1тапсырма Мәтін мазмұнына сүйеніп, сұраққа нақты, әрі толық жауап беріңіз. 1.Сақ мемлекетінде кімдердің орны жоғары? 2. Одақты билейтін кімдер? 3.Тайпа көсемдерін кімдер сайлайды? 4.Сақ қоғамы нешеге бөлінеді? 5. Тек әскер тобынан кімдер сайланады? 6. Қай жауынгерлердің қару – жарағы мен сауыт – сайманы түгел болған? Вот текст
Біздің уақытымызда электр энергиясы барлық жерде қолданылатын негізгі энергия көзі болып табылады. Оны кеңінен қолдануға мүмкіндік берілді электр желілері , олар электр энергия көздерін және тұтынушыларды біріктіреді. Электр желілері немесе қысқартылған электр жеткізу желілері электр энергиясын тасымалдау функциясын орындайды. Олар жер бетінен жоғары немесе «ауа» деп аталады, немесе жер астында немесе су астында көміліп, «кабель» деп аталады.
Әуе электр жеткізу желілері күрделі инфрақұрылымға қарамастан, кабельдік желілерге қарағанда арзанырақ. Жоғары вольтты кабель қымбат және күрделі өнім болып табылады. Осы себепті, осы кабельдер арқылы сым арқылы тіреуіштерді орнату мүмкін емес жерлерде, мысалы, теңіз борты, кең өзендер және т.б. Электр желілері қалалық инфрақұрылымның арқасында мүмкін емес құрылыстарды салу мүмкін елді мекендерде қоныстанған.
LEP, үлкен ұзындығына қарамастан, Ом заңы басқаларға ұқсайтын бірдей электр тізбектері. Сондықтан электр желісінің тиімділігі онда кернеудің артуымен тікелей байланысты. Ағымдағы күш азаяды, онымен бірге шығындар азаяды. Осы себептен, электр станциясынан алыс тұтынушы болып табылады, жоғары кернеулі электр желілері болуы керек. Қазіргі заманғы ультракүлгін электр беру желілері электр энергиясын миллиондаған кернеулердің кернеуімен жібереді.
- Арман, қалай ойлайсың, біздің тыныс алып отырғанымыз ауа таза ма? - Жоқ, ауаны тап-таза деп айта алмаймыз. - Неліктен? - Себебі қазіргі кезде машиналар, әртүрлі көліктер көп жүреді. Зауыттар ауаны ластайды. Адамдардың бірі далаға қоқыс тастап кетеді, бірі шылым шегеді. - Арман, мен далада сірінкемен ойнап, от жағып жатқан балаларды көрдім. Олар да ауаны ластайды ғой, иә? - Әрине, ластайды. Отпен ойнағанның салдары ауаны ластаудан басқа да дерттерге әкелуі мүмкін. Бұл балалардікі дұрыс емес. Отпен ойнауға болмайды! - Ал лас ауадан адам ауыруы мүмкін бе? - Иә, осы айтып кеткен ауаны ластайтын заттар адамға ауру әкеледі. Сондықтан ауаны ластамауға тырысу керек. - Ал ауаны қалай ластамауға болады? - Ол үшін біздің істей аларымыз қоқыс тастамау және өсімдіктер өсіру. - Ал өсімдіктің қандай пайдасы бар? - Олар көмірқышқыл газын жұтып, оттегін бөліп шығарады. - Оттегі деген не? - Оттегімен тірі ағзалар адамдар, жануарлар, т. б. тыныс алады. - Міне керемет! Бізге мұғалім өсімдік әкеліңдер дегені осы екен ғой. - Иә, осылай таза ауаны сақтау керек.
Біздің уақытымызда электр энергиясы барлық жерде қолданылатын негізгі энергия көзі болып табылады. Оны кеңінен қолдануға мүмкіндік берілді электр желілері , олар электр энергия көздерін және тұтынушыларды біріктіреді. Электр желілері немесе қысқартылған электр жеткізу желілері электр энергиясын тасымалдау функциясын орындайды. Олар жер бетінен жоғары немесе «ауа» деп аталады, немесе жер астында немесе су астында көміліп, «кабель» деп аталады.
Әуе электр жеткізу желілері күрделі инфрақұрылымға қарамастан, кабельдік желілерге қарағанда арзанырақ. Жоғары вольтты кабель қымбат және күрделі өнім болып табылады. Осы себепті, осы кабельдер арқылы сым арқылы тіреуіштерді орнату мүмкін емес жерлерде, мысалы, теңіз борты, кең өзендер және т.б. Электр желілері қалалық инфрақұрылымның арқасында мүмкін емес құрылыстарды салу мүмкін елді мекендерде қоныстанған.
LEP, үлкен ұзындығына қарамастан, Ом заңы басқаларға ұқсайтын бірдей электр тізбектері. Сондықтан электр желісінің тиімділігі онда кернеудің артуымен тікелей байланысты. Ағымдағы күш азаяды, онымен бірге шығындар азаяды. Осы себептен, электр станциясынан алыс тұтынушы болып табылады, жоғары кернеулі электр желілері болуы керек. Қазіргі заманғы ультракүлгін электр беру желілері электр энергиясын миллиондаған кернеулердің кернеуімен жібереді.
- Жоқ, ауаны тап-таза деп айта алмаймыз.
- Неліктен?
- Себебі қазіргі кезде машиналар, әртүрлі көліктер көп жүреді. Зауыттар ауаны ластайды. Адамдардың бірі далаға қоқыс тастап кетеді, бірі шылым шегеді.
- Арман, мен далада сірінкемен ойнап, от жағып жатқан балаларды көрдім. Олар да ауаны ластайды ғой, иә?
- Әрине, ластайды. Отпен ойнағанның салдары ауаны ластаудан басқа да дерттерге әкелуі мүмкін. Бұл балалардікі дұрыс емес. Отпен ойнауға болмайды!
- Ал лас ауадан адам ауыруы мүмкін бе?
- Иә, осы айтып кеткен ауаны ластайтын заттар адамға ауру әкеледі. Сондықтан ауаны ластамауға тырысу керек.
- Ал ауаны қалай ластамауға болады?
- Ол үшін біздің істей аларымыз қоқыс тастамау және өсімдіктер өсіру.
- Ал өсімдіктің қандай пайдасы бар?
- Олар көмірқышқыл газын жұтып, оттегін бөліп шығарады.
- Оттегі деген не?
- Оттегімен тірі ағзалар адамдар, жануарлар, т. б. тыныс алады.
- Міне керемет! Бізге мұғалім өсімдік әкеліңдер дегені осы екен ғой.
- Иә, осылай таза ауаны сақтау керек.