той малы (дәстүр) . «жүз жылқы той малына кетіпті» (м. ж. көпеев) . келін алуға келген қадірлі құдалар ел дәстүр салты бойынша сән салтанатымен, жөн жосығымен келіп түседі. бұл жолдың кәде жоралары да көп болады. соның ішінде ең басты кәдесінің бірі осы топқа арнайы әкелген « той малы» деп аталатын жолды дәстүр. бұған әр құда өз дәулеті мен шамасына қарай жылқы немесе бірнеше қой әкеледі. күйеудің абырой, беделі осы кәдеге де байланысты болады. бұған қымбат мата, бұйым, жеміс, қант, шәй да қосылады. әкелген мал арқылы құдалар қыз әкесінен, атасынан немесе сол ауылдағы жолы үлкен ақсақалдан бата тілейді. батадан кейін әлгі мал сойылып, тойға жиналғандар одан ауыз тиеді. той малы толымсыз болса қыз жеңгелері құдалардың бетіне басады. сондықтан да «той малының» мүшесі түгел әрі семіз болуы қатты қадағаланады.
дәмету
«дәметкен сары майдан кеудең құрсын» (халық өлеңі).
дәметудің әр түрі бар ал ырымда жас келіншектердің дәметуінің жөні бөлек. жас мен келіндер ата енелері қонақтан келсе, олардан тәтті дәмететтін әдеті бар. әсіресе, жас келіндер дәметсе оның меселін қайтаруға болмайды. өйткені, дәметіп отырып ойындағысы болмаса оның емшегі ісіп кетеді. бұл өмір шындығы. ал үлкен кісілер, аналар, әжелер жас келіншегі бар үйге дәметіп қалар деп қашанда қалтасына дәм тұзын сала жүреді. бұл әркім ескере жүретін ескіден келе жатқан ырым.
3-
-тапсырма. Мәтінді түсініп оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің
мағынасын анықта. Мәтінде қандай мәселе көтерілгенін айтып, стихи
анықта.
Қазақстан — мұнайлы мемлекет. Мұнай қоры еліміздің батыс бөлігіне
орналасқан. Жыл сайын 32 миллион тонна мұнай өндіріледі. Жаһанда ме
най өндіруден 18-орында. Қазақстанда мұнай құбырын 10 000 шақырым
дейін жүргізген. Мұнай өндіретін 32 стансы жұмыс істейді.
Батыста мұнай кені бар екенін қазақтар ертеде білген. Олар мұнай
адамның, малдың жарасын емдеген. Алғаш бұрғылау жұмыстары Батыс
тағы Қарашұңғыл жерінде жүргізілген. 1899 жылы 40 метр тереңдікте
алғаш мұнай бұрқағы атқылаған. Осы кезден бастап Ұлы дала елінде мұнай
өндірісі басталды. Ал Доссорда 1911 жылы 226 метр тереңдіктен мұнай бр.
Қағы атқылаған. Осы жерде Қазақстандағы алғаш мұнай өндіру өнеркәсіб
басталды.
1985 жылды Атырау облысы Құлсары қаласында тосын оқиға бол
ды. №37-ұңғымада қатты қысымнан мұнай өндіретін құралдың бір бөліп
жұлынады. Ауаға мұнаймен бірге улы газ атқылаған. Өрт болып, от
бұрқақ 40-50 метрге көтерілген. Жердегі өртті орбитадан ғарышкерлер 2
көрген. Қыс мезгілінде өрттен бірнеше километр жер жылынып, жерге ш
шыққан. Бұл өртті бір жылдан кейін әрең сөндірген. Қазір мамандар мұнд
Экологиялық апаттың алдын алады.
той малы (дәстүр) . «жүз жылқы той малына кетіпті» (м. ж. көпеев) . келін алуға келген қадірлі құдалар ел дәстүр салты бойынша сән салтанатымен, жөн жосығымен келіп түседі. бұл жолдың кәде жоралары да көп болады. соның ішінде ең басты кәдесінің бірі осы топқа арнайы әкелген « той малы» деп аталатын жолды дәстүр. бұған әр құда өз дәулеті мен шамасына қарай жылқы немесе бірнеше қой әкеледі. күйеудің абырой, беделі осы кәдеге де байланысты болады. бұған қымбат мата, бұйым, жеміс, қант, шәй да қосылады. әкелген мал арқылы құдалар қыз әкесінен, атасынан немесе сол ауылдағы жолы үлкен ақсақалдан бата тілейді. батадан кейін әлгі мал сойылып, тойға жиналғандар одан ауыз тиеді. той малы толымсыз болса қыз жеңгелері құдалардың бетіне басады. сондықтан да «той малының» мүшесі түгел әрі семіз болуы қатты қадағаланады.
дәмету
«дәметкен сары майдан кеудең құрсын» (халық өлеңі).
дәметудің әр түрі бар ал ырымда жас келіншектердің дәметуінің жөні бөлек. жас мен келіндер ата енелері қонақтан келсе, олардан тәтті дәмететтін әдеті бар. әсіресе, жас келіндер дәметсе оның меселін қайтаруға болмайды. өйткені, дәметіп отырып ойындағысы болмаса оның емшегі ісіп кетеді. бұл өмір шындығы. ал үлкен кісілер, аналар, әжелер жас келіншегі бар үйге дәметіп қалар деп қашанда қалтасына дәм тұзын сала жүреді. бұл әркім ескере жүретін ескіден келе жатқан ырым.