Есть одна гениальная по своей многозначительности фраза Мухтара Ауэзова: «В Абае приоритетно превалирует восточное, а не западное» («Абайдың батысынан шығысы басым»). Нам же более знаком Абай как пропагандист сближения с западной цивилизацией. Ауэзов адресует нам еще одно важное замечание: «Он был всегда до самого последнего времени занят изучением древних трактатов восточных мудрецов». Абай в своих произведениях часто цитирует или прямо ссылается на ученых древности. Один из них – Дауани Гуламахи. Истинное имя средневекового мудреца Жалал-ад-дин Мухаммед ибн Асхад ад-Дауани. Его классические труды по философии, этике, логике, астрономии, алгебре, поэзии были хорошо известны Абаю Кунанбаеву.
Еще одна весьма существенная черта творчества Абая, которая намеренно ретушировалась в предшествовавшие годы, – его религиозность. Мы зачастую не замечаем того, что до сих пор продолжаем смотреть на великого поэта с позиций атеиста. Были даже исследования, в которых некие псевдоученые «успешно» доказывали, что воззрения поэта глубже и прогрессивнее, чем некие установки ислама, и т. д.
Сейчас, когда существование Творца не отрицается последними достижениями науки, мы должны подойти к таким во серьезнее. Ведь вера Абая естественна и глубоко осознанна, она пронизывает его поэзию, она направляет и наставляет, она реалистична и убедительна:
«Природа смертна, человек –
бессмертен,
Даже если он не может
повернуть время вспять.
Отделение друг от друга «я»
и «моего» –
Несведущие по неведению
назвали «смертью».
Вековая мудрость предков
Еще один стереотип, от которого нам следует отказаться, – это так называемая навязанная нам «младописьменность». Якобы некоторые народы, к числу которых причисляли и казахов, получили письменность совсем недавно, а грамотность – ее вообще от «красных советов» в подарок унаследовали. И были мы «устноговорящим и устнообщающимся» племенем с устным фольклором и устным литературным языком. Пока не научились писать. Сегодня мы знаем, что это полная чушь. Но научно это еще не обосновали и не показали в виде стройной концепции с выверенной системой аргументации.
Ведь устойчивая письменная традиция существовала в Великой степи на протяжении многих веков. Руника последовательно трансформировалась в арабографическую вязь, которая связала воедино и общетюркский литературный язык «тюркú», на котором наши предки писали поэмы и дастаны-кисса, научные трактаты и религиозные труды, официальные письма и распоряжения правителей, и родную речь.
Если внимательно проанализировать центральную концепцию Абая о совершенном человеке «толық адам», то становится очевидным ее категориальная и последовательная связь с идеологией «Хикметов» Ходжи Ахмета Яссауи, с суфийско-мусульманской мировоззренческо-поведенческой установкой «кемель адам», в свою очередь, непосредственно восходящей к теории «камиль инсан» Жусупа Баласагуна, тысячелетие которого отмечалось несколько лет назад под эгидой ООН.
С другой стороны, «Кутадгу Билиг» Баласагуна, несомненно, базируется на глубоком знании серии статей аль-Фараби «аль-Мадина аль-Фадиль». Об этом обоснованно писал в свое время турецкий тюрколог Рашиди Арат. А известный философ-антрополог Клод Леви-Стросс пошел еще дальше. Он доказал, что концепция демократической системы управления государством эпохи возрождения Европы напрямую связана и зиждется на научно разработанной системе «добродетельного города-государства» Абу Насра аль-Фараби.
И самое примечательное заключается в том, что вековая мудрость наших предков последовательно заимствовалась последующими поколениями мыслителей, поэтов и ученых на протяжении более чем тысячелетнего периода. Одна из самых прогрессивных концепций демократического общежития начиная с IX века нашей эры и европейского Ренессанса, апробированная веками, передавалась из поколения в поколение. И до сих пор живет в сознании и культуре казахского народа – в поэзии Абая и его последователей.
Реализуя начинание Главы государства, мы познаем не только себя, но и мир. Мир великих предков, мир будущего и современности, мир Абая
Рим өз тарихының алғашқы ғасырларында ежелгі Италияның басқа қалалары арасында еш ерекшелігімен көзге түспеді. Археологтар қазбалары болашақ қаланың орнындағы ең ежелгі елді мекендер б. э. бұрынғы сонау X ғасырда пайда болғанын көрсетті. Кейінірек Тибр өзенінің бойындағы шоқыларды б. э. бұрынғы VIII ғасырда біртұтас қалалық қауымға айналған италиялық тайпалар — латындар мен сабиндердің қоныс-жайлары пайда болды. Б. э. бұрынғы VIII—VI ғасырларда, ежелгі тарихшылар мәлімдеуінше, Римді патшалар басқарған, олардың ең соңғылары этрустардың Тарквинийлер әулетінен шыққан. Этрустар қуылған соң б. э. бұрынғы VI ғасырдың аяғынан Рим республикасының кезеңі басталды. Құл иеленушіліктің өрістеуіне орай дүние-мүлік теңсіздігі күшейіп, еркін тұрғындардың негізгі екі тобының — бай, бекзада патрицийлер мен толық правосы жоқ плебейлер арасында күрес үдей түсті. Б. э. бұрынғы III ғасырда плебейлердің азаматтық толық правоға қолы жетіп, патрицийлер өз артықшылықтарынан айрылды. Бай плебейлер бірте-бірте патрицийлер қатарына қосылып бүкіл билік бір уысқа жинақталған нобилитет құрды. Римнің күшеюіне мықты да тәртіпті армиясы көмектесті. Б. э. бұрынғы IV—III ғасырларда Рим этрус қалаларын, бұдан соң бүкіл Апеннин түбегін бағындырды.
Б. э. бұрынғы III—II ғасырлардағы қан төгіс соғыстарда римдіктер өздерінің басты бәсекелесі — Карфагенді күйретіп, осының ізінше Грекия мен Шығыс Жерорта теңізі өңірінің мемлекеттерін жаулап алды. «Римдіктер белгілі дүниенің бәрін дерлік өзіне бағындырып алды»,— деп жазды б. э. бұрынғы II ғасырда аса көрнекті грек тарихшысы Полибий, сөйтіп, өз құдіретін ата-бабаларының үш ұйықтаса түсіне кірмеген, ал кейінгі ұрпақтары басып оза алмайтын шырқау биікке көтерді». Б. э. бұрынғы I ғасырда Рим ежелгі дүниенің аса ірі құл иеленуші державасын құрды. Соғыс кезінде қолға түскен тұтқындар есебінен үздіксіз ағылып келген құлдар тасқыны құл иеленушілік құрылыстың гүлденуіне жол ашты. Италияда ірі жер иеленудің өрістеуі ұсақ, орта жер иелерінің күйреуіне әкеп соқтырды. Құлдарды жан түршігерлік езу б. э. бұрынғы II ғасырдың аяғы мен I ғасырда орасан зор көтерілістер туғызды. Толық праволы римдіктер мен жер және саяси право үшін күрескен италиялық шаруалар арасында, Римді билеген сенатор шонжарлармен байыған құл иеленушілердің жаңа топтары арасында, Рим мен оған бағындырылған провинциялар арасында әлеуметтік қайшылықтар өрши түсті. Құл иеленуші тап ішіндегі үстемдік жолындағы күрес б. э. бұрынғы I ғасырда Республиканың құлауымен, Империяның орнауымен аяқталған ұзаққа созылған азаматтық соғысқа ұласты.
Рим мәдениеті этрустар мен гректердің пәрменді ықпалымен дамыды. Ерте дәуірде, әсіресе, этрустар едәуір әсер етті. Римдіктер этрустардан азаматтарды сословиеге бөлуді және мемлекеттік қызметті, діни ұғымдар мен әдет-ғұрыптарды, құрылыс тәсілі мен театр ойын-сауықтарын, әскерді ұйымдастыру мен гладиаторлық шайқастарды алды. Рим республикасының бүкіл тарихында дерлік б. э. бұрынғы II ғасырға дейін этрустардың мәдени тұрғыдан басымдығы сақталып келеді.
Есть одна гениальная по своей многозначительности фраза Мухтара Ауэзова: «В Абае приоритетно превалирует восточное, а не западное» («Абайдың батысынан шығысы басым»). Нам же более знаком Абай как пропагандист сближения с западной цивилизацией. Ауэзов адресует нам еще одно важное замечание: «Он был всегда до самого последнего времени занят изучением древних трактатов восточных мудрецов». Абай в своих произведениях часто цитирует или прямо ссылается на ученых древности. Один из них – Дауани Гуламахи. Истинное имя средневекового мудреца Жалал-ад-дин Мухаммед ибн Асхад ад-Дауани. Его классические труды по философии, этике, логике, астрономии, алгебре, поэзии были хорошо известны Абаю Кунанбаеву.
Еще одна весьма существенная черта творчества Абая, которая намеренно ретушировалась в предшествовавшие годы, – его религиозность. Мы зачастую не замечаем того, что до сих пор продолжаем смотреть на великого поэта с позиций атеиста. Были даже исследования, в которых некие псевдоученые «успешно» доказывали, что воззрения поэта глубже и прогрессивнее, чем некие установки ислама, и т. д.
Сейчас, когда существование Творца не отрицается последними достижениями науки, мы должны подойти к таким во серьезнее. Ведь вера Абая естественна и глубоко осознанна, она пронизывает его поэзию, она направляет и наставляет, она реалистична и убедительна:
«Природа смертна, человек –
бессмертен,
Даже если он не может
повернуть время вспять.
Отделение друг от друга «я»
и «моего» –
Несведущие по неведению
назвали «смертью».
Вековая мудрость предков
Еще один стереотип, от которого нам следует отказаться, – это так называемая навязанная нам «младописьменность». Якобы некоторые народы, к числу которых причисляли и казахов, получили письменность совсем недавно, а грамотность – ее вообще от «красных советов» в подарок унаследовали. И были мы «устноговорящим и устнообщающимся» племенем с устным фольклором и устным литературным языком. Пока не научились писать. Сегодня мы знаем, что это полная чушь. Но научно это еще не обосновали и не показали в виде стройной концепции с выверенной системой аргументации.
Ведь устойчивая письменная традиция существовала в Великой степи на протяжении многих веков. Руника последовательно трансформировалась в арабографическую вязь, которая связала воедино и общетюркский литературный язык «тюркú», на котором наши предки писали поэмы и дастаны-кисса, научные трактаты и религиозные труды, официальные письма и распоряжения правителей, и родную речь.
Если внимательно проанализировать центральную концепцию Абая о совершенном человеке «толық адам», то становится очевидным ее категориальная и последовательная связь с идеологией «Хикметов» Ходжи Ахмета Яссауи, с суфийско-мусульманской мировоззренческо-поведенческой установкой «кемель адам», в свою очередь, непосредственно восходящей к теории «камиль инсан» Жусупа Баласагуна, тысячелетие которого отмечалось несколько лет назад под эгидой ООН.
С другой стороны, «Кутадгу Билиг» Баласагуна, несомненно, базируется на глубоком знании серии статей аль-Фараби «аль-Мадина аль-Фадиль». Об этом обоснованно писал в свое время турецкий тюрколог Рашиди Арат. А известный философ-антрополог Клод Леви-Стросс пошел еще дальше. Он доказал, что концепция демократической системы управления государством эпохи возрождения Европы напрямую связана и зиждется на научно разработанной системе «добродетельного города-государства» Абу Насра аль-Фараби.
И самое примечательное заключается в том, что вековая мудрость наших предков последовательно заимствовалась последующими поколениями мыслителей, поэтов и ученых на протяжении более чем тысячелетнего периода. Одна из самых прогрессивных концепций демократического общежития начиная с IX века нашей эры и европейского Ренессанса, апробированная веками, передавалась из поколения в поколение. И до сих пор живет в сознании и культуре казахского народа – в поэзии Абая и его последователей.
Реализуя начинание Главы государства, мы познаем не только себя, но и мир. Мир великих предков, мир будущего и современности, мир Абая
Объяснение:
Рим өз тарихының алғашқы ғасырларында ежелгі Италияның басқа қалалары арасында еш ерекшелігімен көзге түспеді. Археологтар қазбалары болашақ қаланың орнындағы ең ежелгі елді мекендер б. э. бұрынғы сонау X ғасырда пайда болғанын көрсетті. Кейінірек Тибр өзенінің бойындағы шоқыларды б. э. бұрынғы VIII ғасырда біртұтас қалалық қауымға айналған италиялық тайпалар — латындар мен сабиндердің қоныс-жайлары пайда болды. Б. э. бұрынғы VIII—VI ғасырларда, ежелгі тарихшылар мәлімдеуінше, Римді патшалар басқарған, олардың ең соңғылары этрустардың Тарквинийлер әулетінен шыққан. Этрустар қуылған соң б. э. бұрынғы VI ғасырдың аяғынан Рим республикасының кезеңі басталды. Құл иеленушіліктің өрістеуіне орай дүние-мүлік теңсіздігі күшейіп, еркін тұрғындардың негізгі екі тобының — бай, бекзада патрицийлер мен толық правосы жоқ плебейлер арасында күрес үдей түсті. Б. э. бұрынғы III ғасырда плебейлердің азаматтық толық правоға қолы жетіп, патрицийлер өз артықшылықтарынан айрылды. Бай плебейлер бірте-бірте патрицийлер қатарына қосылып бүкіл билік бір уысқа жинақталған нобилитет құрды. Римнің күшеюіне мықты да тәртіпті армиясы көмектесті. Б. э. бұрынғы IV—III ғасырларда Рим этрус қалаларын, бұдан соң бүкіл Апеннин түбегін бағындырды.
Б. э. бұрынғы III—II ғасырлардағы қан төгіс соғыстарда римдіктер өздерінің басты бәсекелесі — Карфагенді күйретіп, осының ізінше Грекия мен Шығыс Жерорта теңізі өңірінің мемлекеттерін жаулап алды. «Римдіктер белгілі дүниенің бәрін дерлік өзіне бағындырып алды»,— деп жазды б. э. бұрынғы II ғасырда аса көрнекті грек тарихшысы Полибий, сөйтіп, өз құдіретін ата-бабаларының үш ұйықтаса түсіне кірмеген, ал кейінгі ұрпақтары басып оза алмайтын шырқау биікке көтерді». Б. э. бұрынғы I ғасырда Рим ежелгі дүниенің аса ірі құл иеленуші державасын құрды. Соғыс кезінде қолға түскен тұтқындар есебінен үздіксіз ағылып келген құлдар тасқыны құл иеленушілік құрылыстың гүлденуіне жол ашты. Италияда ірі жер иеленудің өрістеуі ұсақ, орта жер иелерінің күйреуіне әкеп соқтырды. Құлдарды жан түршігерлік езу б. э. бұрынғы II ғасырдың аяғы мен I ғасырда орасан зор көтерілістер туғызды. Толық праволы римдіктер мен жер және саяси право үшін күрескен италиялық шаруалар арасында, Римді билеген сенатор шонжарлармен байыған құл иеленушілердің жаңа топтары арасында, Рим мен оған бағындырылған провинциялар арасында әлеуметтік қайшылықтар өрши түсті. Құл иеленуші тап ішіндегі үстемдік жолындағы күрес б. э. бұрынғы I ғасырда Республиканың құлауымен, Империяның орнауымен аяқталған ұзаққа созылған азаматтық соғысқа ұласты.
Рим мәдениеті этрустар мен гректердің пәрменді ықпалымен дамыды. Ерте дәуірде, әсіресе, этрустар едәуір әсер етті. Римдіктер этрустардан азаматтарды сословиеге бөлуді және мемлекеттік қызметті, діни ұғымдар мен әдет-ғұрыптарды, құрылыс тәсілі мен театр ойын-сауықтарын, әскерді ұйымдастыру мен гладиаторлық шайқастарды алды. Рим республикасының бүкіл тарихында дерлік б. э. бұрынғы II ғасырға дейін этрустардың мәдени тұрғыдан басымдығы сақталып келеді.