Естествознание «века гениев», как иногда называют xvii век, достигло своего завершения в научном творчестве исаака ньютона (1643—1727). жизнь, отданная науке. воспитанник колледжа троицы кембриджского университета, занимавший там - кафедру более тридцати лет, холостяк, ньютон полностью отдал себя науке.
правда, его отнюдь нельзя назвать энциклопедистом. хотя времена леонардо да винчи с его потрясающей широтой интересов и деятельности прошли, в xvii в., несмотря на углублявшуюся специализацию знаний и наук, энциклопедисты еще были. лучшим примером того служит лейбниц (о нем ниже). однако сужение научных интересов ньютона во многом объяснялось у него напряжением и глубиной гения, равного которому не знала предшеству-ющая естествознания. основные направления его исследований — оптика, механика, астрономия, объединявшиеся у него — уже на основе — в единую науку, которую он вместе со своим веком именовал «натуральной философией» (philosophia naturalis).
даже по сравнению с галилеем и декартом ньютон демонстрировал исключительный дар прирожденного экспериментатора, умевшего ставить природе проникновенные вопросы, превратившего эксперимент в главное средство ее целеустремленного исследования. при этом от названных великих естествоиспытателей ньютон отличался умением точного осмысления проводимых экспериментов. уже в своих ранних «лекциях по оптике» (впервые читанных в названном колледже в 1669—1671 гг.) ньютон подчеркнул, что владение знанием — первое условие для всякого, кто хочет достичь сколько-нибудь значимого успеха в любом разделе «натуральной философии», будь то оптика, механика, астрономия, или мореплавание. сам ученый в процессе своих изысканий сделал эпохальное открытие дифференциального и интегрального исчисления. исследования в оптике ньютона к открытию дисперсии света (его различной преломляемости), без чего не был бы возможен такой значительный практический результат, как конструирование отражательного телескопа, дававшего значительно большее увеличение, чем телескоп галилея. этот научный подвиг сделал
ньютона (1672) членом лондонского королевского общества. открытие дисперсии имело и огромное мировоззренческое значение. веками и тысячелетиями бесчисленное множество людей воспринимало свет и тьму как естественные, всегда наличные природные противоположности. множество философов античности (особенно принадлежавших к платоновско-неоплатонической линии) трактовали свет как едва ли не главную мировую субстанцию. света, как мы видели, играла первостепенную роль в ренессансной натурфилософии (особенно у патрици). даже декарт первую часть задуманного им естественно-научного сочинения «мир» (так и не осуществленного) назвал «трактат о свете». казалось, что нет более простой и устойчивой мировой субстанции, чем «белый свет». что же касается многих других цветов, то к аристотелю восходила идея, согласно которой каждый из них представляет определенное сочетание белого и черного цветов. теперь же опыты ньютона с преломлением цветов через призму неопровержимо убедили в сложности белой окраски света. белизна оказалась не первоначальной и простой, а составной от красного, желтого, синего, фиолетового и других цветовых оттенков.
еще большее научное и философское значение имели осмысление и формулировка ньютоном принципов нату-ральной философии, в которых он обобщил открытия коперника, галилея, кеплера, декарта. итогом этой грандиозной научной работы стали знаменитые « начала натуральной философии» (лондон, 1687, на лат. которые нередко называют самым произведением за всю естествознания. весьма показателен сам этот заголовок. учебник своей философии, большая часть которого трактовала вопросы , декарт назвал «начала философии». добавив теперь два ограничительных слова в этот картезианский заголовок, ньютон очертил тем самым предмет «натуральной философии». за таким изменением скрывались принципиальные отличия ньютонианской от картезианской, которые будут ясны нам из дальнейшего. достигнув в названном произведении наивысших научных результатов, не прекращая других исследований (в частности, в области ) и в дальнейшем, автор «начал» в последующие десятилетия больше отдавался деятельности практического свойства. так, в 1695 г. он был назначен смотрителем, а с 1699 г.— директором лондонско- го монетного двора. с 1703 г. и до конца жизни ньютон — президент лондонского королевского общества. некоторое время он был и депутатом парламента
Аповесць «Дзікае паляванне караля Стаха» для мяне гэта быў цалкам незнаёмым творам, і я дзеля цікавасці пачала чытаць… Адарвацца ўжо не змагла. Як — быццам нырнула ў глыбіні Чорнага возера. І пакуль не дачытала да канца, пакуль аўтар не раскрыў таямніцу дзікага палявання, было адчуванне, нібы я выкручваюся ў гэтай жудаснай чорнай жыжцы, і ніколі ўжо не адчую цвёрдую глебу пад нагамі, ніколі не ўбачу сонечнае святло…
Гістарычна так склалася, што Беларусь доўгі час знаходзілася пад уладай Польшчы. За час праўлення польскіх каралёў склаўся клас мясцовай шляхты — шляхта. Шляхцічы мелі ўласныя маёнткі, валодалі прыгоннымі сялянамі, ваявалі на баку польскага караля, вялі междуусобные войны. І усё гэта вяло да таго, што за многія стагоддзі некаторыя шляхецкія роды назапасілі незлічоныя скарбы, а іншыя наадварот, страцілі амаль усе, сталі беднымі, хоць і шляхетнымі.
Грошы і ўлада заўсёды парухалі людзей здзяйсняць жахлівыя злачынствы.
Апавяданне ў «Дзікім паляванні караля Стаха», вядзецца ад першай асобы. Час дзеяння — сярэдзіна дзевятнаццатага стагоддзя. Беларусь да гэтага часу ўжо ўвайшла ў склад Расійскай імперыі, стаўшы глухой правінцыяй на ўскраінах велізарнай краіны.
У пошуках старажытных паданняў і павер’яў вучоны-фалькларыст Андрэй Беларэцкі за два гады абышоў і аб’ехаў Мінскую, Магілёўскую, Віцебскую, частку Віленскай губерні. І паўсюль ён бачыў жудасную бяспраўнуюгалечу роднага яму народа. Бачыў, як прыходзіць у заняпад культура самабытнага краю. І ад усёй гэтай бязрадаснай карціны ў вучонага шчымела сэрца. І аднойчы лёс закінуў Беларэцкага ў глухі куток Беларусі — маёнтак Балотныя Яліны. Тут у старым замку жыве юная Надзея — апошняя з шляхецкага роду Яноўскіх. Паводле легенды, калісці продак Надзеі Раман прывабіў на паляванне і па-здрадніцку забіў легендарнага караля Стаха. Памірае Стах напрарочыў праклен і вечнае помста «дзікага палявання» усяму роду Яноўскіх. З’яўляюцца «прывіды» вершнікаў трымаюць у страху ўсю акругу: «дзікае паляванне» можа забіць любога… Апошняй ахвярай праклены павінна стаць Надзея.
Праз вобраз Яноўскай Караткевіч хацеў паказаць, што на фоне агульнага зводу беларускай шляхты, якая з мінуўшчыны высакароднага рыцарскага класа ператварылася ў праслойку ненаедных несумленных эксплуататараў ўласнага народа, захаваліся асобныя прадстаўнікі старажытных родаў, якія ўшаноўваюць старадаўнія традыцыі сапраўдных дваранскіх якасцяў — сумленнасці і высакароднасці. Аднак такім людзям вельмі цяжка жыць ў атачэнні людзей, якія ў імя нажывы гатовыя займацца махлярствам і падманам, гатовы пайсьці на самае страшнае злачынства. Высакародныя людзі ў такім асяроддзі асуджаныя.
Такі і застаў Надзею Яноўскую у сваім амаль збяднелым маёнтку Андрэй Беларэцкі. Друк безвыходнасці і страху лунала на твары маладой пані. Страх лунаў па ўсей акрузе. Дзікае паляванне зноў вярнулася і пагражала смерцю маладой дзяўчыне, якой хутка павінна было споўніцца васемнаццаць гадоў.
Будучы дапытлівым па сваей прыродзе, Андрэй вырашыў затрымацца ў маёнтку, каб разабрацца ў падзеях, якія адбываюцца. Размаўляючы з гаспадыняй маёнтка, ён разумее, што Надзея Яноўская не мае нічога агульнага са сваім продкам, прадаўшым сваю зямлю, свой народ, якія здзейснілі крывавае злачынства дзеля ўлады і грошай. Расследуючы ланцуг дзіўных, часам містычных падзей, Беларэцкі сам становіцца ахвярай дзікага палявання караля Стаха, якая ледзь было не загубіла яго, амаль загнаўшы ў непраходную дрыгву. Аднак высокаадукаваны розум дапамог Андрэю аддзяліць містыку ад рэальных фактаў. І аказалася, што як і ў мінулым, так і цяпер усе тлумачылася смагай грошай. Суседзямі Надзеі Яноўскай былі нашчадкі тых самых Вароны і Дуботовка, якія таксама ўдзельнічалі ў страшным злачынстве — забойстве караля Стаха і яго верных людзей. Дубатоўк быў апекуном Надзеі, а па дасягненні ёю паўналецця кіраванне маёнткам пераходзіла ў яе рукі. Гэта і з’явілася прычынай, па якой у галовах Дуботоўка і Вароны нарадзілася ідэя адрадзіць старажытную легенду аб дзікім паляванні, каб давесці да сумашествія, а лепш да смерці, апошнюю прадстаўніцу старажытнага дваранскага роду. А заадно адроджаная легенда дапамагала трымаць у страху ўсю акругу, што дазваляла беспакарана вяршыць свае чорныя справы разбойнікаў, якімі сталі нашчадкі здраднікаў Дубатоўк і Варона.
жизнь, отданная науке. воспитанник колледжа троицы кембриджского университета, занимавший там - кафедру более тридцати лет, холостяк, ньютон полностью отдал себя науке.
правда, его отнюдь нельзя назвать энциклопедистом. хотя времена леонардо да винчи с его потрясающей широтой интересов и деятельности прошли, в xvii в., несмотря на углублявшуюся специализацию знаний и наук, энциклопедисты еще были. лучшим примером того служит лейбниц (о нем ниже). однако сужение научных интересов ньютона во многом объяснялось у него напряжением и глубиной гения, равного которому не знала предшеству-ющая естествознания. основные направления его исследований — оптика, механика, астрономия, объединявшиеся у него — уже на основе — в единую науку, которую он вместе со своим веком именовал «натуральной философией» (philosophia naturalis).
даже по сравнению с галилеем и декартом ньютон демонстрировал исключительный дар прирожденного экспериментатора, умевшего ставить природе проникновенные вопросы, превратившего эксперимент в главное средство ее целеустремленного исследования. при этом от названных великих естествоиспытателей ньютон отличался умением точного осмысления проводимых экспериментов. уже в своих ранних «лекциях по оптике» (впервые читанных в названном колледже в 1669—1671 гг.) ньютон подчеркнул, что владение знанием — первое условие для всякого, кто хочет достичь сколько-нибудь значимого успеха в любом разделе «натуральной философии», будь то оптика, механика, астрономия, или мореплавание. сам ученый в процессе своих изысканий сделал эпохальное открытие дифференциального и интегрального исчисления. исследования в оптике ньютона к открытию дисперсии света (его различной преломляемости), без чего не был бы возможен такой значительный практический результат, как конструирование отражательного телескопа, дававшего значительно большее увеличение, чем телескоп галилея. этот научный подвиг сделал
ньютона (1672) членом лондонского королевского общества.
открытие дисперсии имело и огромное мировоззренческое значение. веками и тысячелетиями бесчисленное множество людей воспринимало свет и тьму как естественные, всегда наличные природные противоположности. множество философов античности (особенно принадлежавших к платоновско-неоплатонической линии) трактовали свет как едва ли не главную мировую субстанцию. света, как мы видели, играла первостепенную роль в ренессансной натурфилософии (особенно у патрици). даже декарт первую часть задуманного им естественно-научного сочинения «мир» (так и не осуществленного) назвал «трактат о свете». казалось, что нет более простой и устойчивой мировой субстанции, чем «белый свет». что же касается многих других цветов, то к аристотелю восходила идея, согласно которой каждый из них представляет определенное сочетание белого и черного цветов. теперь же опыты ньютона с преломлением цветов через призму неопровержимо убедили в сложности белой окраски света. белизна оказалась не первоначальной и простой, а составной от красного, желтого, синего, фиолетового и других цветовых оттенков.
еще большее научное и философское значение имели осмысление и формулировка ньютоном принципов нату-ральной философии, в которых он обобщил открытия коперника, галилея, кеплера, декарта. итогом этой грандиозной научной работы стали знаменитые « начала натуральной философии» (лондон, 1687, на лат. которые нередко называют самым произведением за всю естествознания. весьма показателен сам этот заголовок. учебник своей философии, большая часть которого трактовала вопросы , декарт назвал «начала философии». добавив теперь два ограничительных слова в этот картезианский заголовок, ньютон очертил тем самым предмет «натуральной философии». за таким изменением скрывались принципиальные отличия ньютонианской от картезианской, которые будут ясны нам из дальнейшего.
достигнув в названном произведении наивысших научных результатов, не прекращая других исследований (в частности, в области ) и в дальнейшем, автор «начал» в последующие десятилетия больше отдавался деятельности практического свойства. так, в 1695 г. он был назначен смотрителем, а с 1699 г.— директором лондонско- го монетного двора. с 1703 г. и до конца жизни ньютон — президент лондонского королевского общества. некоторое время он был и депутатом парламента
Гістарычна так склалася, што Беларусь доўгі час знаходзілася пад уладай Польшчы. За час праўлення польскіх каралёў склаўся клас мясцовай шляхты — шляхта. Шляхцічы мелі ўласныя маёнткі, валодалі прыгоннымі сялянамі, ваявалі на баку польскага караля, вялі междуусобные войны. І усё гэта вяло да таго, што за многія стагоддзі некаторыя шляхецкія роды назапасілі незлічоныя скарбы, а іншыя наадварот, страцілі амаль усе, сталі беднымі, хоць і шляхетнымі.
Грошы і ўлада заўсёды парухалі людзей здзяйсняць жахлівыя злачынствы.
Апавяданне ў «Дзікім паляванні караля Стаха», вядзецца ад першай асобы. Час дзеяння — сярэдзіна дзевятнаццатага стагоддзя. Беларусь да гэтага часу ўжо ўвайшла ў склад Расійскай імперыі, стаўшы глухой правінцыяй на ўскраінах велізарнай краіны.
У пошуках старажытных паданняў і павер’яў вучоны-фалькларыст Андрэй Беларэцкі за два гады абышоў і аб’ехаў Мінскую, Магілёўскую, Віцебскую, частку Віленскай губерні. І паўсюль ён бачыў жудасную бяспраўнуюгалечу роднага яму народа. Бачыў, як прыходзіць у заняпад культура самабытнага краю. І ад усёй гэтай бязрадаснай карціны ў вучонага шчымела сэрца. І аднойчы лёс закінуў Беларэцкага ў глухі куток Беларусі — маёнтак Балотныя Яліны. Тут у старым замку жыве юная Надзея — апошняя з шляхецкага роду Яноўскіх. Паводле легенды, калісці продак Надзеі Раман прывабіў на паляванне і па-здрадніцку забіў легендарнага караля Стаха. Памірае Стах напрарочыў праклен і вечнае помста «дзікага палявання» усяму роду Яноўскіх. З’яўляюцца «прывіды» вершнікаў трымаюць у страху ўсю акругу: «дзікае паляванне» можа забіць любога… Апошняй ахвярай праклены павінна стаць Надзея.
Праз вобраз Яноўскай Караткевіч хацеў паказаць, што на фоне агульнага зводу беларускай шляхты, якая з мінуўшчыны высакароднага рыцарскага класа ператварылася ў праслойку ненаедных несумленных эксплуататараў ўласнага народа, захаваліся асобныя прадстаўнікі старажытных родаў, якія ўшаноўваюць старадаўнія традыцыі сапраўдных дваранскіх якасцяў — сумленнасці і высакароднасці. Аднак такім людзям вельмі цяжка жыць ў атачэнні людзей, якія ў імя нажывы гатовыя займацца махлярствам і падманам, гатовы пайсьці на самае страшнае злачынства. Высакародныя людзі ў такім асяроддзі асуджаныя.
Такі і застаў Надзею Яноўскую у сваім амаль збяднелым маёнтку Андрэй Беларэцкі. Друк безвыходнасці і страху лунала на твары маладой пані. Страх лунаў па ўсей акрузе. Дзікае паляванне зноў вярнулася і пагражала смерцю маладой дзяўчыне, якой хутка павінна было споўніцца васемнаццаць гадоў.
Будучы дапытлівым па сваей прыродзе, Андрэй вырашыў затрымацца ў маёнтку, каб разабрацца ў падзеях, якія адбываюцца. Размаўляючы з гаспадыняй маёнтка, ён разумее, што Надзея Яноўская не мае нічога агульнага са сваім продкам, прадаўшым сваю зямлю, свой народ, якія здзейснілі крывавае злачынства дзеля ўлады і грошай. Расследуючы ланцуг дзіўных, часам містычных падзей, Беларэцкі сам становіцца ахвярай дзікага палявання караля Стаха, якая ледзь было не загубіла яго, амаль загнаўшы ў непраходную дрыгву. Аднак высокаадукаваны розум дапамог Андрэю аддзяліць містыку ад рэальных фактаў. І аказалася, што як і ў мінулым, так і цяпер усе тлумачылася смагай грошай. Суседзямі Надзеі Яноўскай былі нашчадкі тых самых Вароны і Дуботовка, якія таксама ўдзельнічалі ў страшным злачынстве — забойстве караля Стаха і яго верных людзей. Дубатоўк быў апекуном Надзеі, а па дасягненні ёю паўналецця кіраванне маёнткам пераходзіла ў яе рукі. Гэта і з’явілася прычынай, па якой у галовах Дуботоўка і Вароны нарадзілася ідэя адрадзіць старажытную легенду аб дзікім паляванні, каб давесці да сумашествія, а лепш да смерці, апошнюю прадстаўніцу старажытнага дваранскага роду. А заадно адроджаная легенда дапамагала трымаць у страху ўсю акругу, што дазваляла беспакарана вяршыць свае чорныя справы разбойнікаў, якімі сталі нашчадкі здраднікаў Дубатоўк і Варона.