1.1 ПОЛІКІelepді ЖHнақтай отырыптақырып бойынша постер жасау Ұзақтығы – 40 минут
Максималды ұпайы - 15
1.Оқылым. Мәтінді оқып, сұрақтарға жауап бер.
Кітап ескірмейді
Бір күні Қожанасыр досына келсе, ол үйін тазалап жатыр екен. Қожа одан:
Е, достым! Не істеп жатырсың?-деп сұрайды.
Ә.Қожа екенсің ғой! Мына киім, кітап,қағаздар ескіріп кетіпті. Осыларды
ертейін деп жатыр ем,-дейді досы.
-Қой, достым! Кім ескіргенмен, кітап ескірмейді. Кітаптың сырты ескіргенмен,
ішіндегі ақылы ескірмейді,-депті Қожанасыр.
1. Мәтін не туралы? Мәтін
туралы [4+1]
2. Кітап ескіре ме? Кітап. .
3. Кім ескіре ме? Кім.
4. Кітап туралы р мақаl-lә?!ет жаз.
2- тапсырма. Судың пайдасын жаз. [41]​

Ерте темір дәуірі заманында сақтардан соң Жетісу жерін үйсін тайпалары мекендеген. Олар Орталық Азия аумағындағы ертедегі алғашқы этникалық бірлестіктердің бірі болды. Қытай деректерінде «Усун-го» (Үйсін мемлекеті) деп аталады.

Үйсіндер Жетісу мен Тянь-Шаньда, Қытайдың солтүстік-батыс өлкесінде, Шығыс Қазақстандағы Тарбағатай таулы бөктеріндегі далалы өңірлерде өз іздерін қалдырған. Бұлар қазақ халқының қалыптасуына негіз болған тайпалар қатарына жатады.

Үйсін атауы Қытай жазбаларында біздің заманымыздан бұрынғы екінші ғасырдан бастап кездеседі. Олар «ат жақты, аққұбаша, сары шашты» болып бейнеленеді.

Үйсіндердің шығыс шегі бір кездерде Қытайдың солтүстік-батысындағы Бесбалық ауданы арқылы батысында Шу және Талас өзендерінің бойымен өтіп, Қаратаудың шығыс беткейлеріне дейін созылып жатса керек. Ал солтүстікте шегара Балқаш көліне дейін жетті.  Олардың ордасы Қызыл Аңғар (Чигучен не Чигу) қаласы Ыстықкөл мен Іле өзенінің оңтүстік жағалауы аралығында орналасты. Олардың басқа да көптеген қалалары, сауда орталықтары болған. Олар Шығыс Жетісу жеріндегі – Сүмбе, Лепсі,  Батыс далалық аймақтарындағы – Суяб, Құлан, Ақтөбе және тағы басқа қалалар. 

Біздің заманымыздан бұрынғы 138 жылы ғұндарға қарсы одақ құру жөнінде «Батыс өңірге» келген Қытай елшісі Чжан Цянь «Қазір үйсіндер күшті елге айналыпты, халқы 630 мың адам, әскері бір мың сегіз жүз сексен сегіз мың сегіз жүз жауынгерден құралған» деп жазады. Үйсін мемлекеті шығыс, батыс және орталық болып үшке бөлінген.

Қытай деректерінде «Шығысында ғұндармен, батыс жағында қаңлы елімен шектеседі. Жері ұлан-байтақ, кең әрі жазық, жауын-шашыны көп. Ауа-райы суық. Тауларында қалың қарағай өседі» деп суреттейді. Үйсіндердің малдарының құрамында жылқыдан басқа қой және сиыр, қос өркеш түйе, есек, ешкі де болған. Үйсіндер жануарлардың терісін илеп, аяқ киім, тері шалбар мен атәбзелдерін дайындаған.

Таптық қоғамда байлықты жылжымалы және жылжымайтын мүлік деп бөлуге болатыны мәлім. Олардың біріншісіне – мал, қол өнер бұйымдары, тұрғын үй тағы басқалар, ал екіншісіне – жер, жатқызылады. Жылжымалы мүлік ертерек жекеменшік түрлеріне айналды, өйткені ол айырбас жасауға мүмкіндік берді. Мұның өзі, әсіресе, көшпелі тайпаларда, соның ішінде Жетісудағы үйсіндердің белгілі бір топтарында мал түріндегі байлықтың жинақталып, мүлік теңсіздігінің дамуына себепші болды.

Үйсіндерде жекеменшіктің кеңінен тарауына байланысты бөлінбейтін байлық болып есептелетін жерді пайдалану ісінде де теңсіздік орын алды, тіпті оны мұрагерлік жолымен пайдалану да көрініс тапты. «Менің ата-бабаларымның сүйегі жатқан жер немесе менің қыстауым тұрған жер, менің жерім» деген белгілі қағида орын алды. Бұл көшпелі қоғамның бәріне тән жазылмаған заң – кімнің малы көп болса, іс жүзінде жердің де қожасы сол болуы керек деген қағида үйсіндердің де нақты әлеуметтік өмірін бейнелегенін көрсетеді. Мысалы, бай үйсіндердің төрт-бес мыңнан жылқысы болса (ал қыс кезінде бір жылқыны асырау үшін шамамен 8-10 гектар жайылым керек), мұншама жылқыны бағу үшін шамамен алғанда 30-50 мың гектар жайылым қажет екенін есептеп шығару қиын емес.

Сондықтан мұның өзі ежелгі үйсін қоғамында біздің заманымыздан бұрынғы І ғасырдан бастап малы көп байлардың шұрайлы жайылымдарды басып алу үрдісі басталғанын айтуға негіз бола алады.

Чжан Цян үйсіндер туралы алғашқы мәліметтерді жеткізді.

Біздің заманымыздан бұрынғы 170-160-ыншы жылдары үйсіндер мемлекеті құрылды. Олар ғұндарға тәуелділікті мойындады. Кейін ғұндардан бөлініп, Қытаймен достық қарым-қатынас орнатады.

Үйсін мемлекетінің патшасын гуньмо деп атаған.

Біздің заманымыздан бұрынғы 53-інші жылы мемлекет екі бөлікке бөлінді: ұлы гуньмо және кіші гуньмо. Үлкен гуньмодан кейінгі мемлекеттік лауазым кіші гуньмо болды. Бұл бас уәзір еді. Одан кейінгі лауазым – тулы (дулы), бұл Қытай мемлекетіндегі үлкен уәзірмен дәрежелес болды. Мемлекет әскері оң және сол қанатқа бөлінді, оларды екі қолбасшы басқарды. Әскери қолбасшылардың көмекшілері «Дарту» атағын алып отырды. Елдің жоғарғы сотының қызметін оңқа билер, діни басшылықты абыздар жүргізді.

Үйсіндердің кейбір әскербасылары мен шенеуіктерінде және сарай жанындағы басқа да лауазымды адамдардың алтын және мыс мөрлері болған. Сол кездегі қалыптасқан тарихи ахуалға байланысты үйсіндердің көрші ғұндармен, Хан империясымен, қаңлылармен қарым-қатынасы өзгеріп отырды.

Біздің заманымыздан бесінші ғасырға дейін Жетісуда өмір сүрген Үйсін мемлекетін аварлар (жужандар) құлатты.

 

Әлемде мәңгілік көп нәрсе жоқ. өйткені алтын, бағалы зергерлік бұйымдар, талғампаз киімдер, қымбат автокөліктер мен үйлер - бұл барлық құндылықтар жалған, уақытша. уақыт өте келе, олар құнсызданады, бұзады, нашарлайды, сәнді болуды тоқтатады. бірақ мәңгілік, шынайы құндылықтарды үш нәрсе деп атауға болады. бұл сенім, махаббат пен достық. «шынайы дос - бұл ұлы қазына», «адал досым мұқтаждарға белгілі» - бұл мақал-мәтелдерді біз жиі естиміз, бірақ олардың шын мәнінде қандай сирек ойлаймыз. бүгінгі таңда шынайы дос тапқан өте қиын. ия, әрқайсысымызда бір күндік көбелектер деп атайтын көптеген достарым бар. олар сіздермен бірге кинотеатрға немесе кафеге баруға, сәнді бутиктерге ақша жұмсауға, әзілге күлуге көмектесуге дайын. бірақ бұл достар сізді қиын уақытта ешқашан қ. неліктен олар досына көмек сұрап, олардың уақыттарын ысырып тастау керек? олар киноға басқа да, бақытты достармен бірге барады. ал жеңімпаздар оларды қызықтырмайды. бірақ шынайы дос ешқашан сізді қиыншылықта қалдырмайды. қандай жағдай болмасын, сіздің қиындықтарыңыз есікке құлай берсе, дос әрдайым сонда болады, әрдайым көмек көрсетуге, қолдауға, жайлылыққа дайын. ол өз уақытын, ақшасын және тіпті өмірін құрбан етуге дайын. бұл шынайы достық, бұл өмірдегі мәңгілік және қымбат нәрсе. сондықтан өте құнды нәрсе ретінде оны қорғауға және оны сақтауға тура келеді. а вот перевод на свете не так много вещей, которые являются вечными. ведь золото, драгоценные украшения, изысканная одежда, дорогие автомобили и дома — все это ценности ложные, временные. со временем они обесцениваются, ломаются, портятся, перестают быть модными. а вот среди вечных, истинных ценностей можно назвать три вещи. это вера, любовь и  дружба. «настоящий друг — это величайшее сокровище», «верный друг познается в беде» — как часто мы с вами слышим эти пословицы, но как редко задумываемся над их настоящим значением. в сегодняшнее время трудно найтинастоящего друга. да, у каждого из нас есть много друзей, которых я называю бабочки-однодневки. они готовы пойти с вами в кино или кафе, потратить деньги в модных бутиках, посмеяться над шуткой. но эти друзья никогда не поддержат вас в трудную минуту. зачем им  друг, которому надо , которого нужно утешать, тратя свое время? они лучше пойдут с другими, удачливыми  друзьями  в кино. а неудачники их не интересуют. а вот  настоящий друг  никогда не оставит вас в беде. чтобы не случилось, какая бы беда не постучала в вашу дверь, друг всегда будет рядом, всегда будет готов , поддержать, утешить. он готов пожертвовать своим временем, деньгами и даже жизнью ради вас. вот это и есть настоящая  дружба, которая является вечной и дорогой вещью вжизни. и поэтому ее, как весьма ценную вещь, надо беречь и дорожить ею