прграмма45

15.02.2022 08:54 •  Другие предметы

Сабақтың тақырыбы: Қорқыт. «Байбөрі баласы Бамсы-Байрақ туралы жырдың» тақырыбы мен идеясы. Қазақ даласында Қорқыт туралы аңыздар көп. Қазақ аңыздарындағы Қорқыт – халықтың кемеңгер ұстазы, ақылшысы, кеңес беретін данасы. Оны қазақтар «Қорқыт ата», «Қорқыт әулие» деп атап кеткен. «Қорқыт ата кітабы» – аңыздардың жинағы. Бұл кітаптың Дрезден қаласында және Италияда қолжазба күйінде сақталған нұсқалары бар. Бізге жеткен Қорқыт ата кітабындағы «Байбөрі баласы Бамсы-Байрақ туралы жырдың» тақырыбы туған елін қорғау болса, идеясы ата-ананы құрметтеуге, лайықты ұрпағы болуға, туғандарын қорғай алатын батыр, адамгершіліктен аттамайтын, уәдеге берік әрі әділетті болуға үндейді. Оғыз-қыпшақ заманында шыққан «Байбөрі баласы Бамсы-Байрақ туралы жырдың» ноғайлы дәуірінде дүниеге келген «Алпамыс батыр» жырымен ұқсастығы бар. 1870 жылы қазақ арасынан жазып алынған «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жырындағы Қозының кей мінездерін Бамсының, кейде Алпамыстың бойынан да көреміз. Ғалымдардың айтуынша, «Қорқыт ата кітабының» жалпы хатқа түскен кезеңі шамамен ХV-ХІV ғ.ғ. деп болжанады, дегенмен жыр ХІІІ-ХІV ғасырдың тілдік ерекшеліктерін де сақтап қалған. Этторе Россидің дәлелдеуі бойынша, Қорқыт жырларында кездесетін көптеген толғаулар, Күлтегіннің басына қойылған құлпытастағы жазу – бұлардың бәрі қазақ эпостарының негізі. Ол Алпамысты алғашқыда Қорқыт жырларының құрамдас бөлігі болған, кейіннен үлкен эпосқа айналған туынды деп есептейді. Әке-шешесінің бір перзентке зар болуы, ұлдық артынан қарындастарының еруі, батырға лайық достары, әулиенің бата беруі, ғашық болған тағы бір қыздың батырға көмектесуі сияқты эпизодтар екі жырда да бірдей кездеседі. Жырлардың өн бойынан сол заманның тарихын көруге болады. Жырлар өте ерте заманнан келе жатқан уақиғаны баяндау болғандықтан, әр заманның бір белгісі жыр сюжетіне еніп кетуі мүмкін. «Алпамыс батыр» жырында XVII – XVIII ғ.ғ. қалмақ шапқыншылығына қарсы соғысады деген жерлері бар. Ғалым Қорқыт жырларының оғыздар мен қыпшақтар ортасында VІІІ-ІХ ғасырларда дүниеге келгенімен, оның хатталғанға дейін (ХV-ХVІ ғ.ғ.) ұзақ уақыт түзілу, жинақталу, циклдану үдерістерін басынан өткерген дейді. Анықтаманы сәйкестендір. Шығарманың идеясы – 1.шығарманы оқырманға таныстыратын кіріспе 2.шытырман оқиғалы шығарманың шешілетін тұсы 3.жазушының суреттеп отырған өмір құбылысы туралы айтқысы келген ойы, көзқарасы, берген бағасы