1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, көтерілген мәселені болжаңыз Күлтегін (684-731 жылдары өмір сүрген) – ежелгі түркі мемелекетінің көрнекті әскери қолбасшысы, сол дәуірдің белгілі қоғамдық қайраткері ретінде көне тарихтан жақсы мәлім. Ол Құтлұғ (Елтеріс) қағанның кенже ұлы. Қапаған қаған 716 жылы қаза тапқаннан кейін бүкіл түркі әскерін басқарады. Қапаған соғыста өлген соң, Күлтегін оның ұрпақтарын да қырып салып, өз ағасы Могилянді (кейінірек Білгі қаған деп атанған) Күллі түрік елінің қағаны етіп тағайындады. Күлтегін талай-талай соғыстарда жеңіске жетіп, өзін қабілетті қолбасшы ретінде танытады.
Міне, осы Күлтегін батыр, оны ағасы Білге қаған және қағанның кеңесшісі, ақылгөй қария Тоныкөк құрметіне VIII ғасырда тасқа қашап жазылған ескерткіш – жырларды әдебиеттану ғылымы тұрғысынан жан-жақты зерттеген кісі совет ғалымы И.В. Стеблева болды. Бұл аталған руналық жазбалық ескерткіштер әдебиет тану ғылымында ежелгі түркі халықтарының көне әдеби үлгілері, поэзиялық туынды ретінде танылады.
Орхон ескерткіштерінің жанрлық ескерткіштері туралы соңғы кезге дейін өзара қарама- қайшы екі түрлі көзқарас орын алып келеді.
Күлтегін, Білгі қаған және Тоныкөк ескерткіштері көркем әдебиетке, соның ішінде поэзияға ешбір қатысы жоқ, Түрік қағанатының дәлме - дәл жазылған тарихы деп қарады.
Руна жазуындағы бұл ескерткіштерде поээзиялық туындыға тән барлық белгілері бар, ежелгі түркілердің өзіндік әдеби дәстүріне негізделген көркем туынды деп танылды.
Көтерілген мәселе *
Перевод.
Давным – давно Лев, царь зверей позвал к себе служащего тигра. И приказал ему собрать всех животных в лесу. Лев, царь зверей спрашивает: «Кто самый сильный, самый умный и самый быстрый в мире?» Все животные высказывают свое мнение, и самым сильным и умным признают льва. Но собака молчит. Лев спрашивает: «Собака, почему ты молчишь?» А собака отвечает: «По-моему самый умный самый сильный – это человек». Лев разозлился. Так собака отделилась от животных. С тех пор собака стала другом, спутником и защитником человека. И человек считает его самым верным другом и одним из семи богатств.