Темір дәуірі – адамзат тарихында қола дәуірін алмастырған, аса маңызды әлеуметтік-экономикалық, саяси, демографиялық, технологиялық өзгерістерді дүниеге әкелген жаңа кезең. Бастаулары темір металын игерумен және оны кеңінен қолданумен сәйкес келетін бұл кезеңді ғылым тарихында «темір дәуірі» деген тұрақты атаумен белгілеуді алғаш рет 19 ғ-дың ортасында К. Томсен (Дания) ұсынды. Біздің заманымыздан бұрын 1-мыңжылдықтың басынан осы заманға дейінгі кезең арасында темір адамзаттың заттық мәдениетінің негізі болып келді. Өндірістік технология саласындағы барлық мәнді ашылымдар осы металмен байланысты. Дегенмен, темір ұзақ уақыт бойы аз таралған әрі қымбат металл болып қала берді. Тек б.з.б. 1-мыңжылдықта ғана темір металлургиясын қолданысқа кеңінен ендіру қолға алынды. Қазіргі заманда да темір еңбек құралдары жасалатын бірден-бір маңызды металл болып қалуда, сондықтан қазіргі дәуір де темір ғасырына жатады. Осы себептен, тарихи-археологиялық кезеңдемеде «ерте темір дәуірі», одан кейінгі кезеңге қатысты «орта ғасырлар дәуірі» деген атаулар қолданылады. Ерте темір дәуірі біздің заманымыздан бұрын 8–7 ғасырлардан бастап, ерте орта ғасырлар дәуіріне дейінгі кезеңді, яғни б.з. 6-ғ-ына дейінгі уақытты қамтиды.
1 тұсау кесу - қазақта бурыннан келе жатқан салт-дәстүр. Бұл рәсімды бала кішкентай кезінде, яғни, енді жүріп бастаған кезде орындайды. Және ең қызығы баланың жүретін жеріне ақ жол төсеп, аяқ жағына домбыра, ақша, кітап ,машинанын кілті Т. Б қойған, бала қайсысын тандаса , баланың болшагы соған қатысты болады деген болжамда болған.
2-кыз ұзату. Бұл салт-дәстүр әдетте қыз жат журттыкка аттанганда орындалған,ягни,күйеуінің үйіне біржолата кеткенде. Ерекшелігі,ақ жол салынып, соңына күйеу баланы қойып қойған. Кыздын басына сәукеле кигызып, жақын туыскандарымен қоштасып, ЖІГІТ қызды күтіп алып, көтеріп үйіне алып кеткен. Сәукеле-жалпы қайтыс болған жандарға кигызыледы, яғни, қыз үйінде өлген болып есептеледі.
3-бесыкке бөлеу. Бұл рәсім де қазақтардың ата-бабадан келе жатқан салт - дәстүрі. Оны әдетте жана нәресте Туылғанда кішкене тосегыне бөлеген,жаткызган. Ол баланың тік өсуіне де әсер еткен.
4-бата беру. Бұны әдетте үйдегі жолы үлкен ата, уйынын үлкен ұлы орындаган. Дастарқан жайылғанда,тамақ жемей түрып сосын тамақ жеп болған соң немесе алыс жолға шыққанда орындалады. Батада жақсылықтар айтылып, періштенің кулагына шалынсын деген ниетпен орындалады. Батаны Атасы болмай қалған жағдайда әкесі орындайды немесе әкесі мен атасы жоқ болса үйдің үлкен баласы орындайды,тіпті, үлкен баласы болмай қалган жағдайда одан кіші інісі орындауға тура келеді.
5-салем салу. Бұл келіңдерде орындалады. Яғни (амандасудын, құрмет былдырудын белгісі) бұны әрбір келін тан атқанда анасымен әкесін көргенде орындайды. Бұл дәстүр әр онырде басқаша болуы мүмкін.
Темір дәуірі – адамзат тарихында қола дәуірін алмастырған, аса маңызды әлеуметтік-экономикалық, саяси, демографиялық, технологиялық өзгерістерді дүниеге әкелген жаңа кезең. Бастаулары темір металын игерумен және оны кеңінен қолданумен сәйкес келетін бұл кезеңді ғылым тарихында «темір дәуірі» деген тұрақты атаумен белгілеуді алғаш рет 19 ғ-дың ортасында К. Томсен (Дания) ұсынды. Біздің заманымыздан бұрын 1-мыңжылдықтың басынан осы заманға дейінгі кезең арасында темір адамзаттың заттық мәдениетінің негізі болып келді. Өндірістік технология саласындағы барлық мәнді ашылымдар осы металмен байланысты. Дегенмен, темір ұзақ уақыт бойы аз таралған әрі қымбат металл болып қала берді. Тек б.з.б. 1-мыңжылдықта ғана темір металлургиясын қолданысқа кеңінен ендіру қолға алынды. Қазіргі заманда да темір еңбек құралдары жасалатын бірден-бір маңызды металл болып қалуда, сондықтан қазіргі дәуір де темір ғасырына жатады. Осы себептен, тарихи-археологиялық кезеңдемеде «ерте темір дәуірі», одан кейінгі кезеңге қатысты «орта ғасырлар дәуірі» деген атаулар қолданылады. Ерте темір дәуірі біздің заманымыздан бұрын 8–7 ғасырлардан бастап, ерте орта ғасырлар дәуіріне дейінгі кезеңді, яғни б.з. 6-ғ-ына дейінгі уақытты қамтиды.
1 тұсау кесу - қазақта бурыннан келе жатқан салт-дәстүр. Бұл рәсімды бала кішкентай кезінде, яғни, енді жүріп бастаған кезде орындайды. Және ең қызығы баланың жүретін жеріне ақ жол төсеп, аяқ жағына домбыра, ақша, кітап ,машинанын кілті Т. Б қойған, бала қайсысын тандаса , баланың болшагы соған қатысты болады деген болжамда болған.
2-кыз ұзату. Бұл салт-дәстүр әдетте қыз жат журттыкка аттанганда орындалған,ягни,күйеуінің үйіне біржолата кеткенде. Ерекшелігі,ақ жол салынып, соңына күйеу баланы қойып қойған. Кыздын басына сәукеле кигызып, жақын туыскандарымен қоштасып, ЖІГІТ қызды күтіп алып, көтеріп үйіне алып кеткен. Сәукеле-жалпы қайтыс болған жандарға кигызыледы, яғни, қыз үйінде өлген болып есептеледі.
3-бесыкке бөлеу. Бұл рәсім де қазақтардың ата-бабадан келе жатқан салт - дәстүрі. Оны әдетте жана нәресте Туылғанда кішкене тосегыне бөлеген,жаткызган. Ол баланың тік өсуіне де әсер еткен.
4-бата беру. Бұны әдетте үйдегі жолы үлкен ата, уйынын үлкен ұлы орындаган. Дастарқан жайылғанда,тамақ жемей түрып сосын тамақ жеп болған соң немесе алыс жолға шыққанда орындалады. Батада жақсылықтар айтылып, періштенің кулагына шалынсын деген ниетпен орындалады. Батаны Атасы болмай қалған жағдайда әкесі орындайды немесе әкесі мен атасы жоқ болса үйдің үлкен баласы орындайды,тіпті, үлкен баласы болмай қалган жағдайда одан кіші інісі орындауға тура келеді.
5-салем салу. Бұл келіңдерде орындалады. Яғни (амандасудын, құрмет былдырудын белгісі) бұны әрбір келін тан атқанда анасымен әкесін көргенде орындайды. Бұл дәстүр әр онырде басқаша болуы мүмкін.