Драматычныя творы Кандрата Крапівы атрымалі шырокае прызнанне не толькі ў нашай краіне, але і далёка за яе межамі. Творчасць пісьменніка складае залаты фонд гісторыі тэатральнай культуры, з'яўляецца школай мастацкага майстэрства для многіх беларускіх драматургаў. Найбольш вядомай і папулярнай п'есай К. Крапівы стала камедыя "Хто смяецца апошнім", якая адлюстроўвае атмасферу, што панавала ў краіне ў 1937-1938 гг. Дзеянне камедыі разгортваецца ў навукова-даследчым інстытуце геалогіі, дзе дырэктарам з'яўляецца Гарлахвацкі. Да навукі дырэктар не мае ніякага дачынення: на пасаду кіраўніка інстытута яму дапамаглі ўладкавацца "сябры", выдаўшы фальшывую даведку. Гарлахвацкі адчувае сябе ў інстытуце, як рыба ў рацэ. Як гаспадар становішча, Гарлахвацкі тэрарызуе, шальмуе, запалохвае сумленных вучоных, хапаючы іх мёртвай хваткай (зусім невыпадкова драматург дае яму прозвішча Гарлахвацкі). Асабліва актыўнай стала яго дзейнасць пасля таго, як у інстытут прыйшла папера з патрабаваннем прадставіць спіс навуковых прац дырэктара. Не маючы ніводнай, Гарлахвацкі спрабуе выратаваць сваю шкуру шляхам шантажу, подкупа, пагроз, паклёпаў. І вось з яго лёгкай рукі былы настаўнік Варонежскай гімназіі Туляга раптам становіцца дзянікінскім палкоўнікам, асістэнтка Вера Міхайлаўна - распусніцай і амаральнай асобай, прафесар Чарнавус - здраднікам, ворагам народа, за што адхіляецца ад чытання лекцый, кніга яго здымаецца з выдавецкага плана, а над дачкой-студэнткай навісае пагроза выключэння з інстытута. Запалоханага Тулягу Гарлахвацкі прымушае напісаць за яго навуковы даклад. Невуцтва і шарлатанства Гарлахвацкага поўнасцю выкрываюцца ў канціы п'есы, калі на вучоным савеце слухаецца даклад "Новы від дагістарычнай жывёліны". З сур'ёзным выглядам абараняе дырэктар тэорыю аб мамантавай свінні, напісаную Тулягам. Вобраз "свінтуса грандыёзуса", праўда, асацыіруецца не з дагістарычнай жывёлінай, а з самім Гарлахвацкім. У дасягненні жаданай мэты Гарлахвацкаму дапамагае малодшы навуковы супрацоўнік Зёлкін - падхалім і пляткар. Ён з'яўляецца правай рукой Гарлахвацкага, надзейным яго паслужнікам, які, як шкоднае зелле, атручвае вакол сябе атмасферу, сее падазронасць і недавер сярод вучоных. Не маючы здольнасцей да навукі, пазбаўлены прынцыповасці, Зёлкін можа неймаверна раздзьмуць кожную дробязь, адшукаць у выпадковым, сказаным без усялякага прыхаванага намеру слове небяспечны палітычны сэнс. Варта было яму пачуць што-небудзь дрэннае аб сваім знаёмым, як сумленны чалавек станавіўся ворагам народа. Невуцтва і падхалімства Зёлкіна найбольш ярка праяўляюцца ў сцэне абароны Гарлахвацкім "навуковай працы". У прадмове Зёлкін кідаецца расхвальваць вялікія адкрыцці свайго начальніка, яго канструктыўны розум, даследчыцкія здольнасці. Але калі высвятляецца, што даклад не мае навуковай вартасці і што напісаны ён Тулягам, Зёлкін, нават не чырванеючы, гаворыць адваротнае: "Я так і думаў! Не можа быць, каб вы, Аляксандр Пятровіч, такую бязглуздзіцу напісалі". Важную ролю ў п'есе адыгрывае Туляга. Гэта сумленны, працавіты і сціплы чалавек. Вызначальнай рысай яго характару з'яўляецца баязлівасць. Магчыма, карані яе ў былым жыцці Тулягі, прывучанага слухацца начальства, нікому не пярэчыць, быць пакорлівым. Страх Тулягі, безумоўна, абумоўлены і грамадскай атмасферай таго часу, калі існавалі ўсеагульныя падазронасць і недавер, калі чалавека без усякай прычыны маглі арыштаваць. Баючыся нават уласнага ценю, запужаны прайдзісветам Гарлахвацкім, Туляга згаджаецца напісаць навуковую працу свайму дырэктару. Востра перажываючы сваё становішча вучонага-парабка, Туляга паступова пазбаўляецца ўласцівага яму страху. Нерашучы і баязлівы, ён у канцы камедыі з'яўляецца самым актыўным у барацьбе з Гарлахвацкім, у канчатковым яго выкрыцці. Ён піша даклад, які паказаў невуцтва лжэвучонага Гарлахвацкага, і з горда паднятай галавой, з выглядам пераможцы праходзіць паўз дырэктара. Безумоўна, шлях героя да перамогі быў нялёгкім. Пераадолець сваю баязлівасць і нерашучасць яму дапамаглі чулыя адносіны калег па працы - Чарнавуса, Веры, Левановіча. Дзякуючы іх намаганням зрываецца маска вучонага з невука і паклёпніка, высмейваецца падхалімства і прыстасавальніцтва, кар'ерызм і двурушніцтва. Апошнімі, на шчасце, смяюцца сумленныя вучоныя (у гэтым сэнс назвы камедыі). У п'есе "Хто смяецца апошнім" выявілася майстэрства К. Крапівы як тонкага псіхолага, які знайшоў непаўторныя, індывідуальныя рысы для герояў, поўна і закончана "вымаляваў" іх партрэты. Імёны Гарлахвацкага, Зёлкіна, Тулягі, як і імёны шматлікіх гогалеўскіх і шчадрынскіх герояў, ператварыліся з уласных у агульныя. На жаль, падхалімства, нахабства, подласць, пляткарства часта сустракаюцца і ў нашы дні. Нямала ёсць людзей, якія робяць усё, каб падняцца па службовай лесвіцы, заняць больш высокую пасаду. Дзеля сваіх асабістых інтарэсаў такія людзі не грэбуюць нічым, ідуць на любую подласць. Змагацца з імі, лічыць К. Крапіва, трэба агульнымі сіламі, проціпаставіўшы невуцтву і ашуканству прынцыповасць, строгасць і ваяўнічасць.
маладым якіму і паўлінцы хочацца ажаніцца, але бацьку дзяўчыны не падабаецца будучы зяць-настаўнік. у старога крыніцкага для паўлінкі ёсць іншы муж, пан быкоўскі. якім і паўлінка раяцца, што зрабіць, каб быць разам. якім прапаноўвае збегчы і абвянчацца цішком. бацькам нічога не застанецца, як змірыцца. паўлінка вагаецца. яны ўляюцца, што здзейсняць сваю задуму назаўтра, пасля вечарыны. настаўнік якім дае сваёй дзяўчыне фотаздымак, паўлінка хавае яго за абраз.
нападпітку бацька паўлінкі вяртаецца з кірмашу і распавядае, што выпіў чарку з будучым зяцем, панам быкоўскім. паўлінка заяўляе, што не пойдзе за быкоўскага, а толькі за якіма сароку. бацька з дачкой сварацца. адначасова да іх у госці заяўляецца п’яны пранцысь пустарэвіч са сваёй жонкай. крыніцкі скардзіцца ім на дачку.
паўлінка тым часам расказвае сваю бяду старой агаце. тая раіць ёй слухацца бацькоў. паўлінка пагражае, што загубіць сябе, калі ёй не дадуць пайсці замуж за каханага.
раптам высвятляецца, што пустарэвічы дрэнна прывязалі кабылу, і яна ўцякла. стары крыніцкі загадвае паўлінцы паразмаўляць з зяцем, з якім ён сёння піў. дастае з-за абраза новы каляндар, а разам з ім – фотакартку якіма. яны сварацца, бацька не аддае фотаздымак каханага дачцэ. вяртаюцца пустарэвічы, знайшоўшы каня. усе разам фотаздымак, а потым бацька паўлінкі рве яго на кавалкі.
паўлінка ад роспачы крычыць на пустарэвічаў, вырывае з ягоных рук пляшку і разбівае яе.
акт іі
у крыніцкіх вечарына, пьюць гарбату. заходзіць размова пра настаўніка якіма сароку. хтосьці хваліць яго, хтосьці лае. бацька паўлінкі прыпыняе гэтую размову і намякае, што настаўніку ў гэтым доме няма месца.
прыходзіць пан быкоўскі, спазняецца. пачынае хваліцца сваім багаццем, гаспадаркай. паўлінка пасмейваецца з яго, але ён прымае кпіны за ўвагу дзяўчыны да ягонай асобы. тады паўлінка просіць музыкаў зайграць “лявоніху”, якую быкоўскі танчыць не ўмее. ён называе лявоніху “мужыцкай” і хоча навучыць дзяўчыну “модным” танцам. паўлінка ўцякае.
моладзь танчыць, спявае беларускія народныя песні. старэйшыя п’юць гарбату. быкоўскага просяць заспяваць. ён спявае рамансы, але няўдала.
усе разыходзяцца. бацька і маці паўлінкі ідуць спаць. паўлінка выйграе ў карты быкоўскага. той, нарэшце, сыходзіць. ён перакананы, што паўлінка ў яго закахалася.
паўлінка ў нерашучасці збірае рэчы. чуе шорахі пад вакном. яна выкідвае за вакно сабраныя рэчы і збіраецца вылазіць сама. у гэты момант прачынаецца бацька і паспявае схапіць дачку за ногі. загадвае прынесьці яму стрэльбу, бо ён думае, што гэта ў хату ўкраўся злодзей. у гэты час пустарэвіч прыводзіць за каўнер быкоўскага. той тлумачыць, што збіўся з дарогі і хацеў запытацца.
бацька злуецца, думае, што паўлінка хацела ўцячы замуж за быкоўскага, калі даведалася што “гэнага гада, гэнае плюгаўства за афішкі арыштавалі”? – кажа бацька пра якіма сароку. паўлінка да гэтай пары нічога не ведала. яна галосіць, шкадуючы якіма.
ответ:
акт і
маладым якіму і паўлінцы хочацца ажаніцца, але бацьку дзяўчыны не падабаецца будучы зяць-настаўнік. у старога крыніцкага для паўлінкі ёсць іншы муж, пан быкоўскі. якім і паўлінка раяцца, што зрабіць, каб быць разам. якім прапаноўвае збегчы і абвянчацца цішком. бацькам нічога не застанецца, як змірыцца. паўлінка вагаецца. яны ўляюцца, што здзейсняць сваю задуму назаўтра, пасля вечарыны. настаўнік якім дае сваёй дзяўчыне фотаздымак, паўлінка хавае яго за абраз.
нападпітку бацька паўлінкі вяртаецца з кірмашу і распавядае, што выпіў чарку з будучым зяцем, панам быкоўскім. паўлінка заяўляе, што не пойдзе за быкоўскага, а толькі за якіма сароку. бацька з дачкой сварацца. адначасова да іх у госці заяўляецца п’яны пранцысь пустарэвіч са сваёй жонкай. крыніцкі скардзіцца ім на дачку.
паўлінка тым часам расказвае сваю бяду старой агаце. тая раіць ёй слухацца бацькоў. паўлінка пагражае, што загубіць сябе, калі ёй не дадуць пайсці замуж за каханага.
раптам высвятляецца, што пустарэвічы дрэнна прывязалі кабылу, і яна ўцякла. стары крыніцкі загадвае паўлінцы паразмаўляць з зяцем, з якім ён сёння піў. дастае з-за абраза новы каляндар, а разам з ім – фотакартку якіма. яны сварацца, бацька не аддае фотаздымак каханага дачцэ. вяртаюцца пустарэвічы, знайшоўшы каня. усе разам фотаздымак, а потым бацька паўлінкі рве яго на кавалкі.
паўлінка ад роспачы крычыць на пустарэвічаў, вырывае з ягоных рук пляшку і разбівае яе.
акт іі
у крыніцкіх вечарына, пьюць гарбату. заходзіць размова пра настаўніка якіма сароку. хтосьці хваліць яго, хтосьці лае. бацька паўлінкі прыпыняе гэтую размову і намякае, што настаўніку ў гэтым доме няма месца.
прыходзіць пан быкоўскі, спазняецца. пачынае хваліцца сваім багаццем, гаспадаркай. паўлінка пасмейваецца з яго, але ён прымае кпіны за ўвагу дзяўчыны да ягонай асобы. тады паўлінка просіць музыкаў зайграць “лявоніху”, якую быкоўскі танчыць не ўмее. ён называе лявоніху “мужыцкай” і хоча навучыць дзяўчыну “модным” танцам. паўлінка ўцякае.
моладзь танчыць, спявае беларускія народныя песні. старэйшыя п’юць гарбату. быкоўскага просяць заспяваць. ён спявае рамансы, але няўдала.
усе разыходзяцца. бацька і маці паўлінкі ідуць спаць. паўлінка выйграе ў карты быкоўскага. той, нарэшце, сыходзіць. ён перакананы, што паўлінка ў яго закахалася.
паўлінка ў нерашучасці збірае рэчы. чуе шорахі пад вакном. яна выкідвае за вакно сабраныя рэчы і збіраецца вылазіць сама. у гэты момант прачынаецца бацька і паспявае схапіць дачку за ногі. загадвае прынесьці яму стрэльбу, бо ён думае, што гэта ў хату ўкраўся злодзей. у гэты час пустарэвіч прыводзіць за каўнер быкоўскага. той тлумачыць, што збіўся з дарогі і хацеў запытацца.
бацька злуецца, думае, што паўлінка хацела ўцячы замуж за быкоўскага, калі даведалася што “гэнага гада, гэнае плюгаўства за афішкі арыштавалі”? – кажа бацька пра якіма сароку. паўлінка да гэтай пары нічога не ведала. яна галосіць, шкадуючы якіма.
объяснение: