1-тапсырма. Мәтінді оқып, сұрақтарға жауап беріңдер. Мен Жоңғарияда бірінші рет 1856 жылы болдым. Алғашқы Ыстықкөл экспедициясына
қатыстым. Сонан соң аз дегенде Құлжада үш ай тұрдым. Жоңғарияда барлығы бес ай болдым.
Алакөлден Тянь-Шаньға дейін емін-еркін аралап шықтым.
Тозығы жеткен қайықпен керуен Іле өзенінен екі күн дегенде әрең өтіп болды. 17 күн дегенде
Қарқара алабына әрең жеттік. Кеген мен Қарқараның жағасында бірен-саран жан қалған.
Жым-жырт далада біздің бірлі-жарым шатырымыз ғана тұр. Керуенбасы мен қарттарымыз біраздан
кейін қырғыздарға баруды ұйғарды.
Үшінші күн дегенде керуенге отырықшы қырғыз руларының басшылары келді. Бізді өздерінің
ауыл-ауылдарына таратып әкетті. Ауылға келгеннен кейін біз сәлем беруге ауыл ақсақалының үйіне
бардық. Үй иесі құрметтеп күтіп алып, оюлы қара киізге отырғызды. Шырағдан жақты. Қырғыз
әйелдері бірнеше ағаш тостағандарға құйылған қымыз әкелді Менің жолдасым да оларға кептірген
жеміс, пүліш, барқыт, моншақтар берді. Кейде олар досыма шағын ойын-сауық кешін
ұйымдастыратын. Олардың әнін естіген кезде жолдасым балаша шаттанып, қуанатын. Осылайша,
қырғыздар арасында бір ай тұрдық.
(145 сөз)
1. Мәтінге ат қойыңыз. (Озоглавьте текст)
[ 1 ]
2. Мәтінде жауабы бар сұрақты табыңыз? (Найдите вопрос ответ которого есть в тексте)
А) Шоқан өз саяхатында қандай танымдық ақпарат жинады?
В) Жоңғарияны неше алапқа бөлуге болады?
С) Үй иесі жолаушыларды қалай күтіп алды?
Д) Шоқаннның саяхатын неше кезеңге бөлуге болады? [ 1 ]
3. Мәтінге қай ақпарат сәйкес келмейді. (Какая информация не соответствует тексту)
А) Үй иесі қонақтарды киізге отырғызып шырағдан жақты.
В) Керуеншілер бірінші ауыл ақсақалдарына сәлем берді.
С) Кеген мен Қарқараның жағасында бірлі-жарым адам қалған.
Д) Қонақтарға темір тостағандарға құйылған қымыз әкелді. [ 1 ]
4. Сұраққа толық жауап жаз. Мәтін үзіндісі нешінші жақтан баяндалады?
(Напишите полный ответ. От какого лица излогается текст?)
Мұғалім: Сəлеметсіңбе
Оқушы: қалыңыз қалай
Мұғалім: Шүкір жақсы. Қандай шаруамен келген?.
Оқушы: Мен Қазақ тілі сабағынан қосымша сабақ алғым келеді?.
Мұғалым: оның дұрыс. Бырақ неге менын сабағымнан( оқушыны сынау үшін сұрады)
Оқушы: мен қазақ жерынде тұрып қазақ тылын былмегеным ұят болады. Əрбір оқушы қазақ тылын жоғарғы дарежеде былу керек деп ойлаймын сондықтан үйренгім келеды.
Мұғалім : сенын ойың маған ұнады. Мен саган қуана қуана қосымша сабақ беремін. Қай кезде бос болсаң сол кезде келе гой.
Жиренше шешен жөнінде өзге халықтардың шығармаларында да сөз болады. Түркі-моңғол, үнді-еуропа халықтарының біразының фольклорында да ол туралы әңгіме бар. Қазақ фольклорында бар Жиренше шешен жайындағы аңыз әңгімелердің кейбір нұсқалары негізгі кейіпкердің атымен, мысалы, қарақалпақ (Жиренше), қырғыз (Жээренче чээчен), түрікмен (Йикренче) фольклорына ауысқаны байқалады.
Жиренше шешен туралы ертегілер, әңгімелер қазақ фольклорында шамамен XV ғасырдан басталады. Онда шешендік сөздің үлгілерімен қатар, тұрмыс-салт ертегілер де бар.
Жиренше шешен атымен байланысты әңгімелердің ішінде ең көп тарағаны – оның көркіне ақылы сай, дана қыз Қарашашқа үйленгені. Жалпы зерттеулер Жиренше шешеннің атына қатысты аңыз әңгімелерді үш топқа бөледі. Біріншісі - Жиренше шешенді Жәнібек ханның ақылшысы әрі досы етіп көрсететін әңгімелер. Мұнда Қазақ хандығын құрысуға белсене қатысқан Жәнібек ханға деген ел ілтипатының әсері айқын аңғарылады. Екіншісі – Жиренше шешенді әлеуметтік теңсіздікке қарсы күресуші етіп көрсететін әңгімелер. Мұнда ол ханды әшкерелеуші, ханның зорлығына өзінің ақыл-парасатын қарсы қоюшы, тапқыр ақыл иесі ретінде бейнеленеді. Үшіншісі – Жиренше шешеннің көпшілік арасындағы күнделікті қақтығыстарда айтатын тапқыр әзіл-қалжың сөздері. Осы шығармалардың арасында Жиренше есімі ұмыт болмай, ғасырдан ғасыр асып, бүгінгі ұрпаққа жетіп отыр.