Өткен шақ — іс-әрекет, қимылдың сөйлеп тұрған уақыттан бұрын болып өткенін білдіретін етістіктің шақтарының бір түрі.
Өткен шақ 3 топқа бөлінеді:
1) Жедел өткен шақ “-ды, -ді”, “-ты, -ті” жұрнақтары арқылы жасалып, іс-әрекеттің жуық арада ғана болып өткенін, аяқталғанын көрсетеді. Мысалы: “келдім”, “таптыңдар”.
2)Бұрынғы өткен шақ іс-әрекеттің сөз болып отырған уақыттан көп бұрын іске асқанын білдіріп, айғақты түрі есімшенің “-ған, -ген”, айғақсыз түрі көсемшенің “-п”, “-ып”, “-іп” тұлғаларындағы етістіктің тікелей жіктелуі арқылы жасалады. Мысалы: “барған”, “айтқан”, “барыпты”.
3) Ауыспалы өткен шақ — іс-әрекеттің бірнеше дүркін болып өткенін білдіреді. Есімшенің “-атын, -етін”, “-йтін” формалары арқылы жасалады. Мысалы, “тыңдайтынбыз”, “көретінсіңдер”. Келер шақ іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәттен кейін болатынын білдіретін етістіктің бір шағы.
Мария: Сәлем, Жанна! Ия, сені жақсы естимін. Сіз қалайсыз? Жанна: Мен жақсымын, рахмет! Ал сен қалайсың? Мария: Мен де жақсымын, рахмет! Бүгінгі ауа-райы қандай? Жанна: Ауа-райы жақсы, бірақ суық. Ал Алматы туралы не деуге болады? Ауа-райы жақсы ма? Мария: Сіз әдеттегідей білесіз. Бұл өте тұман және суық. Мен қазірдің өзінде жаз болғым келеді. Жанна: Ия, есімде. Астанада жаз өте жақсы. Әрине, кейде жаңбыр жауады, бірақ әлі де бұл температураны жақсы көремін. Өте жақсы, мен өзімді жайлы сезінемін. Мария: Алматыда жазғы демалыс қалай? Менің ойымша, бұл жақсы болуы керек. Жанна: Әрине, бұл жақсы. Бұл кейде жаңбыр немесе бұлтты болуы мүмкін, бірақ әдетте жылы және күн сәулесі болуы мүмкін. Мария: Сізге осы жазда, мүмкін, шілде айының ортасында келгім келеді. Бұл ыңғайлы бола ма? Менің ойымша, жазда барлық емтихандарымды тапсырамын, сондықтан бос уақытым көп болады. Жанна: Әрине, керемет болар еді! Алматыға келіңіз. Мен қаланы жақсы көретініне сенімдімін. Мария: Бұл тамаша. Ал, мен билеттерді онлайн режимінде іздеймін.
Өткен шақ 3 топқа бөлінеді:
1) Жедел өткен шақ “-ды, -ді”, “-ты, -ті” жұрнақтары арқылы жасалып, іс-әрекеттің жуық арада ғана болып өткенін, аяқталғанын көрсетеді. Мысалы: “келдім”, “таптыңдар”.
2)Бұрынғы өткен шақ іс-әрекеттің сөз болып отырған уақыттан көп бұрын іске асқанын білдіріп, айғақты түрі есімшенің “-ған, -ген”, айғақсыз түрі көсемшенің “-п”, “-ып”, “-іп” тұлғаларындағы етістіктің тікелей жіктелуі арқылы жасалады. Мысалы: “барған”, “айтқан”, “барыпты”.
3) Ауыспалы өткен шақ — іс-әрекеттің бірнеше дүркін болып өткенін білдіреді. Есімшенің “-атын, -етін”, “-йтін” формалары арқылы жасалады. Мысалы, “тыңдайтынбыз”, “көретінсіңдер”. Келер шақ іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәттен кейін болатынын білдіретін етістіктің бір шағы.
4. тұрған, баратын, келген, бітетін
Жанна: Мен жақсымын, рахмет! Ал сен қалайсың?
Мария: Мен де жақсымын, рахмет! Бүгінгі ауа-райы қандай?
Жанна: Ауа-райы жақсы, бірақ суық. Ал Алматы туралы не деуге болады? Ауа-райы жақсы ма?
Мария: Сіз әдеттегідей білесіз. Бұл өте тұман және суық. Мен қазірдің өзінде жаз болғым келеді.
Жанна: Ия, есімде. Астанада жаз өте жақсы. Әрине, кейде жаңбыр жауады, бірақ әлі де бұл температураны жақсы көремін. Өте жақсы, мен өзімді жайлы сезінемін.
Мария: Алматыда жазғы демалыс қалай? Менің ойымша, бұл жақсы болуы керек.
Жанна: Әрине, бұл жақсы. Бұл кейде жаңбыр немесе бұлтты болуы мүмкін, бірақ әдетте жылы және күн сәулесі болуы мүмкін.
Мария: Сізге осы жазда, мүмкін, шілде айының ортасында келгім келеді. Бұл ыңғайлы бола ма? Менің ойымша, жазда барлық емтихандарымды тапсырамын, сондықтан бос уақытым көп болады.
Жанна: Әрине, керемет болар еді! Алматыға келіңіз. Мен қаланы жақсы көретініне сенімдімін.
Мария: Бұл тамаша. Ал, мен билеттерді онлайн режимінде іздеймін.