Спо украины. установите хронологическую последовательность событий: люблинская уния; объединение полтавского королевства и великого княжества литовского в речь посполитую; начало литовской войны; кревская уния
Баатырдык эпос — элдин (уруктун, уруунун, тайпанын) өзүнүн жашоосу, көз карандысыздыгы үчүн душман күчтөр жана көбүнесе тарыхый, социалдык-саясий шарттар менен кагылышууларынан келип чыккан күрөшүн чагылдырган чылк ыр же кара сөз аралашкан көркөм баян. Бул эпостордун борборунда өз жамаатынын эң жакшы жактарын, баатырдык сапаттарын типтештирген каарман турат. Мындай эпикалык чыгармалардын кээ бирлеринде «аскердик демократия» доорунун шартына ылайык өздөрүнүн этникалык аймагын кеңейтүү, согуш олжосуна ээ болуу үчүн күрөшкөн тигил же бул уруунун, тайпанын жортуулдары баяндалган. Көп элдердин фольклорундагы мындай чыгармаларды конкреттүү тарыхый, илимий талдоо аларды классикалык мурастын ажырагыс бөлүгү катары туура иликтөөгө жана сын көз менен өздөштүрүүгө толук кызмат кылат. Ошону менен катар баатырдык эпостордун, айрыкча феодалдык доордогу эпостордун мазмунун элдердин эркиндиги жана көз карандысыздыгы үчүн баскынчыларга каршы күрөшү түзөт. Ошондуктан ар бир эл өзүнүн басып өткөн тарыхый жолунун улуу эстелиги катары, урпактарды патриоттук духта тарбиялоонун булагы катары карайт. Өзүнүн формасы, композициялык түзүлүшү боюнча баатырдык эпостор бир түрдүү эмес, ар бир элдин өзгөчөлүгүнө ылайык айырмачылыктарга ээ. Бирок, бардык элдердин баатырдык эпосторуна типологиялык окшоштуктар да мүнөздүү. Оң каармандын өз уруусуна же элине чексиз берилгендиги, душман менен келишпестиги, чечкиндүүлүгү, баатырдыгы, кара күчкө карктыгы, өлбөстүгү жана башкалар бардык баатырдык эпосторго жалпы орток типтүү көрүнүш. Ошондой эле көпчүлүк эпосторго мүнөздүү көрүнүштөр: фантастикалык гиперболалаштыруу, композициялык жактан окуялардын үзгүлтүксүз өнүгүшү, стилдик жагдайда салмактуу ыраатта баяндалышы, эпизоддорду, көрүнүштөрдү деталдаштыруу; салттык кырдаалдардын, мотивдердин, формулалардын, жалпы орундардын (айрыкча баатырдын жортуулунун сүрөттөлүшү, каармандын үйүнөн аттанып чыгышы жана кайтып келиши, душманды куугунтукташы, жекеге чыгышы, куралдарынын сүрөттөлүшү жана башкалар), туруктуу эпитеттердин, кайталоолордун молдугу жана башкалар. Баатырдык эпос тарыхый өсүп-өнүгүп олтуруучу жанр жана стадиялык өнүгүшү жагынан мифологиялык эпосторго караганда бир кыйла кийин пайда болгон, бирок ал дагы таптык коомго чейин, атап айтканда, энелик коом ыдырап, аталык коом менен алмашыла баштаганда түзүлө баштап, «аскердик демократия» доорунда жана тайпалардын курала баштаган мезгилинде калыптанып, кул ээлик жана феодалдык коомдордо өсүп-өнүгүшүн улантат. Эпостордун өнүгүшүнүн көөнө (архаикалык) стадиясында ненецтердин сюдбоби, эвенктердин нимканы, керел-финндердин руналары, якуттардын олонхосу, буряттардын улигери, алтай, хакас, тувалардын эпикалык ырлары, кавказ элдеринин нарттары жана башкалар пайда болгон. Мамлекеттер түзүлгөндөн кийин пайда болгон эпостор да бир кылка эмес, булар бир жагынан кул ээлик дүйнөнүн классикалык эпопеялары, экинчи жагынан европалык эрте феодализмдин эпикалык ырлары жана поэмалары, акырында мамлекетинин калыптанышы өтө создугуп кеткен көчмөн элдердин эпопеялары («Алпамыш», «Жангар», «Гэсэр») пайда болгон. Өнүккөн феодализмдин типтүү эпикалык чыгармаларына орустардын былиналарын, түштүк славяндарда юнактардын ырларын, «Сасундук Давид», «Роланд жөнүндө ыр», «Сид жөнүндө ыр» жана башкалар чыгармаларды кошсо болот. Баатырдык эпостордун стадиялык ар кыл түрлөрү «таптаза» формалардан турбайт. Бүгүнкү күндө жазылып алынган көөнө формадагы эпостор узакка созулган эволюцияны башынан өткөрүү менен кийинки тарыхый шарттардын, идеологиянын элементтерин өзүнө сиңирип, жаңыланган, толукталган мүнөзгө ээ болсо, «классикалык» феодализмдин шартында калыптанган нагыз тарыхый эпикалык чыгармалар эң көп сандагы көөнө элементтерди өзүндө сактап жүргөн болот. «Манас» эпосу өсүп-өнүгүшү жана түзүлүшү боюнча өтө татаал чыгарма болгондуктан, андагы ар кыл мүнөздөгү көптөгөн окуялар эпикалык циклдештирүүнүн мүмкүн болгон бардык түрлөрүн (биографиялык, генеологиялык, эпикалык борбордун айланасында циклдештирүү) өзүнө камтуу аркылуу өтө бекем тутумдашкан. Ал бул түрдөгү фабулалык синтезге ээ укмуштуудай зор эпопеяга соңку кездердеги компилятивдүү мүнөздөгү механикалык кураштыруу жолу менен эмес, элдик оозеки эпикалык чыгармачылыктагы жанр катары тарыхый өнүгүүнүн бардык баскычтарын басып өтүп, табигый түрдө келген.
Тю́рки (тюркские наро́ды[9], наро́ды тю́ркской языково́й гру́ппы[5]) — этноязыковая общность[10][11] народов, говорящих на тюркских языках и имеющих тюркское происхождение.
Тюрки
Численность
приблизительно 170—185 млн человек[8]
Расселение
Турция — 55 млн[1]
Иран — от 11—15 млн․ до 23—30 млн (оц.) (Азербайджанцы в Иране)[2]
Узбекистан — 29 млн
Казахстан — 15 млн[3]
Россия — 11 млн[4][5]
Китай — 11 млн
Азербайджан — 10 млн[6]
Киргизия — 6 млн
Туркмения — 5 млн
Германия — 3 млн
Кавказ (без Азербайджана) — 2 млн
Европейский союз — 2 млн (без Германии и Франции)
Ирак — от 600 тыс.[7] до 3 млн (Туркоманы)
Таджикистан — 1 млн
США — 1 млн
Монголия — 100 тыс.
Австралия — 60 тыс.
Латинская Америка (без Бразилии и Аргентины) — 8 тыс.
Франция — 600 тыс.
Великобритания — 50 тыс.
Украина и Белоруссия — 350 тыс. (Крымские татары)
Молдавия — 147 500 (Гагаузы)
Канада — 20 тыс.
Аргентина — 1 тыс.
Япония — 1 тыс.
Бразилия — 1 тыс.
Остальные регионы мира — 1,4 млн
Язык
тюркские языки
Религия
преимущественно ислам; также православие, иудаизм, буддизм, тенгрианство, шаманизм и др.
Входит в
алтайская семья
Родственные народы
в языковом отношении предположительно (в рамках гипотетической алтайской языковой семьи) — монгольские и тунгусо-маньчжурские народы
Баатырдык эпос — элдин (уруктун, уруунун, тайпанын) өзүнүн жашоосу, көз карандысыздыгы үчүн душман күчтөр жана көбүнесе тарыхый, социалдык-саясий шарттар менен кагылышууларынан келип чыккан күрөшүн чагылдырган чылк ыр же кара сөз аралашкан көркөм баян. Бул эпостордун борборунда өз жамаатынын эң жакшы жактарын, баатырдык сапаттарын типтештирген каарман турат. Мындай эпикалык чыгармалардын кээ бирлеринде «аскердик демократия» доорунун шартына ылайык өздөрүнүн этникалык аймагын кеңейтүү, согуш олжосуна ээ болуу үчүн күрөшкөн тигил же бул уруунун, тайпанын жортуулдары баяндалган. Көп элдердин фольклорундагы мындай чыгармаларды конкреттүү тарыхый, илимий талдоо аларды классикалык мурастын ажырагыс бөлүгү катары туура иликтөөгө жана сын көз менен өздөштүрүүгө толук кызмат кылат. Ошону менен катар баатырдык эпостордун, айрыкча феодалдык доордогу эпостордун мазмунун элдердин эркиндиги жана көз карандысыздыгы үчүн баскынчыларга каршы күрөшү түзөт. Ошондуктан ар бир эл өзүнүн басып өткөн тарыхый жолунун улуу эстелиги катары, урпактарды патриоттук духта тарбиялоонун булагы катары карайт. Өзүнүн формасы, композициялык түзүлүшү боюнча баатырдык эпостор бир түрдүү эмес, ар бир элдин өзгөчөлүгүнө ылайык айырмачылыктарга ээ. Бирок, бардык элдердин баатырдык эпосторуна типологиялык окшоштуктар да мүнөздүү. Оң каармандын өз уруусуна же элине чексиз берилгендиги, душман менен келишпестиги, чечкиндүүлүгү, баатырдыгы, кара күчкө карктыгы, өлбөстүгү жана башкалар бардык баатырдык эпосторго жалпы орток типтүү көрүнүш. Ошондой эле көпчүлүк эпосторго мүнөздүү көрүнүштөр: фантастикалык гиперболалаштыруу, композициялык жактан окуялардын үзгүлтүксүз өнүгүшү, стилдик жагдайда салмактуу ыраатта баяндалышы, эпизоддорду, көрүнүштөрдү деталдаштыруу; салттык кырдаалдардын, мотивдердин, формулалардын, жалпы орундардын (айрыкча баатырдын жортуулунун сүрөттөлүшү, каармандын үйүнөн аттанып чыгышы жана кайтып келиши, душманды куугунтукташы, жекеге чыгышы, куралдарынын сүрөттөлүшү жана башкалар), туруктуу эпитеттердин, кайталоолордун молдугу жана башкалар. Баатырдык эпос тарыхый өсүп-өнүгүп олтуруучу жанр жана стадиялык өнүгүшү жагынан мифологиялык эпосторго караганда бир кыйла кийин пайда болгон, бирок ал дагы таптык коомго чейин, атап айтканда, энелик коом ыдырап, аталык коом менен алмашыла баштаганда түзүлө баштап, «аскердик демократия» доорунда жана тайпалардын курала баштаган мезгилинде калыптанып, кул ээлик жана феодалдык коомдордо өсүп-өнүгүшүн улантат. Эпостордун өнүгүшүнүн көөнө (архаикалык) стадиясында ненецтердин сюдбоби, эвенктердин нимканы, керел-финндердин руналары, якуттардын олонхосу, буряттардын улигери, алтай, хакас, тувалардын эпикалык ырлары, кавказ элдеринин нарттары жана башкалар пайда болгон. Мамлекеттер түзүлгөндөн кийин пайда болгон эпостор да бир кылка эмес, булар бир жагынан кул ээлик дүйнөнүн классикалык эпопеялары, экинчи жагынан европалык эрте феодализмдин эпикалык ырлары жана поэмалары, акырында мамлекетинин калыптанышы өтө создугуп кеткен көчмөн элдердин эпопеялары («Алпамыш», «Жангар», «Гэсэр») пайда болгон. Өнүккөн феодализмдин типтүү эпикалык чыгармаларына орустардын былиналарын, түштүк славяндарда юнактардын ырларын, «Сасундук Давид», «Роланд жөнүндө ыр», «Сид жөнүндө ыр» жана башкалар чыгармаларды кошсо болот. Баатырдык эпостордун стадиялык ар кыл түрлөрү «таптаза» формалардан турбайт. Бүгүнкү күндө жазылып алынган көөнө формадагы эпостор узакка созулган эволюцияны башынан өткөрүү менен кийинки тарыхый шарттардын, идеологиянын элементтерин өзүнө сиңирип, жаңыланган, толукталган мүнөзгө ээ болсо, «классикалык» феодализмдин шартында калыптанган нагыз тарыхый эпикалык чыгармалар эң көп сандагы көөнө элементтерди өзүндө сактап жүргөн болот. «Манас» эпосу өсүп-өнүгүшү жана түзүлүшү боюнча өтө татаал чыгарма болгондуктан, андагы ар кыл мүнөздөгү көптөгөн окуялар эпикалык циклдештирүүнүн мүмкүн болгон бардык түрлөрүн (биографиялык, генеологиялык, эпикалык борбордун айланасында циклдештирүү) өзүнө камтуу аркылуу өтө бекем тутумдашкан. Ал бул түрдөгү фабулалык синтезге ээ укмуштуудай зор эпопеяга соңку кездердеги компилятивдүү мүнөздөгү механикалык кураштыруу жолу менен эмес, элдик оозеки эпикалык чыгармачылыктагы жанр катары тарыхый өнүгүүнүн бардык баскычтарын басып өтүп, табигый түрдө келген.
Тю́рки (тюркские наро́ды[9], наро́ды тю́ркской языково́й гру́ппы[5]) — этноязыковая общность[10][11] народов, говорящих на тюркских языках и имеющих тюркское происхождение.
Тюрки
Численность
приблизительно 170—185 млн человек[8]
Расселение
Турция — 55 млн[1]
Иран — от 11—15 млн․ до 23—30 млн (оц.) (Азербайджанцы в Иране)[2]
Узбекистан — 29 млн
Казахстан — 15 млн[3]
Россия — 11 млн[4][5]
Китай — 11 млн
Азербайджан — 10 млн[6]
Киргизия — 6 млн
Туркмения — 5 млн
Германия — 3 млн
Кавказ (без Азербайджана) — 2 млн
Европейский союз — 2 млн (без Германии и Франции)
Ирак — от 600 тыс.[7] до 3 млн (Туркоманы)
Таджикистан — 1 млн
США — 1 млн
Монголия — 100 тыс.
Австралия — 60 тыс.
Латинская Америка (без Бразилии и Аргентины) — 8 тыс.
Франция — 600 тыс.
Великобритания — 50 тыс.
Украина и Белоруссия — 350 тыс. (Крымские татары)
Молдавия — 147 500 (Гагаузы)
Канада — 20 тыс.
Аргентина — 1 тыс.
Япония — 1 тыс.
Бразилия — 1 тыс.
Остальные регионы мира — 1,4 млн
Язык
тюркские языки
Религия
преимущественно ислам; также православие, иудаизм, буддизм, тенгрианство, шаманизм и др.
Входит в
алтайская семья
Родственные народы
в языковом отношении предположительно (в рамках гипотетической алтайской языковой семьи) — монгольские и тунгусо-маньчжурские народы