1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын түсініңіз. Аңшылық-саятшылық – қазақтың байырғы да қосалқы кәсібінің, сондай-ақ көшпелілер үшін күнкөріс әрі көңіл көтеру дәстүрі. Бұл кәсіптің маманын аңшы әрі саятшы деп атаған. Аңшылықтың бейнеті көп, еңбек шығыны аз, бірақ табысы құнды. Бағалы аң терісі, еті, қауырсыны, мамығы – қай-қайсысы да адамдардың қажетіне жараған. Құрал- сайманның үнемі жетіліп отыруы аңшылықтың да өзгеріп отыруына әсер етті. Ертеде адам ор қазып, тор, тұзақ, қақпан құрған, кейін ит қосып, құс салған, садақпен, мылтықпен аты
көзінің еті ості — көкірек керді, меименсіді; қолды болды — үрланды, жоғалды; басына іс тусті — істі болды, шаіылды; екі аяғын бір етікке тықты тықсырды, қуырды; көз жаздырды — адастырды, айырылып қалды; пысқырып та қарамады – менсінбеді, көзіпс ілмеді; опық жеді — өкінді, санын соқгы; аягына отыргызбады — теңдік бермеді, жуытпады; қолды-аяққа турмады — сабырсыздан-ды, кетті; көз байланды — қас қарайды, кешкірді; шыр бітті — семірді, қоц бітті; өкпссі өшті — шаршады, титықтады; қаламы үшталды ~ жазуга қалыптасты, төселді; шаң берді — бой көрсетті, көрінді; насырга шапты — асқынды, қырсықтіл; монтаң қақты — телмең қақты, жаутанды; жік-жаппар болды –жалынды, жалбарынды, өтіпіп сүранды; оқпаны толмады — азырқанды, місе тұтпады; аузының суы құрыды — таңданды, тацыркады; екі көзі төрт болды — зарықты, сарыла күтті; ат қуйрығын кесті — арыздасты, қастасты; ат ізін салмады - қа-тыспады, көріспеді; көзін жогалтты — кұртты, жойды; қолқа салды — сұрады, қалады; жіпке тізді — есепке алды, жинады т. б.
сындық мағыналы фразеологизмдер: аспанмен тілдескен ~ биік, үзын; қара қылды қак, жарган —әділ, турашыл; қағанағы қарқ, сагананл сарқ, — мәре-сәре, мәз-мейрам; қаламы жүйрік— жазгыш, қаламы төселген; ит түмсыгы өтпейтін — қальщ, бітік, ау; көк жан — арык, жүдеу; үріп ауызга салгандай — сүйкім-ді, әдемі; қой аузынан шөп алмас — момын, жуас; тонныц ішкі бауындай — ең жақын, әкей-үкей; он саусағынан өнер тамган — шебер, ісмер; тілінен тамган—шешен, тілмар; қөзі қырағы— көреген, жіті; көзден бір-бір ұшады — зәру кат; қара бет — ар-сыз, бетсіз; екі жүзді — опасыз, тұрақсыз; жүрек жүтқан — батыл, өжет, ер; аяк, алып жүргісіз — көп, қалың; аты шулы — атақты, әйгілі; аузын буған өгіздей — үндемейтін, мылқау; қолы ашык, — мырза, жомарт; еті тірі — пысық, ширақ; іске татыр — жарамды, іліп алар; кеспеге қарасы жок, —- семіз, май-лы; тас бауыр — мейірімсіз, т. б.
заттық мағыналы фразеологизмдер: кіндік кесіп, кір жуған — туған ел, отан; бір ауыздылық — ынтымақ, бірлік; аяі\ алысы — беталысы, багыты; суык, қол—- ұры-қары, жау-»жала; бас араздық—өшпенділік, қастық; ауыз бастырық—пара, ақы; бой щйсздік — жалқаулық, енжарлық; ел атсы — басшы, бас-қарушы; ұзын етек — әйел, қатын; к,ан ішер — бас кесер, жеп-дет; қара көлеңке — апақ-сапак, бейуақыт; қара халык, —- бұқара, көпшілік; қара мал — сиыр, ірі қара; құлақ естілмес, көз көрмес жер — алыс жер, қиыр шет; қара шаңырақ — үлкен үй, шыққан ұя; қара орман — жиған-терген, дүние-мүлік, бар дәулет; о дүние — ақырет, махшар; от басы — үй іші, ошақ басы, семья; ұзын қүлақ — өсек, сыбыс; шикі өкпе — перзент, ; шынжыр қ, шүбар төс — бай, манап, шонжар, т. б.
үстеу мағынасындағы фразеологизмдер: сақадай сай — дайын, әзір; атқан оқтай — түп түзу; тура; салған жерден — бірден, ә дсгеннен; ат үсті — үстіртін, жеціл-желпі; шу дегендс — о баста, әуелді; ит өлгсн жер — алыс, қашық; жүлып алғанша ~ тез, , ак, кар, көк мүзда — қыс ішінде, қыстыгүні; демнің арасыпда — аитқанша, лезде; көз ұшында — алыста, қашыкта; құлқын сәріде — ертемен, азанда; о баста — басында, алғашқыда; айдың күні аманында — тыныштықта, жайшылықта; қараптан қарап жүріп — бостан-боска, тсктен-текке; аттың жалы, түйенің қомында — асыгыс, қ; табан аузында — жал-ма-жан, қапелімде; тиіп қсииты — үіліргін, соқпа-соқпада; біртөбе — ерекше, апырықша; қаннен қаперсіз — жайбарақлт, бем-кам; коз алдында— бстпе-бёт, жүібс-жүг, аяқ, астынан ~~ кенеттен, жоқ жердс, т. б.
Объяснение:
Аян оте кайсар,тозимди,акылды,билимге куштар бала.Ол оз омиринде кормегенды корды.Коптеген киыншылыктар болды.Анасынан айырылды.Сосын ажесынен коштасты.Бунын бари оган женыл емес.Ал,акесы болса согыста.Аяннын касында болатын ешкым жок.Ол Бапайдын уйынде омир сурды.Дос балалармен кунде ойнап журетын.Аян балаларга кунге кешкысын оз ойынан ертегы айтып берип,биреудын шанасын алып,туннын бир уагында ойнайтын.Содан Бапай мен кемпыры Аянды балалар уйыне тапсырды.Бапай екеуы Аян ушын аландап,коздерыне жас алады.Менын ойымша,Аян оскенде акын немесе жазушы болатын секылды.Себебы,ол кишкентай кезынде коп ертегы ойынан шыгаратын.Алемге айгили жазушы болып,ауылына оралады деген сенымдемын.Аян оз достарын жане жусаннын иысын,сосын осы омирге дейын оз баласындай корген Бапай мен кемпырыне алгысын айтып,олармен кориседы.Бирак,бул уакытка дейын оларды омирден отпесе,оларды коруге болады.Аянга ауыр болды.Балалы шагында коптеген киын кезендерды кешырды.Мен Аянды аяймын.Осынын барин жазып отыру киын.Козинге жас келеды,журегынды елжиретип жыбереды.