10-тапсырма. есімдіктерді пайдаланып, өлең мазмұнын қарасөзбен жазындар. теңізге мынау қарашы, жетпейді көздің шарасы. кеткендей боп тұр астасып, аспан мен жердің арасы. мұнда жоқ кінә-кек деген, мұнда жоқ шет пен шек деген. сан бақыт мұнда бүршіктер, сан мұрат мұнда көктеген. оған жат қайғы-қасірет, айтары - ерлік өсиет. теңіздің теңіз екенін тану да үлкен қасиет. т. айбергенов ! 50

Мұнайдың құрамы
Аромат көмірсутектер
Алкандар
Циклоалкандар
арендер
циклопентан
циклогексан

Мұнай құрамында бұлардан басқа да қосылыстар кездеседі. Оларға: сілтілік жер металдар,минералдар,тағыда басқа типтік металдар. Кездесетін кен орнына байланысты мұнайдың сапалық құрамы да,сандық құрамы да әр түрлі болады.Жоғары көрсетілген кестеге сәйкес мұнай құрамында кездесетін көмірсутектерге байланысты: парафинді, нефтенді, ароматты деп ажыратуға болады.Мысалы,Мақат мұнайы – нефтенді көмірсутектерге бай, Жетібай мұнайы парафиндерге бай.Жер астынан өндіріліп алынған мұнайда су көп болады оны шикі мұнай деп атайды.Шикі мұнайды суынан және қосалқы газдардан тазартып өңдеуге жібереді.

Физикалфқ қасиеттері: Мұнай қара қоңыр түсті,өзіне тән иісі бар, май тәріздес,қоймалжың сұйықтық.Суда ерімейді,бірақ органикалық еріткіштерде ериді.Судан жеңіл,жанғыш зат.(neft – парсы тілінде тез от алғыш зат деген мағнаны білдіреді.)

Мұнай құрамында бұлардан басқа да қосылыстар кездеседі. Оларға: сілтілік жер металдар,минералдар,тағыда басқа типтік металдар. Кездесетін кен орнына байланысты мұнайдың сапалық құрамы да,сандық құрамы да әр түрлі болады.Жоғары көрсетілген кестеге сәйкес мұнай құрамында кездесетін көмірсутектерге байланысты: парафинді, нефтенді, ароматты деп ажыратуға болады.Мысалы,Мақат мұнайы – нефтенді көмірсутектерге бай, Жетібай мұнайы парафиндерге бай.Жер астынан өндіріліп алынған мұнайда су көп болады оны шикі мұнай деп атайды.Шикі мұнайды суынан және қосалқы газдардан тазартып өңдеуге жібереді. Физикалфқ қасиеттері: Мұнай қара қоңыр түсті,өзіне тән иісі бар, май тәріздес,қоймалжың сұйықтық.Суда ерімейді,бірақ органикалық еріткіштерде ериді.Судан жеңіл,жанғыш зат.(neft – парсы тілінде тез от алғыш зат деген мағнаны білдіреді.) Мұнайды өңдеу әдістері: • Физикалық әдіс: мұнарада мұнайды фракцияларға бөлу.ол мұнайды айдау әдісі деп аталады. • имиялық әдістер: ауыр көмірсутектерді бөлшектеу арқылы жеңіл көмірсутектер алу немесе крекинг процесі және көмірсутектерді ароматтандыру немесе риформинг әдісі. Мұнайды айдау кезінде түзілетін өнімдер Газ С1 - С4(60С0) Бензин С5 - С11(60 - 200С0)лигроин С8 - С14(150 - 250С0) керосин С12 - С18(180 - 300С0)газойль С14 - С20(250 - 450С0) мазут гудрон С20(500С0) Мұнай өнімдерін белгілі бір қысымда үлкен молекулалы көмірсутектерді қайта өңдеу арқылы бензинді құрайтын кіші молекулаларға айналдыруды крекинг әдісі деп атайды. Бұл процесті роыс ғалымы В.Г Шухов ұсынған. Мұнайды бөлу әдістері. Сутектену кристалдау крекинг экстаркция ретификация абсорция, адсорбция Мұнайды құрамындағы көмірсутектердің қабілетті реакциялары