4) Мақал - мәтелдерді ойлап табу дәстүрі нақты ережелерге бағынбайды, белгілі бір уақыт пен орынға байланысты емес. Филолог Нысанбек Тұрекұл мақал - мәтелдердің мақсатын түсіндіреді:
"Мақалдар (мақал – мәтелдер) - бұл аяқталған ойды білдіретін ашық және айқын мазмұнмен қысқаша поэтикалық сөздер. Олар қазақ халқының тұрмысы мен еңбек өмірінен пайда болды. Қазақ мақал-мәтелдері-бұл екі, үш және төртбұрыш.
Еңбек ерлікке жетеді,
Ерлік елге жеткізіледі.
Еңбек жеткізеді, ерлік,
Ерлік-ел бірлігіне дейін.
Бұл мақалдарда бейнелі мағыналар жоқ. Барлығы қарапайым және анық.
Мәтелдер (мақал-мәтелдер) тікелей қатысты емес маңызы бар. Оларда барлығы басқаша, бейнелі, әдемі. Мақал өзі мағынаны табу, оны табу, нақты тұжырым жасамайды.
Көбінесе мақалдарда параллель қайталаулар бар. Міне, кейбіреулердің мағынасы: "Ер мойнында қылқан тірімес" (жас арқанның мойынында). Бұл дегеніміз, қарыз қайтарылатын болады, ол іс жүзінде пайдалы.
"Ала қойды қырықққан көп жүн жинай алмас" (көп жүнді жинамайды). Бұл өрнек келесідей болуы мүмкін: кез келген істе жартысы болмауы керек".
4) Мақал - мәтелдерді ойлап табу дәстүрі нақты ережелерге бағынбайды, белгілі бір уақыт пен орынға байланысты емес. Филолог Нысанбек Тұрекұл мақал - мәтелдердің мақсатын түсіндіреді:
"Мақалдар (мақал – мәтелдер) - бұл аяқталған ойды білдіретін ашық және айқын мазмұнмен қысқаша поэтикалық сөздер. Олар қазақ халқының тұрмысы мен еңбек өмірінен пайда болды. Қазақ мақал-мәтелдері-бұл екі, үш және төртбұрыш.
Еңбек ерлікке жетеді,
Ерлік елге жеткізіледі.
Еңбек жеткізеді, ерлік,
Ерлік-ел бірлігіне дейін.
Бұл мақалдарда бейнелі мағыналар жоқ. Барлығы қарапайым және анық.
Мәтелдер (мақал-мәтелдер) тікелей қатысты емес маңызы бар. Оларда барлығы басқаша, бейнелі, әдемі. Мақал өзі мағынаны табу, оны табу, нақты тұжырым жасамайды.
Көбінесе мақалдарда параллель қайталаулар бар. Міне, кейбіреулердің мағынасы: "Ер мойнында қылқан тірімес" (жас арқанның мойынында). Бұл дегеніміз, қарыз қайтарылатын болады, ол іс жүзінде пайдалы.
"Ала қойды қырықққан көп жүн жинай алмас" (көп жүнді жинамайды). Бұл өрнек келесідей болуы мүмкін: кез келген істе жартысы болмауы керек".
1, көсемше жұрнағы
ата, сіз отыра тұрыңыз.
сен, ол үйге бара берме.
ал, шығарым, сөйлей бер.
Кәрім сатқалы келді.
үйге қонақтар келіп отыр.
2-тап
ал-ып жатыр.
ал-ып жатыр
ет-іп тұрады
жүр-іп жатса
соғ-ып тұрады
бол-а бермейді
жау-а бермейді
бат-ып кетеді
ал-ып жатыр
кездес-е береді
Қай сөйлемде көсемше бар?
ә) Бас жағынан дарылдай сөйлеген әкесінің даусы оятып жіберді .
Көсемшенің жұрнағы қайсы?
в) –а, -е, -й, -ып, -іп, -п.
Көсемше қандай қызмет атқарып тұр?
Самат ағасының келгеніне қуанып жүр.
а) баяндауыш
Қай сөздің құрамында көсемшенің жұрнағы бар?
ә) бермес
Көсемшенің жұрнағын табыңыз
ә) –ғалы, -гелі, -қалы, -келі
Етістіктің болжалды келер шақ түрінде тұрған сөзді көрсетіңіз:
ә) келермін
Етістіктің жедел өткен шақ түрін табыңыз:
а) баяндалған
Тұйық етістікті табыңыз:
б) отыра кетті
Көсемшелі тіркесті табыңыз:
ә) барғалы жүр