10-тапсырма. Жазу нені білдіреді? Жазу туралы қосымша ақпарат- тарды пайдаланып, адамзат мәдениетімен байланыстыр. Тыңдалым мәтініндегі тас моншақтағы жазудың мәнісін түсіндіріп, досыңа хат жаз.
1) Бір жігіт ұзын бойлы, шойын қара, Ерекше көзге түсті жеке дара.
Шоң желке, алақан көз, жырық ерін, Денесі алқам-салқам бір дағара. (Ж.Саин, "Күләнда").
Дағара – ебедейсіз, рабайсыз үлкен.
2) Алсай жиырма түтін.
Патшаның әскері түмен (Ш.Мұртаза, "Қызыл жебе").
Түмен – он мың.
3) Самарқант пен Бұқардан тоғыз керуенмен тасылған қырмызы қызыл кілем, дүрия, т о р қ а жібектен тысталған мамық жастық, түбіт көрпелермен безенген (I.Есенберлин, "Алмас").
Сан есім мағынасына 6 түрге бөлінеді: 1) Есептік- заттың нақты санын білдіреді.( қанша? неше?) мысалы: бес, он екі и т.д. 2)Реттік- заттың реттік қатарын білдіреді.( нешінші?) - бірінші, үшінші -інші,-ыншы,-ншы,-нші жұрнақтары жалғанады 3) жинақтық (нешеу?) -ау,-еу: біреу, екеу, үшеу, төртеу, бесеу, алтау, жетеу 4) болжалдық- шамамен болжамдап көрсетеді. жүздеген, отыздарда, елулерге, қырықтай, он шақты, екі-үш, бір-екі 5) топтау- топтап көрсетеді( нешеде?) үштен, он-оннан, екеуден 6) бөлшектік- бөлшектік санын көрсетеді: 2,5-екі жарым, 1/2-екіден бір
Көркем әдебиеттегі көнерген сөздер:
1) Бір жігіт ұзын бойлы, шойын қара, Ерекше көзге түсті жеке дара.
Шоң желке, алақан көз, жырық ерін, Денесі алқам-салқам бір дағара. (Ж.Саин, "Күләнда").
Дағара – ебедейсіз, рабайсыз үлкен.
2) Алсай жиырма түтін.
Патшаның әскері түмен (Ш.Мұртаза, "Қызыл жебе").
Түмен – он мың.
3) Самарқант пен Бұқардан тоғыз керуенмен тасылған қырмызы қызыл кілем, дүрия, т о р қ а жібектен тысталған мамық жастық, түбіт көрпелермен безенген (I.Есенберлин, "Алмас").
Торқа – ең қымбат жібек мата.
1) Есептік- заттың нақты санын білдіреді.( қанша? неше?) мысалы: бес, он екі и т.д.
2)Реттік- заттың реттік қатарын білдіреді.( нешінші?) - бірінші, үшінші -інші,-ыншы,-ншы,-нші жұрнақтары жалғанады
3) жинақтық (нешеу?) -ау,-еу: біреу, екеу, үшеу, төртеу, бесеу, алтау, жетеу
4) болжалдық- шамамен болжамдап көрсетеді. жүздеген, отыздарда, елулерге, қырықтай, он шақты, екі-үш, бір-екі
5) топтау- топтап көрсетеді( нешеде?) үштен, он-оннан, екеуден
6) бөлшектік- бөлшектік санын көрсетеді: 2,5-екі жарым, 1/2-екіден бір