Қазіргі таңда өздерін демократиялы деп орнықтырған әлемдегі мемлекеттердің басым көпшілігі зайырлылық қағидасын ұстанады. Зайырлылық қағидасы – конституциялық немесе ұлттық заңнамалар негізінде жарияланып, дін саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыты. Американдық зерттеуші Ахмет Куру 2007 жылы АҚШ-тың Мемлекеттік Департаментінің әлемдегі «Діни бостандық жөніндегі баяндамасы» құжаты және өзінің зерттеулері негізінде 197 мемлекеттің мемлекет және дінаралық қатынастарының индексін жариялады. Аталмыш индекске сәйкес, зерттеуші мемлекеттерді төрт категорияға бөліп қарастырады, яғни 197 мемлекеттің 12 – діни мемлекеттер, ресми діндері бар 60 мемлекет, зайырлы болып орныққан 120 мемлекет және 5 анти-діни мемлекет.
Қазіргі уақытта әлемде секуляризм қағидатын ұстанатын мемлекеттер діни және ресми діндері бар мемлекеттерден әлдеқайда басым. Дегенмен, демократияның жалпыға ортақ моделі секілді, секуляризм концепциясының жалпыға ортақ үлгісі жоқ. Тіпті, оның батыстық немесе шығыстық үлгісі де жоқ. Батыс елдерінде секуляризм концепциясы әр түрлі түсіндіріліп, түрлі жолдармен жүзеге асырылуда. Діни ұйымдардың мемлекеттен бөлінуінің құқықтық мазмұны да әр елде әртүрлі. Мәселен, кейбір елдерде мемлекет пен діни ұйымдардың бөлінуі қатаң орын алса, оларды бөлу қағидатының көлемі кең, екінші бір елдерде мемлекет пен діни ұйымның бөлінуінде аса қатаң қағидат орнықпай, мемлекет діни ұйымдарға қоғамдық өмірдің маңызды салаларында айтарлықтай қызмет ету және ықпал ету мүмкіндіктеріне жол береді.
Қазақстан жерінде құрылған ежелгі түрік мемлекеттерінің бірі Түргеш қағандығы еді. Түргештер, негізінен, Жетісуды жайлаған. VIII ғасырдың ортасында Түргеш мемлекеті ыдырау кезеңін бастан кешірді. Алғашында осы сәтті қарлұқтар пайдаланды. Бірақ түргештер мен Жетісудағы өзге түркі тайпаларына қытайлар мен арабтар да айтарлықтай қатер төндірген еді. 751 жылы Жетісуға шығыстан Қытайдың Тан империясы әскері баса көктеп кірді. Олар Түргеш астаналарының бірі - Суябты басып алып, қиратты. Осы кезде оңтүстіктен арабтар да жорық бастады. Осылайша Жетісуда Қытай мен Араб халифатының мүдделері тоғысты. Қытай мен араб әскерлері Талас өзені алқабында түргештердің шағын қаласы Атлахтың маңында кездесті. Екі жақтан соғыс майданына 100 мыңнан жауынгер қатысты. Бес күнге созылған ұлы шайқастың тағдырын қарлұқтар шешті. Соғыстың шешуші кезеңінде олар көтеріліс жасап, қытайларға қарсы шықты. Қиян-кескі шайқаста арабтар жеңіске жетті.
Бұл тарихи жеңіс болды. Өйткені осы шайқастан соң талай жүз жылға дейін Қытай басып алмақ ойынан түңіле бас тартты. Арабтар бұл жерде ұзақ тұрақтай алмады. Шамалы уақыттан соң олар Жетісу жерінен кетіп, түрік тайпалары қайтадан осы жердің иесіне айналды
Қазіргі таңда өздерін демократиялы деп орнықтырған әлемдегі мемлекеттердің басым көпшілігі зайырлылық қағидасын ұстанады. Зайырлылық қағидасы – конституциялық немесе ұлттық заңнамалар негізінде жарияланып, дін саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыты. Американдық зерттеуші Ахмет Куру 2007 жылы АҚШ-тың Мемлекеттік Департаментінің әлемдегі «Діни бостандық жөніндегі баяндамасы» құжаты және өзінің зерттеулері негізінде 197 мемлекеттің мемлекет және дінаралық қатынастарының индексін жариялады. Аталмыш индекске сәйкес, зерттеуші мемлекеттерді төрт категорияға бөліп қарастырады, яғни 197 мемлекеттің 12 – діни мемлекеттер, ресми діндері бар 60 мемлекет, зайырлы болып орныққан 120 мемлекет және 5 анти-діни мемлекет.
Қазіргі уақытта әлемде секуляризм қағидатын ұстанатын мемлекеттер діни және ресми діндері бар мемлекеттерден әлдеқайда басым. Дегенмен, демократияның жалпыға ортақ моделі секілді, секуляризм концепциясының жалпыға ортақ үлгісі жоқ. Тіпті, оның батыстық немесе шығыстық үлгісі де жоқ. Батыс елдерінде секуляризм концепциясы әр түрлі түсіндіріліп, түрлі жолдармен жүзеге асырылуда. Діни ұйымдардың мемлекеттен бөлінуінің құқықтық мазмұны да әр елде әртүрлі. Мәселен, кейбір елдерде мемлекет пен діни ұйымдардың бөлінуі қатаң орын алса, оларды бөлу қағидатының көлемі кең, екінші бір елдерде мемлекет пен діни ұйымның бөлінуінде аса қатаң қағидат орнықпай, мемлекет діни ұйымдарға қоғамдық өмірдің маңызды салаларында айтарлықтай қызмет ету және ықпал ету мүмкіндіктеріне жол береді.
Қазақстан жерінде құрылған ежелгі түрік мемлекеттерінің бірі Түргеш қағандығы еді. Түргештер, негізінен, Жетісуды жайлаған. VIII ғасырдың ортасында Түргеш мемлекеті ыдырау кезеңін бастан кешірді. Алғашында осы сәтті қарлұқтар пайдаланды. Бірақ түргештер мен Жетісудағы өзге түркі тайпаларына қытайлар мен арабтар да айтарлықтай қатер төндірген еді. 751 жылы Жетісуға шығыстан Қытайдың Тан империясы әскері баса көктеп кірді. Олар Түргеш астаналарының бірі - Суябты басып алып, қиратты. Осы кезде оңтүстіктен арабтар да жорық бастады. Осылайша Жетісуда Қытай мен Араб халифатының мүдделері тоғысты. Қытай мен араб әскерлері Талас өзені алқабында түргештердің шағын қаласы Атлахтың маңында кездесті. Екі жақтан соғыс майданына 100 мыңнан жауынгер қатысты. Бес күнге созылған ұлы шайқастың тағдырын қарлұқтар шешті. Соғыстың шешуші кезеңінде олар көтеріліс жасап, қытайларға қарсы шықты. Қиян-кескі шайқаста арабтар жеңіске жетті.
Бұл тарихи жеңіс болды. Өйткені осы шайқастан соң талай жүз жылға дейін Қытай басып алмақ ойынан түңіле бас тартты. Арабтар бұл жерде ұзақ тұрақтай алмады. Шамалы уақыттан соң олар Жетісу жерінен кетіп, түрік тайпалары қайтадан осы жердің иесіне айналды