1. Ертегіні мұқият ТЫЛДИ. Жапырақ
мү
ауд
ры
Көктем келді. Аққайың бұтақтарындағы өркендер
де шетінен бүр жарып, жапырақ жаюда. Тек кене
луы күшейе түскен күн сәулесі аймалап жүріп, оны да
бүршік қана асыға қоймады. Бірақ күннен-күнге жы-
қауызын* жарып шықпасына қоймады. Бойына жылу
жүгіріп, есінеген бүршік кенет жарыққа шықты,
Демде жасыл жапыраққа айналды. Ол өзін қоршал
тұрған табиғаттың сұлулығын көріп қайран қалды.
Табиғат қандай әдемі еді! Жапырақ жан-жағына көзі
тоймай қараумен болды. Құстардың сайраған көңілді
үніне құлақ түрді. Самал желмен тербеле бақытты
күй кешті.
Бір күні күн суыта бастады. Жауын жауғаннан кейін
бойы мұздады*. Жапырақтар сары, қоңыр, қызыл түске
боянды. Аспанды жиі-жиі бұлт торлайтын болды.
Бір күні ол Аққайың анадан табиғаттың бұл өзгері.
сінің сырын сұрады...мазмұндау керек
Бұл көне түркі тілінде жазылған, түркі тектес халықтардың ортақ қазынасы.
Көптеген зерттеушілер бұл поэманы саясат, мемлекет басқару, әскери іс жөніндегі философиялық трактат деп жүр. Шындығында да, бұл жалаң әдеби дүние емес. Бұл бүтін бір тарихи кезеңнің мінез құлқын бойына сіңірген, қоғамдық саяси, әлеуметтік бітімі қанық, моральдық этикалық, рухани қазынамыздың негізі, арқау боларлық дүние. Ондағы бүгінгі тілімізге, ой толғамымызға төркіндес, етене жақын орамдарды көргенде, қазақ әдебиетінің солармен тікелей сабақтаса жалғасқан дидактикалық поэзия мен шешендік сөздердің, билердің орағытып, ой тастайтын кең тынысты толғамдарының дәстүрлі бірлігі «мен мұндалап» тұрады.
Күлтегін жазуы —ежелгі түркі жазба ескерткіші. Моңғолиядағы Қарабаласаған қаласының қираған орнынан солтүстікке қарай 40 км жерге, Орхон өзені бойындағы Эрдени Цзу монастырының (8 ғасыр) жанына орнатылған. Ескерткіштің биіктігі 3,15 м., ені 1,34, қалыңдығы 0,41 м. Тас бағана бес бұрышты қалқан тәрізді, қырларында айдаһардың суреттері мен қаған таңбалары бейнеленген. Күлтегін ескерткіші туралы алғашқы мәліметтер 19 ғасырдағы батыс зерттеушілерінің еңбектерінде жариялана бастады. Екі құлпытастағы құпия жазуларды түркітанушылар көпке дейін оқи алмай келді. Ғалымдар арасында тастағы белгісіз жазуларды көне кельт, гот, грек, славян, Скандинавия, финн, тіпті моңғол немесе қалмақ жазулары деген тұжырымдар болды. 1893 жылы 25 қарашада Дания ғылым академиясының мәжілісінде В.Томсен Орхон жазба жәдігерлерін оқудың кілтін тапқандығын әрі оның көне түркі тілінде жазылғандығын,
Объяснение: