1-мәтін
Оқылым[1]
Қыс қатты. Қар қалың. Қасқырды қар көтереді. Атты көтере алмайды Мұның бәрі екі
қасқыр жайындағы Қараадыр елінің аңыз-әңгімесі еді.Жиын болып көпшілік бас қосса, көп
әңгімелері екі қасқыр жайында болатын.Көксерек семіргенде,ірілеп өскенде—осындай даңқ,
атақ ішінде семіріп, өсіп келе жатыр еді. Осы күйлердің бәрімен қатар, Көксерек оңашада
елсізде қатты ойыншы болатын.Түс кезінде,я таңертең бір малды тасада аунатып жеп
алып,елсіздегі қашан дау жатақтарына қайтады.Сондайда ақ қасқыр жүрістен талып келіп
тынығып жатса, Көксерек айналасында қар боратады.Жүгіріп екпіндеп кептістеп
өтеді.Басынан асып аунап түседі,кейде ақ қасқыр ырылдап тісін сақылдатып, құлағын
жымитып, ашумен тап береді.Ондайда Көксерек те қатты қорылдап гүр-гүр етеді. Кейде
секіріп кеп ақ қасқырдың желкесінен қапсыра тістеп алып,қысып тұрып- барып қоя
береді.Екеуі осыдан әрі ұзасып барып таласпайды.Артынан Көксерек қайта ойнайды.
2-мәтін
Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» әңгімесінде ауыл баласы Құрмаштың қасқырдың
күшігін асырап алуы жайында.Қаламгер туындысында табиғаттағы тағылық заңы, адам мен
жан-жануар арасындағы шекараны шебер суреттейді.Көксеректі күшік кезінен
қамқорлықпен құшағына алып, мәпелеп өсірген Құрмаш сүйкімді бөлтірігін кімнен де
болсын қорғаштағанымен, ауыл ақсақалдары қасқырдың бөлтірігінен секемденіп, тағылық
заңның өзгермейтінін бала Құрмашқа түсіндіруге тырысады.Әйткенмен, өсе келе далаға
қашып, бірнеше күн қатарынан бой көрсетпеуге дағдылана бастаған Көксерек арада біраз
уақыт өткен соң бір топ қасқырды бастап, өзге ауылдармен қатар Құрмаш ауылының
қойларына да шабуыл жасай бастайды.Мұның арты Көксеректің қой бағып жүрген
Құрмашқа шауып, қамқор болған иесін өлтіруіне ұласады.Адамзат пен жануар әлемінің заңы
басқа және ол тоғыспайды да.Тоғысқан жағдайда, артының жақсылыққа апармасын
әңгімеден ұғынғандаймыз.
2. Екі мәтіннен мына сөздердің синонимін табыңыз.
[1]
а. жайында -
б. өзге-
3-4. Мәтіндерді салыстырып, ұқсастығы мен айырмашылығын анықтаңыз, кестені
толтырыңыз.
1-мәтін 2-мәтін
Түрі жанры
Стилі
Тілі
Отбасында негізгі (туыстық)/қатынас/ - ерлер жағымен есептелген. Сонымен қатар /әйел/ жағымен де (туыстық) байланыстардың атаулары бар. Қыздан туған балаларды /жиен/ деп атап, балалар үшін шешесінің туыстары /нағашы/, (нағашы жұрт) деп аталды./ Қазақ/ салты бойынша жиенді ренжітуге болмайды, сұрағанын беріп, көңілін жықпауға тырысқан.
(Туыстық) жүйенің ең негізі, бел ортасы - /отбасы/ саналады.
/Қазақ/ отбасы негізінен үш ұрпақтан тұрады. Ол – /ата/, /әке/, /бала/.Аталар мен әжелер /ауыл-аймақ/, /ағайын/ арасының берекесі, ақылшысы.Олардың әрқашанда мәртебесі (биік) болып, сый-құрметке бөленген. Өйткені, үлкенді сыйлауды қадір тұтқан /қазақ/ салты бойынша көргені мен тұрмыста түйгені көп, тәжірибесі мол адамның сыйға бөленуі заңды /құбылыс/ деп танылған. Үлкенді сыйлау, ақылын тыңдау /көргенділік/ деп есептеледі. (Дәстүрлі) қоғамда ата-апаның тәрбиесін көрмей өскен /бала/ болмаған. /Ата-апалар/ /жыр,/ дастан/, ертегі/ айтып немере-шөберелерін рухани байытып тәрбиелеп отырған.
--Пайдалы тағам не үшін қажет ?
--Пайдалы тағам адамның денсаулығы үшін қажет.Адамның дені сау болып жүру үшін оның ағзасына көп нәрлі заттар керек.
--Қандай пайдалы тағамдар адамға керек?
--Адамға міндетті түрде сүт, ет, балық, , ірімшік, көкөністер , жемістер керек.
--Адамзат үшін ең маңызды қай мезгілгі ас?
--Адамзат үшін ең маңызды --таңғы ас.
--Оның құрамында қандай тағамдар болу керек?
--Таңғы астың құрамында ботқа, айран, жемістер болғаны жөн.
--Түскі аста не болу керек?
--Түскі аста міндетті түрде ыстық тамақ болу керек.Мысалы кеспе, котлет,палау әр түрлі салаттар тағы да басқалары.
--Күніне неше рет адам тамақтану керек?
--Күніне бес рет адам тамақтану керек.Адамның пайдалы тағамдармен тамақтануы денсаулыққа пайдалы.
-