1-ТАПСЫРМА Ж. М.Мөңкеұлының «Сарыарка»
ғалымдардың
зерттеу
өлеңі
ецбектерінен
туралы
алынған
үзінділермен танысып, айтылған пікірлерге сүйене
отырып, өзіндік сыни пікір жазыңыз.
Бағалау критерийі
Шығарма бойынша
жазылған әдеби сын пікірлерге сүйеніп,
| өзіндік сыни пікір жаза
алады.
1. Алтын адам - сақ тайпаларына тиесілі жәдігер.
2. Алтын адамның безендірілуі туралы.
3. Алтын адам - тарихымыздың көзі, еліміздің баға жетпес қазынасы.
"Алтын адам" - Алматы облысының маңындағы Есік қорғанынан табылған құнды дүние. Ғалымдардың пайымдауынша, "Алтын адам" - сақ тайпаларына тиесілі. Бұл Алтын адамның жасы -17 -18 шамасында. "Алтын адам" - Қазақстан Республикасының құнды жәдігері, қазына, баға жетпес асыл. Әрі ата - бабаларымыздың көзі ретінде қалған аманат деп білемін. Ежелгі тарихымызды танып-білуге бір қадам жақындағандай боламыз. Алтын адамның киіміндегі әшекейлер жайлы айтып өтетін болсам, алтын адам - 4000 - ға жуық әшекейлермен безерленген. Әшекейлер барыс, бұлан, таутеке, арқар, ат, түрлі құс бейнелерін беретін хайуанаттар нышанында жасалған. «Алтын адам» – бүгінде Қазақстанның азаттық символына айналды.Бас киім 150-ге жуық әшекей заттармен безендірілген. Биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70см шамасындағы бас киімі әшекейлердің орналасуына байланысты үш бөліктен тұрады: көк әлемі, жер әлемі және жер асты әлемі. Арқардың алтын статуэткасы бас киімнің ең ұшында орналасқан. Ол таудың мәңгілік қар-мұз басқан шың құздарын мекендеуші жануар тәңірге бір табан жақын, «кіршіксіз» деп есептелген. Әсемдікті көрсетіп тұрған жан-жағындағы төрт жебе, әлемнің төрт жағын бейнелейді. Олар сабы жіңішке алтын лентамен спираль сияқтандырып оралған және жоғары жағы жапырақ тәрізденіп, ортасы қуыс болып келген. Бұл бас киімдегі жебе тәрізді әшекейлер әлемнің төрт жағын бейнелейді. Ал құстың қанаттары жоғарғы билікті, жоғарғы әлемді білдіреді.Сақ жауынгерінің бас киімінің дәл ортасында таңғажайып қанатты тұлпарорналасқан. Жылқы – сыннан өткен дос, жолдас, соғыс қаруы, ата-бабалар дүниесімен қарым-қатынас құралы ретінде көрінеді. Сонымен қатар салтанатты рәсімдік, тәңірлік және аластаушы жануар қызметін атқарған.
Қазақстанда "Алтын адам" - біреу ғана емес. Алғашқы "Алтын адамды" 1969-1970 жылдары экспедиция барысында Кемал Ақышев тапқан болатын. Екінші "Алтын адам" 1999 жылы Аралтөбе маңынан табылды. Жақында үшінші алтын адам - Қарқаралы маңынан табылған болатын. Бұл 3 ескерткіш - тарихымыздың, еңселі еліміздің құнды жәдігерлері. Әрі мақтанышымыз деп айтуға да болады!
1. Бірыңғай мүше қай мәндегі жалғаулық шылау арқылы байланысып тұрғанын белгілеңіз. Д) Ыңғайластық.
2. Сөйлемнің қай мүшесі бірыңғайласып тұрғанын көрсетіңіз. Д) Бірыңғай анықтауыш.
3. Тыныс белгілері дұрыс қойылғанын бірыңғай мүшелі сөйлемді табыңыз. Е) Маржан - әрі әнші- әрі биші, әрі домбырашы.
4. Бірыңғай бастауышты табыңыз. С) Түйе, жылқы, өгіз көлік ретінде пайдаланылады.
5. Бірыңғай пысықтауышты табыңыз. Е) Атам ат әбзелдерін оюлап, өрнектеп, өріп жасайды.
6. Бірыңғай анықтауышты табыңыз. Е) Жылқы – қазақтың кәделі, бағалы, қымбат қазынасы.
7. Бірыңғай толықтауышты табыңыз. А) Ақын жастайынан әнге, өлеңге, домбыраға әуес болады.
8. Бірыңғай баяндауышты табыңыз. Е) қатық - әрі тағам, әрі сусын.
9. Бірыңғай бастауышы бар сөйлемді анықтаңыз. А) Мұнда шай, лимон, мандарин өсіріледі.
10. Бірыңғай анықтауышы бар сөйлемді анықтаңыз. Д) Әбіш Абайдан үлкен, сапалы, терең жауап күтті.
11. Бірыңғай пысықтауышы бар сөйлемді анықтаңыз. С) Құда жігіт жалтақтап, ыңғайсызданып отыр.
12. Бірыңғай баяндаушы бар сөйлемді анықтаңыз. В) Мағаштың бойы сымбатты, сұңғақ, биік.
13. Бірыңғай толықтауыш қатысқан сөйлемді анықтаңыз. Д) Ерболға да, Шұбарға да сыр мәлім болды.
14. Бірыңғай, бір сұраққа жауап беретін қатарды анықтаңыз. Д) Қашық, шалғай, алыс.
15. Ыңғайластық жалғаулық шылау арқылы байланысқан бірыңғай мүшені табыңдар. Д) Айбала мен Меңсұлу.
16. Талғаулықты жалғаулық шылау арқылы байланысқан бірыңғай мүшені айқындаңыз. А) Не мен, не сен айт.
17. Кезектесе байланысқан бірыңғай мүшені анықтаңыз. Е) Кейде қар, кейде бұршақ жауады.
18. Қарсылықты жалғаулық шылау арқылы байланысқан бірыңғай мүшені табыңыз. Д) Сөзге сарың, бірақ ісін орындайды.
19. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді табыңыз. Е) Кәкітай да, Дәрмен де, ұзақ хаттар жазды.
20. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді табыңыз. Е) Рабиға біресе маған, біресе Әмірге қарады.
21. Сөйлем ішінде пысықтауыш бола алатын қатарды табыңыз. А) Тез, ақырын.
22. Бірыңғай толықтауыш бола алатын қатарды анықтаңыыз. С) Бидайды, тарыны.
23. Бірыңғай мүшелері бар сөйлемді табыңыз. Е) ормандағы қарағай, терек, қайың гүлдене бастады.