Кантрольная тэставая работа10 класварыянт 21. адзначце словы, вымаўленне якіх не адпавядае напісанню: 1) раскідзісты; 2) збожжа; 3) масліна; 4) барацьба; 5) стараешся.2. адзначце пары словазлучэнняў, у якіх ужыты амонімы: 1) байкі к. крапівы – джэмпер з байкі; 2) лясістыя мясціны – лясныя звяры; 3) праязны дакумент – гістарычны дакумент; 4) купіць акцыі – акцыі пратэсту; 5) прадуктовы склад – націскны склад.3. адзначце фразеалагізмы, якія маюць значэнне ‘моцна правучыць каго-небудзь’: 1) набіваць руку; 2) усыпаць перцу; 3) пусціць чырвонага пеўня; 4) накруціць хвост; 5) ганяць сабак.4. адзначце словы, утвораныя бяссуфіксным стогн; 2) падкоп; 3) падсвечнік; 4) маладосць; 5) моладзь.5. адзначце назоўнікі, якія маюць форму толькі множнага ліку: 1) боты; 2) насілкі; 3) крупы; 4) бярвенне; 5) дзяды.6. адзначце прыметнікі, якія не ўтвараюць ступеней параўнання: 1) халасты; 2) вараны; 3) вузкі; 4) персікавы; 5)дрэнны.7. адзначце сказы з дзеясловамі абвеснага ладу: 1) пазней за ўсіх выбег з хаты васілёк.2) цалуй за мяне нашу маленькую ві3) настаўніца яшчэ больш ажыўляецца, і ў вачах яе іскрачкі пабліскваюць.4) я хацеў бы спаткацца з вамі на вуліцы ў ціхую сінюю 5) на берагах гэтых рэк адбудуцца потым вялікія гістарычныя падзеі.8. адзначце сказы, у якіх выдзеленыя словы – прыназоўнікі: 1) кіра сціснула каля грудзей худыя кулачкі і заплакала першая, за ёю мокра зашморгалі насамі ўсе дзяўчаткі.2) пятро ад такіх думак ажно ўсхапіўся і абышоў вакол лаўкі.3) вакол яснела.4) пасля вайны выгляд вёсак перамяніўся.5) пасля мая сумка з кніжкамі ды сшыткамі ціха шуснула ўніз, на дарогу! 9. адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў ужываецца не: 1) гром грымеў амаль безупынна, не змаўкаючы _ на хвіліну.2) унізе, у цясніне, _ то рачулка, _ то ручаёк бурлі3) назаўтра, падняўшыся ўранні з пасцелі, андрэй, як _ дзіўна,не адчуў ні стомленасці, ні разбітасці.4) куды _ прыязджалі, тэмаю пачатку размовы было надвор’е, нясцерпная, неміласэрная гарачыня.5) чаго толькі сцяпанка там _ убачыў! 10. адзначце словазлучэнні, у якіх сувязь паміж словамі – прымыканне: 1) чытаў уголас; 2) сучаснае абсталяванне; 3) спаць седзячы; 4) зрабілі па-свойму; 5) булка з карыцай.11. адзначце аднасастаўныя безасабовыя сказы: 1) у суседнім пакоі танцавалі.2) навокал было глуха, маўкліва, панура.3) ад страху і нечаканасці ў мяне закалацілася сэрца.4) пахла свежым, падталым снегам, мокрай бяростай.5) нікому з хлопцаў не хацелася лішніх клопатаў.12. адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць коску: 1) здавалася, што хадок правальваецца ў пясок _ то адной, то другой 2) лес _ і рэчку, і клёкат бусловы, чалавечую ўсмешку ўраз можна знішчыць адным толькі словам, што бяздумна вырвецца ў нас.3) 3 аржанішча нёсся прыемны _ жытні пах.4) на дзвярах, на аканіцах, на высокім ганку _ ўсюды майстэрская разьба, пафарбаваная ў розныя колеры.5) на момант усталявалася мёртвая _ неверагодная ў разгар бою цішыня, якую парушаў толькі цяжкі тупат шматлікіх ног.13. адзначце сказы, у якіх выдзеленыя словы адасабляюцца: 1) фядорына хата з падслепаватымі акенцамі і ўвагнутай як сядло саламянай страхой туліцца наводшыбе малога сяла, пры самым лесе.2) зямны паклон табе радзіма тваім палям, тваім лясам, тваім з белым дымам, тваім гасцінцам і шляхам! 3) а мне і ўвогуле здаецца, што ўсе сады свету створаны толькі для дзяцей.4) шчабяталі ластаўкі, ціўкалі здаецца пад самымі вокнамі вераб’і.5) маёр нават бачыў зялёныя частыя ўспышкі са ствала і намагаўся як мага дакладней запомніць тое месца, дзе яны цяпер відаць.14. адзначце складаныя сказы, у якіх правільна пастаўлены знакі прыпынку паміж часткамі: 1) на кухні зазвінеў мабільнік, і маці хутка выйшла з пакоя.2) ззаду беглі байцы, і не сціхалі аўтаматы.3) прыйдзе час – зноў збудуем мы хаты ў4) я зразумеў: не варта адразу хваліць адзін аднаго.5) там, дзе зайшло сонца ўжо расцягнулася, як доўгае пяро, сіняе воблака.15. адзначце складаныя сказы з рознымі віі сувязі частак: 1) ракеты патухлі, а кулямёт не сціхаў, і забіла адразу здагадаўся, што пад грукат стрэлаў самы зручны момант выбрацца з вады.2) вагон быў пуставаты, дарога далёкая, пажылы праваднік гаваркі.3) час блізіўся пад абед, было душна, і пятрок падумаў пра тое, што цяжка будзе жонцы ў аўтобусе, калі надумае сёння ехаць.4) мы ахвотна згрызлі сакавітыя белабокія антонаўкі, зжавалі акрайчык хлеба, а тым часам лес пачынаў ажываць, поўніцца першымі галасамі аленяў.5) маўклівая вайна ў глушаковай хаце, якая пачалася з таго вечара, калі яўхім аб’явіў, што хоча жаніцца з ганнаю, ішла без перамір’я некалькі тыдняў.
Прапрадзедаў маіх жывая мова, —
Майго народа першая аснова,
Душы яго шырокі, чысты свет!
Лось Еўдакія
У кожнага чалавека, народа ёсць свая родная мова. Мова, на якой было сказана першае ў жыцці слова. Для кожнага народа яго мова самая найпрыгажэйшая. Мая родная мова — беларуская. Матчына мова, спеўнае слова, родная мова — так ласкава і шаноўна называюць сапраўдныя беларусы сваю мову. Мова — неацэнны духоўны набытак нашага народа.
Беларускія пісьменнікі сказалі шмат шчырых слоў пра сваю родную мову, яе багацце і прыгажосць. Іх творы прасякнуты любоўю да мовы, заклапочанасцю за яе лёс. У вершах П.Броўкі «Калі ласка!», Н.Гілевіча «Слова», Я.Янішчыц «Мова» ўслаўляецца родная мова, іх радкі напоўнены патрыятычнымі пачуццямі. Паэты падкрэсліваюць значэнне роднай мовы ў жыцці чалавека. У сваім вершы «Страціў слова, страціў спадчыннае слова...» Ніл Гілевіч гаворыць:
Страціў слова, страціў спадчыннае слова —
Штосьці страціў у душы абавязкова!
Мне вельмі б хацелася, каб наша слова жыло шмат стагоддзяў, радавала сваей мілагучнасцю і прыгажосцю іншыя пакаленні.
У апавяданні В.Карамазава «Дзяльба кабанчыка» расказваецца пра звычайны для вясковага жыцця эпізод — дзеці прыехалі ў вёску да маці «на свежыну». Але пісьменнік звяртае нашу ўвагу на паводзіны дзяцей, іх адносіны да маці.
Маці вырасціла, выпеставала трох дзяцей: Веру, Ніну і Сцяпана. Мы даведаліся, што ўсе яны добра ўладкаваліся, жывуць у горадзе, не адчуваюць сябе беднымі, а дапамагае маці толькі адзін Сцяпан. Вера і Ніна нават не адчуваюць сваёй віны за тое, што даўно не былі на магіле бацькі, забыліся туды дарогу. Не заўважаюць, што іх маці стала зусім старэнькай, а даглядае такую вялікую гаспадарку. I даглядае не для сябе, а для таго, каб дзеці, прыехаўшы, маглі чаго ўзяць. Пісьменнік не апісвае знешнасці сясцёр, а ўсю ўвагу надае адзенню малодшай сястры Ніны — белы плашчык, чырвоны берэцік, лакавыя чаравічкі. Яна прыехала не дамоў, а ў госці. Ці можна ў белым плашчыку і лакавых чаравічках дапамагчы маці па гаспадарцы? Канешне, не. Ды яна і не збіралася дапамагаць. Яе не ўразілі словы маці аб тым, што цяжка стала «цягнуць» гаспадарку — рукі ломіць і не хапае сіл. Але найбольш яскравы эпізод, які характарызуе ўсіх дзяцей — сцэна дзяльбы кабанчыка. «Смешна было глядзець, як маці бярэ з агульнай кучы кавалак, варочае яго з боку на бок, перакладае з рукі ў руку, гадаючы, каму пакласці, а сёстры і Коля ўважліва сочаць за матчынымі рукамі, маўчаць, ані слова — не да размоў...» Сясцёр і зяця турбуе толькі адно, каб толькі іх не абдзялілі. Адзін толькі Сцяпан заўважае, што маці недзе парэзала палец і ён, заматаны ў белую анучку, «падобны на белую каціную лапку». Аднаму Сцяпану няёмка, што маці ўсё мяса аддае ім, а сабе нічога не пакінула. Менш за ўсё маці думае пра сябе, а дарослыя дзеці нават не заўважаюць гэтага ў прагным жаданні атрымаць найлепшы кавалак.
З усіх дзяцей мне падабаецца Сцяпан. Толькі ён зразумеў сваю памылку і вярнуўся да маці. Ён не прымае жорсткасці і абыякавасці іншых дзяцей. Яму сорамна перад бацькам, што не спраўдзіў яго надзеі і з'ехаў у горад. Сцяпан — адзіны чалавек, якога і можна назваць сапраўдным сынам, а астатнія дзеці ўжо «страцілі святое штосьці», «ачарсцвелі душою».