7. Якія словы называюцца складанымі? Назавіце ўтварэння складаных слоў і прывядзіце прыклады. 8. Якія словы называюцца складанаскарочанымі? Як вызна- чаецца род такіх слоў? Прывядзіце прыклады.

Невысокага росту егер, хударлявы, ссутулены, з кароткімі рыжымі вусамі і рэдкай бародкай, быў падобны на сапраўдна-га лесавічка. Пад старым разгалістым дубам, што рос на палян-цы, ён ціхім голасам даваў парады фатографу:

— Вунь там, за бродам, пачынаецца вялікі імшарнік. Апранай гумавыя боты, каб не падмачыцца. За бродам будзе мысок дубровы... За ім пачынаецца балота. Каля мыска якраз і б'юцца на світанні ласі. Толькі асцярожна... Днямі адна наша жанчына збірала журавіны, Напаў на яе лось... Яна так перапужалася, што і не помніць, як з балота выбралася. Будзь асцярожны, бо хто ведае, што ў галаве раз'юшанага лася. Калі што не так — хутчэй на дрэва. Не шумі, бо лось можа з'явіцца нечакана...

Апоўначы фатограф абуў гумавыя боты, апрануў ватоўку. Зарадзіў апарат.

Задоўга да світання ён перабраўся праз брод і прытаіўся за невялікім стажком каля ўзлесся. Тут, на выкашаных прагалі-нах між кустоў алешніку і лазы, сыходзіліся на бойку ласі.

Прыхінуўшыся да стажка, фатограф і не прыкмеціў, як за-драмаў. Абудзіў яго голас. Здавалася, што нехта заблудзіўся ў балоце і гукае прыглушаным хрыплаватым голасам, просіць дапамагчы.

Дрымоту як рукой зняло. Фатограф закінуў сумку з фота-апаратам за спіну і, адгукваючыся, пайшоў напрасткі праз ба-лота. Раптам голас прагучаў у другім баку. Фатограф спыніў-ся — ці не мроіцца яму. Прыслухаўся. Прайшоў мо якіх сто метраў і стаў як укопаны. Перад ім, як здані, выплылі з тума-ну два вялізныя ласі. Апусціўшы галовы, выставіўшы наперад галінастыя рогі, яны на нейкае імгненне знямелі і стаялі неру-хома. Потым кінуліся адзін на аднаго.

Стукнуліся рогі аб рогі, затрашчалі. Звяры ўпіраліся, разва-рочвалі капытамі купіны, мох — хто каго перасіліць. Але ніво-дзін не здаваўся. Вось ласі ўпалі на калені. Потым падхапіліся, адбеглі трохі і зноў кінуліся адзін на аднаго. Зноў затрашчалі рогі.

Здавалася, барацьба ішла не на жыццё, на смерць.

Але вось адзін супернік не вытрымаў націску і пахіснуўся. Гэтага было дастаткова. Другі мацней націснуў і паваліў яго. Пераможаны не паспеў падняцца, як атрымаў яшчэ ўдар.

Хутчэй трэба ратавацца, уцякаць. Лось падхапіўся і з усіх ног падаўся прэч. Пераможца пагнаўся за ім.

Фатограф стаяў як зачараваны і не мог уцяміць, што перад ім было — сон ці ява. Захоплены незвычайным відовішчам, ён забыўся, дзеля чаго сюды прыйшоў.

Зноў пачуўся стогн. Толькі цяпер фатограф зразумеў, што гэта быў баявы кліч лася.

Фатограф асцярожна крануўся на ласіны стогн. Неўзабаве ён выйшаў на невялікі грудок, дзе расло некалькі маладых дубкоў. Ласі раўлі, стагналі навокал, але не трапляліся на вочы.

Фатограф пасмялеў, перастаў асцерагацца, страціў піль-насць. Ён спыніўся каля пня, дастаў з кішэні цыгарэты...

Лось з'явіўся нечакана, быццам здань. Апусціўшы галаву, выставіўшы рогі, звер пёр напралом.

Фатограф схапіў апарат, але не паспеў пстрыкнуць затво-рам: вельмі ж хутка скарачалася адлегласць паміж ім і ласём. Тады ён сарваўся і куляю даляцеў да дубка і, як тая рысь, хут-ка і спрытна ўзабраўся на дрэва.

Лось горда ўзняў галаву і павярнуў назад.

Ён і сапраўды перамог: слабейшы ўцёк ад яго.

Праз хвіліну, другую быў чуваць у імшарніку стогн: лось выклікаў на бой таго, хто яшчэ хацеў памерацца з ім сваёю сілаю. (491 слова)

Объяснение:

Жили по соседству воробей и мышь: воробей под стрехой, а мышь в норке в подполе. Кормились тем, что от хозяев перепадало. Летом еще так-сяк, можно на поле или в огороде что-нибудь перехватить. А зимой хоть плачь: воробью хозяин силок ставит, а на мышь — мышеловку.

Надоело им так жить, и задумали они ляду копать, хлеб сеять.

Вскопали ладную делянку.

— Ну, что посеем? — спрашивает воробей.

— Да то, что люди сеют, — отвечает мышь. Собрали семян и посеяли пшеницу.

— Что будет твое, — спрашивает мышь воробья, — корешки иль вершки?

— Сам не знаю.

— Бери корешки, — советует мышь.

— Ладно, пускай будут корешки.

Настало лето. Поспела пшеница. Мышь сжала колосья, а воробью оставила солому.

Отнесла мышь колосья в свою нору, смолотила, смолола, напекла пирогов да и ест себе зимою. Хорошо живет, нужды не знает.

А воробей попробовал солому — невкусная!

Пришлось ему на мусорной яме, голодному, зимовать.

Наступила весна. Мышь вылезла из норы, увидела воробья и спрашивает:

— Ну, как, соседушко, зимовалось?

— Плохо, — говорит воробей, — еле выжил: невкусная наша пшеница уродилась.

— Так давай этим летом будем морковь сеять, она сладкая. Все зайцы любят ее.

— Давай, коль не врешь! — подскочил воробей от радости.

Вскопали они новую лядину, посеяли морковь.

— Что ж твое будет, — спрашивает мышь у воробья, — корешки иль вершки?

— Вершки, — говорит воробей. — Боюсь брать корешки: я уже раз на пшенице обжегся.

— Ладно, бери вершки.

Выросла морковь. Взял воробей вершки, а мышь — корешки. Отнесла она свои корешки в нору и ест себе помаленьку.

А воробей попробовал вершки, а они-то не лучше пшеничных корешков…

Нахохлился воробей, чуть не плачет. Летит ворона. Увидела воробья.

— Ты чего, воробей, нахохлился? — спрашивает.

Рассказал ей воробей, как они с мышью пшеницу и морковь сеяли.

Выслушала его ворона и расхохоталась во все горло:

— Глупый ты, воробей! Мышь тебя обманула… В пшенице самое вкусное это вершки, а в моркови — корешки.

Рассердился воробей, прискакал к мыши.

— Ах ты, негодница, ах ты, обманщица! Я с тобой биться буду.

— Ну, что ж, — говорит мышь, — давай биться!

Пригласил воробей к себе в дроздов и скворцов, а мышь — крыс да кротов.

Начали они биться. Долго бились, да никто никого не одолел.

Пришлось воробью отступить с войском своим к мусорной яме.

Увидела это ворона:

— Ха-ха, воробей, и слабых же ты выбрал! Позвал бы ты морского сокола, тот враз бы всех мышей, и крыс, и кротов проглотил.

Полетел воробей на море, кликнул морского сокола.

Прилетел сокол и все мышиное войско проглотил. Одна только мышь, та, что воробья обманула, осталась: спряталась в нору.

Наступил вечер. Полетел сокол ночевать на ржанище. Сел на камне и крепко уснул. А воробей пощебетал на радостях и под стреху забрался.

Тем временем хитрая мышь побежала в поле к пастухам, схватила головешку и подпалила ржанище, где спал сокол. Взвился огонь, зашумел — разгорелся и опалил соколу крылья.

Проснулся сокол, а у него крыльев-то и нету… Погоревал он и двинулся пешком к морю. Заметил его по дороге охотник, хотел застрелить, а сокол и говорит ему:

— Не стреляй меня, добрый человече. Возьми лучше с собой: когда отрастут у меня крылья, я тебя за это отблагодарю.

Взял охотник сокола. Целый год кормил его и за ним ухаживал.

Отросли у сокола крылья, вот и говорит он охотнику:

— А теперь возьми меня на охоту. Я буду тебе зайцев и птиц ловить.

С той поры и служит сокол у охотника.