Рамантызм – надзвычай важны этап у развіцці культуры, гэта сапраўдная рэвалюцыя ў мастацтве, не толькі ў літаратуры. рамантыкі падпарадкавалі сабе тэатр, жывапіс, музыку, філасофію, многія гуманітарныя навукі. а ў літаратуры тэмп развіцця надзвычай паскорыўся, новыя плыні і напрамкі ўзнікалі і развіваліся нават за месяцы. як ні ў адну іншую эпоху, літаратура рамантызму звязана з філасофіяй. рамантыкі сцвярджалі веру ў панаванне духоўнага пачатку ў жыцці, падпарадкаванне матэрыі духу. адным з выдатных пісьменнікаў-рамантыкаў быў ян баршчэўскі. вяршыняй творчасці пісьменніка стала кніга "шляхціц завальня, або беларусь у фантастычных апавяданнях". яна складаецца з чатырнаццаці апавяданняў міфалагічна-фальклорнага зместу, сюжэты якіх аповеды падарожнікаў у доме шляхціца завальні падчас доўгіх зімовых вечароў. усе апавяданні глыбока павучальныя і ў той жа час займальныя. найбольш цікавыя апавяданні "плачка" і "сын буры". "плачка" - адно з самых незвычайных апавяданняў кнігі. у гэтай гісторыі апісваецца незвычайная прыгожая кабета, якая з'яўляецца ў пакінутых , у пустых касцёлах і на руінах. на яе вачах заўсёды блішчэлі слёзы, з-за таго людзі называлі яе плачкай. вобраз плачкі сымвалізуе, што ў чалавека на першым месце павінны быць не матэрыальныя, а духоўныя каштоўнасці. яна плача, бо іх, каштоўнасці, не бачаць, не разумеюць, ганяюцца за ўяўным, несапраўдным. у апавяданні "сын буры" сляпы францішак расказвае пра сваю сустрэчу з дзіўным пілігрымам, які назваў сябе сынам буры. у час буры гэты чалавек не хаваўся ад дажджу і ветру. сын буры расказаў, як некалі каля беднай хаціны сваіх бацькоў спаткаў плачку, апранутую ў сукенку вясёлкавых колераў і з кветкамі на галаве. плачка паказала юнаку далёкі свет, над якім пад аблакамі кружылі арлы. хлопец вырашыў пабачыць, што дзеецца на свеце, і з таго часу блукае па зямлі. сын буры - чалавек, апантаны вечнай прагай творчасці, пошуку ісціны, пазнання, дзеяння. вобразы плачкі і сына буры арыгінальны і не сустракаюцца ў іншых славянскіх літаратурах. кніга "шляхціц завальня" ўздымае перш за ўсё маральна-этычныя праблемы. але паўстаюць яны ў цікавых міфалагічных вобразах.
Сумленне-гэта маральнасць, мараль, справядлівасьць, дабро, прыстойнасць, сумленнасць. Прыслухоўваючыся да яе, чалавек будзе ісці па правільным шляху, развівацца, удасканальвацца. Яго жыццё не будуць абцяжарваць дрэнныя ўчынкі, якія нікому не дзьмуць свабодна дыхаць і радавацца жыццю. Таму так важна на працягу ўсяго свой жыцця прыслухоўвацца да таго, што кажа сумленне, і не забываць пра тое, што яно заўсёды з табой. Сумленне ва ўсіх такое рознае. У каго-то яна схаваная далёка-далёка, што чалавеку часам нялегка адразу-нешта выявіць. У каго-то яно чыстае. А што ў мяне з сумленнем?Ёсць ці ўвогуле яно ў мяне? Я вырашыў праверыць сябе. Вось ем на перапынку булачку, да мяне падыходзіць мой таварыш і кажа, што сёння грошы на абед ён забыўся дома.Але я адвярнуўся ад яго і працягваю есці булку, не звяртаючы ўвагу на яго. Настаўніца папрасіла мяне падзяжурыць каля яе стала, каб дзеці нічога не чапалі і не бралі яе рэчы,я пастаяў трохі і потым пайшоў,стаміўся дзяжурыць, а ў Ніны Васільеўны зніклі ручкі і падручнік з яе стала. У двары хлапчукі мучалі котку, але я так хацеў засесці за кампутар, што мне бяла не да іх прайшоў міма і толькі ўздыхнуў. Мама патэлефанавала і спытала, ці выканаў я урокі. Я пачухаў патыліцу і схлусіў, каб не сварылася, а то яшчэ гуляць не пусце.Сказаў, што даўно ўжо зрабіў. І яна адказала ўзрадаваная мне, што я магу пайсці пагуляць на вуліцы.
Увечары я лег спаць,але мяне мучыў пытанне:”Сумленны я чалавек?” Тады я вырашыў спытаць маму.Яна цяжка ўздыхнула, праглядаючы мае сшыткі і адказала:”Ведаеш, сумленне ў цябе ёсць, толькі ты яе яшчэ не пабудзіў, задрамала ояно. Не хоча прачнуцца, вось і ты стаў падманваць, і што абяцаеш, не робіш.
І тут я задумаўся, сумленне – гэта усё маё жыццё. І яго трэба пражыць прыгожа, вось я і вырашыў па жыцці быць сумленным.
Сумленне-гэта маральнасць, мараль, справядлівасьць, дабро, прыстойнасць, сумленнасць. Прыслухоўваючыся да яе, чалавек будзе ісці па правільным шляху, развівацца, удасканальвацца. Яго жыццё не будуць абцяжарваць дрэнныя ўчынкі, якія нікому не дзьмуць свабодна дыхаць і радавацца жыццю. Таму так важна на працягу ўсяго свой жыцця прыслухоўвацца да таго, што кажа сумленне, і не забываць пра тое, што яно заўсёды з табой. Сумленне ва ўсіх такое рознае. У каго-то яна схаваная далёка-далёка, што чалавеку часам нялегка адразу-нешта выявіць. У каго-то яно чыстае. А што ў мяне з сумленнем?Ёсць ці ўвогуле яно ў мяне? Я вырашыў праверыць сябе. Вось ем на перапынку булачку, да мяне падыходзіць мой таварыш і кажа, што сёння грошы на абед ён забыўся дома.Але я адвярнуўся ад яго і працягваю есці булку, не звяртаючы ўвагу на яго. Настаўніца папрасіла мяне падзяжурыць каля яе стала, каб дзеці нічога не чапалі і не бралі яе рэчы,я пастаяў трохі і потым пайшоў,стаміўся дзяжурыць, а ў Ніны Васільеўны зніклі ручкі і падручнік з яе стала. У двары хлапчукі мучалі котку, але я так хацеў засесці за кампутар, што мне бяла не да іх прайшоў міма і толькі ўздыхнуў. Мама патэлефанавала і спытала, ці выканаў я урокі. Я пачухаў патыліцу і схлусіў, каб не сварылася, а то яшчэ гуляць не пусце.Сказаў, што даўно ўжо зрабіў. І яна адказала ўзрадаваная мне, што я магу пайсці пагуляць на вуліцы.
Увечары я лег спаць,але мяне мучыў пытанне:”Сумленны я чалавек?” Тады я вырашыў спытаць маму.Яна цяжка ўздыхнула, праглядаючы мае сшыткі і адказала:”Ведаеш, сумленне ў цябе ёсць, толькі ты яе яшчэ не пабудзіў, задрамала ояно. Не хоча прачнуцца, вось і ты стаў падманваць, і што абяцаеш, не робіш.
І тут я задумаўся, сумленне – гэта усё маё жыццё. І яго трэба пражыць прыгожа, вось я і вырашыў па жыцці быць сумленным.