Өнеркәсіп төңкерісі – экономикалық және әлеуметтік саяси өзгерістердің жүйесі.
Өнеркәсіп төңкерісі қол еңбегіне негізделген мануфактурадан ірі машиналы индустрияға өтуі. Өнеркәсіп төңкерісі жұмыс машиналарын жасап, қолданудан басталып, машиналы, техниканы кеңінен пайдалануға негізделген машиналы өндірістің дамуымен аяқталды. Мұның нәтижесінде капиталистік өндіріс әдісі феодалдық өндіріс әдісін түпкілікті жеңді. Өнеркәсіп төңкерісі өндірісті кап. қоғамдастыруға зор мүмкіндік ашты. Көптеген бытыраңқы өндіріс процестері бір қоғамдық өндірістік процеске біріктіріледі. Ірі машиналы индустрияны дамытудың тарихи алғы шартын капит.өндірістің мануфактуралық түрі жасады. Капиталды алғашқы қорлануы кап. қатынастардың одан әрі дамуын қамтамасыз етті.
Бұл бір жағынан күн көріс қаражатынан айрылған, сондықтан да товар ретінде тек өзінің жұмыс күшін ұсына алатын адамдар армиясын дүниеге келтірді. Екінші жағынан капиталистер табы өндіріс құрал жабдығы мен жұмыс күшін сатып алуға пайдаланатын ірі ақша байлығын жинақтауға мүмкіндік береді. Капиталист өндірістің өсуі ішкі әрі сыртқы рыноктың кеңеюіне жол ашты. Өнеркәсіп төңкерісі бірсыпыра елдердің өнеркәсібінде капитализм дамуының белгілі бір кезеңін сипаттайтын жалпы тарихи құрылыс болып табылады. Алайда мануфактурадан ірі машиналы индустрияға өтудің алғы шарты олардың бәрінде пісіп жетілген жоқ. Өнеркәсіп төңкерісі жолына басқа елдерден бұрын Ұлыбритания түсті.
17 ғасыр аяғы мен 18 ғасыр 1-жартысында мұнда мануфактуралық өндіріс өзінің шарықтау шегіне жетті. Мануфактуралық өндірістің машиналы өндіріске айналуы еңбек құралдарының өзгеруінен басталады. 18 ғасырдың 70-80 жылдары мақта иіруде барған сайын Дженни атты мех жіп иіргіш кеңінен қолданылады. Мех жолымен жіп иірудің онан әрі дамуы ватерлі станоктарды, әсіресе мюль-машиналарды қолдануға байланысты болды. Осыдан бастап мақта мақта-мата, жіптер фабрикалық әдіспен әзірлене басталды. Жекелеген өндірістерді механикаландыру басқа да салаларда еңбек өнімділігін арттырудың экономикалық қажеттілігін тудырды. 18 ғасырдың 90 жылынан аяқ кезінде тоқыма өнеркәсібінде Дж.Уаттың бу двигателі кеңінен қолданылды. Өнеркәсіп өндіріс көлемінің тезірек өсуі және рынок байланыстардың онан әрі өріс алуы транспорт құралдарының жетілдіруді қажет етеді. 19 ғасырдың 1 жартысында пароход қатынас мен бу, темір жол транспорты жұмыс істей бастады. Машиналы техниканың барған сайын етек алуы машинаның өзін қол өнерлік техникамен әзірлеуге қайшы келді. Бұл машина құрылыс өндірісіне машиналарды кеңінен енгізудің нәтижесінде жойылды. 19 ғасырдың бас кезінде өнеркәсіпте металл өңдейтін станоктар, тех балға, гидравликалық престер кеңінен пайдалана бастады.
Әр түрлі өндірістерді механикаландыру машиналардың жай кооперациасынан машиналар жүйесіне көшуге жағдай жасалды. Ұлыбританиядан кейін ірі өнеркәсіпті тездетіп дамыту жолына АҚШ, Франция, Германия тағы басқа елдер түсті. Мануфактурадан ірі машиналы индустрияға көшу өндірістің тех базасына ғана емес сондай-ақ қоғамдық қатынастар жүйесінде де түбегейлі өзгерістер енгізді. В.И Ленин өнеркәсіп төңкерісін сиппаттай отырып оны барлық қоғамдық қатынастарды шұғыл әрі күрт өзгерту екендігін атап көрсетті. Өндірістің жетекші салаларында ірі машиналы өндірісті баянды ету өндіргіш күштердің онан әрі тезірек өркендеуіне материалдық алғы шарттар жасады. Өнеркәсіп төңкерісі өнеркәсіпті қоғамдық өндірістің басты саласына айландырды, оны егіншіліктен толығынан бөліп, ірі өнеркәсіп орталықтарынан жылдамырақ өсуіне мүмкіндік ашты. Капитал индустриялық дамуы патриархалдық томаға-тұйықтықты біржолата жойды. Бірақ та машиналы техниканы капит. жолмен пайдалану жалдама жұмысшыларды қанауды күщейтіп, жұмысшыларды машинаның шылауына айналдырды. Капитал фабрика өндірісінің өсуі ой еңбегі және дене еңбегінің арасындағы қала мен ауылдың арасындағы қайшылықтардың шиеленісуіне жағдай жасады. Өндірісті одан әрі механикаландыру капит. фабрикадан жұмысшылардың бір бөлігін ығыстырып шығарып, жаппай жұмыссыздықтың пайда болуына әкеліп соқтырды. Өндірістің қоғамдық сипаты мен иемденудің жеке меншиктік формасы арасындағы қайшылықтың тереңдеуі артық өндірудің дүркін-дүркін дағдарысын дүниеге келтірді. Машиналы индустрияның өсуімен фабрика жұмысшыларының саны артты
Социальная структура российского общества в XVII века
Боярство Высшее сословие в российском обществе. Владело вотчинами. Служило царю. Занимало высшие государственные должности в государственном аппарате власти.
Дворянство Высший слой служилых людей в российском обществе. Владело поместьями, но могло передавать поместье по наследству в случае продолжения государственной службы.
Духовенство Высшее сословие в российском обществе. Крупный земельный собственник - им принадлежало до 15% всей земли страны.
Иерархия русской православной церкви:
* Патриарх Московской и всея Руси * Епископы, архиепископы, митрополиты * «Белое» духовенство (приходские священники) * «Черное» духовенство (монахи)
Крестьянство:
Частновладельческие. Проживали на территории вотчин или поместий. Обязаны были нести тягло (повинности) в пользу государства и своего хозяина.
Дворцовые. Обслуживали хозяйственные потребности царского дворца. Эта категория имела самоуправление и подчинялась дворцовым приказчикам.
Черносошные. Не имели права покидать свои земли, несли тягло в пользу государства. В сравнении с положением частновладельческих крестьян их положение было легче.
Посадские люди Это торгово-ремесленное население. Они несли тягло - повинность в пользу государства, выбирали старост и сотских (черные слободы) . Белые слободы принадлежали боярам, монастырям, епископам.
Купечество. Занимало второе положение в городе. К привилегированному купечеству относились: «гости» , «гостиная сотня» , «суконная сотня» .
Приказные люди. Служащие государственных учреждений, центральных и местных. Самое высокое положение занимали дьяки, им подчинялись писцы, подьячие, служители приказов. Служили в государственных учреждениях дьяки и старшие подьячие. По статусу приравнивались к дворянам. Они являлись владельцами земель и крепостных и получали денежное жалованье.
Приборные люди
Служилые люди по прибору или по набору. Это пушкари, стрельцы, ямщики, казаки, казенные мастера. Среди них встречались и служилые иностранцы, которые проживали в отдельных слободах. Служилые люди несли военную сторожевую службу. Получали государственное содержание, им выделяли земельные участки.
Казачество Новое для страны сословие. Военное сословие. В нем числилось население ряда окраинных местностей России (Дон, Яик, Приуралье, Терек, Левобережная Украина) . Во главе казацких общин стояли атаманы и старшины. Все важные вопросы обсуждались на «круге» . Казачество пользовалось правами и преимуществами на условиях обязательной и общей воинской службы.
Ясачные люди Малые, нерусские народы России (манси, ханты, ненцы, буряты, якуты, башкиры) платили ясак (дань пушниной) . Чуваши, мордва, мари платили ясак медом и хлебом.
Предприниматели и наемные рабочие Появляются в XVII веке новые группы населения - предприниматели и их наемные рабочие. Так зарождались рабочий класс и буржуазия.
Өнеркәсіп төңкерісі – экономикалық және әлеуметтік саяси өзгерістердің жүйесі.
Өнеркәсіп төңкерісі қол еңбегіне негізделген мануфактурадан ірі машиналы индустрияға өтуі. Өнеркәсіп төңкерісі жұмыс машиналарын жасап, қолданудан басталып, машиналы, техниканы кеңінен пайдалануға негізделген машиналы өндірістің дамуымен аяқталды. Мұның нәтижесінде капиталистік өндіріс әдісі феодалдық өндіріс әдісін түпкілікті жеңді. Өнеркәсіп төңкерісі өндірісті кап. қоғамдастыруға зор мүмкіндік ашты. Көптеген бытыраңқы өндіріс процестері бір қоғамдық өндірістік процеске біріктіріледі. Ірі машиналы индустрияны дамытудың тарихи алғы шартын капит.өндірістің мануфактуралық түрі жасады. Капиталды алғашқы қорлануы кап. қатынастардың одан әрі дамуын қамтамасыз етті.
Бұл бір жағынан күн көріс қаражатынан айрылған, сондықтан да товар ретінде тек өзінің жұмыс күшін ұсына алатын адамдар армиясын дүниеге келтірді. Екінші жағынан капиталистер табы өндіріс құрал жабдығы мен жұмыс күшін сатып алуға пайдаланатын ірі ақша байлығын жинақтауға мүмкіндік береді. Капиталист өндірістің өсуі ішкі әрі сыртқы рыноктың кеңеюіне жол ашты. Өнеркәсіп төңкерісі бірсыпыра елдердің өнеркәсібінде капитализм дамуының белгілі бір кезеңін сипаттайтын жалпы тарихи құрылыс болып табылады. Алайда мануфактурадан ірі машиналы индустрияға өтудің алғы шарты олардың бәрінде пісіп жетілген жоқ. Өнеркәсіп төңкерісі жолына басқа елдерден бұрын Ұлыбритания түсті.
17 ғасыр аяғы мен 18 ғасыр 1-жартысында мұнда мануфактуралық өндіріс өзінің шарықтау шегіне жетті. Мануфактуралық өндірістің машиналы өндіріске айналуы еңбек құралдарының өзгеруінен басталады. 18 ғасырдың 70-80 жылдары мақта иіруде барған сайын Дженни атты мех жіп иіргіш кеңінен қолданылады. Мех жолымен жіп иірудің онан әрі дамуы ватерлі станоктарды, әсіресе мюль-машиналарды қолдануға байланысты болды. Осыдан бастап мақта мақта-мата, жіптер фабрикалық әдіспен әзірлене басталды. Жекелеген өндірістерді механикаландыру басқа да салаларда еңбек өнімділігін арттырудың экономикалық қажеттілігін тудырды. 18 ғасырдың 90 жылынан аяқ кезінде тоқыма өнеркәсібінде Дж.Уаттың бу двигателі кеңінен қолданылды. Өнеркәсіп өндіріс көлемінің тезірек өсуі және рынок байланыстардың онан әрі өріс алуы транспорт құралдарының жетілдіруді қажет етеді. 19 ғасырдың 1 жартысында пароход қатынас мен бу, темір жол транспорты жұмыс істей бастады. Машиналы техниканың барған сайын етек алуы машинаның өзін қол өнерлік техникамен әзірлеуге қайшы келді. Бұл машина құрылыс өндірісіне машиналарды кеңінен енгізудің нәтижесінде жойылды. 19 ғасырдың бас кезінде өнеркәсіпте металл өңдейтін станоктар, тех балға, гидравликалық престер кеңінен пайдалана бастады.
Әр түрлі өндірістерді механикаландыру машиналардың жай кооперациасынан машиналар жүйесіне көшуге жағдай жасалды. Ұлыбританиядан кейін ірі өнеркәсіпті тездетіп дамыту жолына АҚШ, Франция, Германия тағы басқа елдер түсті. Мануфактурадан ірі машиналы индустрияға көшу өндірістің тех базасына ғана емес сондай-ақ қоғамдық қатынастар жүйесінде де түбегейлі өзгерістер енгізді. В.И Ленин өнеркәсіп төңкерісін сиппаттай отырып оны барлық қоғамдық қатынастарды шұғыл әрі күрт өзгерту екендігін атап көрсетті. Өндірістің жетекші салаларында ірі машиналы өндірісті баянды ету өндіргіш күштердің онан әрі тезірек өркендеуіне материалдық алғы шарттар жасады. Өнеркәсіп төңкерісі өнеркәсіпті қоғамдық өндірістің басты саласына айландырды, оны егіншіліктен толығынан бөліп, ірі өнеркәсіп орталықтарынан жылдамырақ өсуіне мүмкіндік ашты. Капитал индустриялық дамуы патриархалдық томаға-тұйықтықты біржолата жойды. Бірақ та машиналы техниканы капит. жолмен пайдалану жалдама жұмысшыларды қанауды күщейтіп, жұмысшыларды машинаның шылауына айналдырды. Капитал фабрика өндірісінің өсуі ой еңбегі және дене еңбегінің арасындағы қала мен ауылдың арасындағы қайшылықтардың шиеленісуіне жағдай жасады. Өндірісті одан әрі механикаландыру капит. фабрикадан жұмысшылардың бір бөлігін ығыстырып шығарып, жаппай жұмыссыздықтың пайда болуына әкеліп соқтырды. Өндірістің қоғамдық сипаты мен иемденудің жеке меншиктік формасы арасындағы қайшылықтың тереңдеуі артық өндірудің дүркін-дүркін дағдарысын дүниеге келтірді. Машиналы индустрияның өсуімен фабрика жұмысшыларының саны артты
Боярство
Высшее сословие в российском обществе. Владело вотчинами. Служило царю. Занимало высшие государственные должности в государственном аппарате власти.
Дворянство
Высший слой служилых людей в российском обществе. Владело поместьями, но могло передавать поместье по наследству в случае продолжения государственной службы.
Духовенство
Высшее сословие в российском обществе. Крупный земельный собственник - им принадлежало до 15% всей земли страны.
Иерархия русской православной церкви:
* Патриарх Московской и всея Руси
* Епископы, архиепископы, митрополиты
* «Белое» духовенство (приходские священники)
* «Черное» духовенство (монахи)
Крестьянство:
Частновладельческие.
Проживали на территории вотчин или поместий. Обязаны были нести тягло (повинности) в пользу государства и своего хозяина.
Дворцовые.
Обслуживали хозяйственные потребности царского дворца. Эта категория имела самоуправление и подчинялась дворцовым приказчикам.
Черносошные.
Не имели права покидать свои земли, несли тягло в пользу государства. В сравнении с положением частновладельческих крестьян их положение было легче.
Посадские люди
Это торгово-ремесленное население. Они несли тягло - повинность в пользу государства, выбирали старост и сотских (черные слободы) . Белые слободы принадлежали боярам, монастырям, епископам.
Купечество.
Занимало второе положение в городе. К привилегированному купечеству относились: «гости» , «гостиная сотня» , «суконная сотня» .
Приказные люди.
Служащие государственных учреждений, центральных и местных. Самое высокое положение занимали дьяки, им подчинялись писцы, подьячие, служители приказов. Служили в государственных учреждениях дьяки и старшие подьячие. По статусу приравнивались к дворянам. Они являлись владельцами земель и крепостных и получали денежное жалованье.
Приборные люди
Служилые люди по прибору или по набору. Это пушкари, стрельцы, ямщики, казаки, казенные мастера. Среди них встречались и служилые иностранцы, которые проживали в отдельных слободах. Служилые люди несли военную сторожевую службу. Получали государственное содержание, им выделяли земельные участки.
Казачество
Новое для страны сословие. Военное сословие. В нем числилось население ряда окраинных местностей России (Дон, Яик, Приуралье, Терек, Левобережная Украина) . Во главе казацких общин стояли атаманы и старшины. Все важные вопросы обсуждались на «круге» . Казачество пользовалось правами и преимуществами на условиях обязательной и общей воинской службы.
Ясачные люди
Малые, нерусские народы России (манси, ханты, ненцы, буряты, якуты, башкиры) платили ясак (дань пушниной) . Чуваши, мордва, мари платили ясак медом и хлебом.
Предприниматели и наемные рабочие
Появляются в XVII веке новые группы населения - предприниматели и их наемные рабочие. Так зарождались рабочий класс и буржуазия.