Тіл — белгілі бір ұғымды немесе затты, түсінікті белгілейтін және дыбыстауы бар ортақ қабылданған таңбалар жүйесі.Тілдің атқаратын міндеттері тілдін адамзат коғамындағы рөлімен және тіл бірліктерінін бір тобынын екінші бір тобына бағыныштылығымен, оған сәйкесіп отыруымен (мысалы, аффикстер мен түбір сөздердін ара катынасында) аныкталады.
Тілдін коммуникативтік кызметі, ягни, "адам коғамынын аса манызды куралы" болуы және
когнитивтік кызметі, яғни "ойлаудынтікелей шындығын" білдіруі - тілдін функцияларынын екі негізгі базасы болып табылады.
Бүған сезім мен эмоцияны білдіруші күрал ретінде тілдің эмоционалдык кызметін және тілдін өзін зерттеу объектісі ететін метатілдік кызметін косуға болады.
Тілдін функцияларынын базалык түрлері бірін-бірі толыктырып, сөйлеу үстінде немесе мәтіндерде әр түрлі дәрежеде көрініп отырады. Тілдін функцияларынын коммуникативтік түріне тілдін
фативті (байланыс орнату),
конативті (меңгеру, үғыну),
волюнтативті (әрекет ету) және
үлттык сана мен мәдени дәстүрді, халык тарихын т. б. сактап жеткізетін кызметтері кіреді.
Тілдін функцияларын аныктауға 20 ғ.-да көңіл бөлінді. Оған дейін "функция" сөзі тіл бірліктерінін синтаксистік (мысaлы, бастауышгын кызметі, толыктауыштын кызметі), морфологиялык (мысалы, формалардын кызметі) кызметін ғана білдіріп, герминдік мәнде жүмсалмады. Кейін ол форма мен күрылымнын мағынасын түсіндіретін мәнде колданыла бастады. "Прага тіл үйірмесінін тезистерінде" (1929) тілдін функционалды жүйе екені аныкталып, сөйлеу кызметінін карым- катынастык және поэтикалык деп аталатын екі функниясы көрсетілді. 20 ғ. 70—80 жж.
Тілдін функцияларын тіл жүйесі мен күрылымында жүзеге асыратын аппаратпен байланыстыруға әрекет жасалды. Ю. С. Степанов семиотикалык гіринниптер негізінде Тілдін функцияларынын: номинативтік, синтаксистік, прагматикалык деп аталатын үш түрін аныктады. Бұлар жалпы семиотикада тілдін жан-жакты касиетін білдіретін үш саласына:
семантикаға — номинация,
синтактикаға — предикация,
прагматикага — локация (белгілі бір объект білдіретін сигналдардын кеңістіктегі калпын, орнын аныктау) сәйкес келеді.
Сөйлеу тілінін, функционалдык стильдердің, мәтін лин- гвистикасынын т. б. ерекшеліктерін және тілдін кызмет ету аясынын кенеюін зерттеуге байланысты Тілдін функциялары проблемаларына кызығушылык артуда.[1]
Басты кейіпкері Қожа ақылды, сонымен бірге бұзық, әкесіз өскен бала.
Байланысы:
Повесте кішкентай Қожаның мектеп жасындағы бастан кешкен әр түрлі қызықты оқиғалары жайлы баяндалады.
Дамуы:
Қожа өзінің мінезін, тәртібін өзгертуге тырысады.
Шиеленісуі:
Ол қанша бұзықтық жасаса да жақсы адам болуға талпынысы бар. Өзінің жасаған бұзықтығының бәрі әкесіз өскендігінен деп ойлайды.
Шарықтау шегі:
Әңгімеде Қожаның балалық махаббаты да үлкен рөл ойнайды.
Аяақталуы:
Ол сыныбындағы үлгілі, тәртіпті әрі сабағын үздік оқитын Жанар деген қызды жақсы көреді. Тіпті кей кездері Жанарға арнап өлең де шығарады. Жанарды әрқашан көргісі келіп тұрады. Қожа жазушы болуды армандайды.
Тіл — белгілі бір ұғымды немесе затты, түсінікті белгілейтін және дыбыстауы бар ортақ қабылданған таңбалар жүйесі.Тілдің атқаратын міндеттері тілдін адамзат коғамындағы рөлімен және тіл бірліктерінін бір тобынын екінші бір тобына бағыныштылығымен, оған сәйкесіп отыруымен (мысалы, аффикстер мен түбір сөздердін ара катынасында) аныкталады.
Тілдін коммуникативтік кызметі, ягни, "адам коғамынын аса манызды куралы" болуы және
когнитивтік кызметі, яғни "ойлаудынтікелей шындығын" білдіруі - тілдін функцияларынын екі негізгі базасы болып табылады.
Бүған сезім мен эмоцияны білдіруші күрал ретінде тілдің эмоционалдык кызметін және тілдін өзін зерттеу объектісі ететін метатілдік кызметін косуға болады.
Тілдін функцияларынын базалык түрлері бірін-бірі толыктырып, сөйлеу үстінде немесе мәтіндерде әр түрлі дәрежеде көрініп отырады. Тілдін функцияларынын коммуникативтік түріне тілдін
фативті (байланыс орнату),
конативті (меңгеру, үғыну),
волюнтативті (әрекет ету) және
үлттык сана мен мәдени дәстүрді, халык тарихын т. б. сактап жеткізетін кызметтері кіреді.
Тілдін функцияларын аныктауға 20 ғ.-да көңіл бөлінді. Оған дейін "функция" сөзі тіл бірліктерінін синтаксистік (мысaлы, бастауышгын кызметі, толыктауыштын кызметі), морфологиялык (мысалы, формалардын кызметі) кызметін ғана білдіріп, герминдік мәнде жүмсалмады. Кейін ол форма мен күрылымнын мағынасын түсіндіретін мәнде колданыла бастады. "Прага тіл үйірмесінін тезистерінде" (1929) тілдін функционалды жүйе екені аныкталып, сөйлеу кызметінін карым- катынастык және поэтикалык деп аталатын екі функниясы көрсетілді. 20 ғ. 70—80 жж.
Тілдін функцияларын тіл жүйесі мен күрылымында жүзеге асыратын аппаратпен байланыстыруға әрекет жасалды. Ю. С. Степанов семиотикалык гіринниптер негізінде Тілдін функцияларынын: номинативтік, синтаксистік, прагматикалык деп аталатын үш түрін аныктады. Бұлар жалпы семиотикада тілдін жан-жакты касиетін білдіретін үш саласына:
семантикаға — номинация,
синтактикаға — предикация,
прагматикага — локация (белгілі бір объект білдіретін сигналдардын кеңістіктегі калпын, орнын аныктау) сәйкес келеді.
Сөйлеу тілінін, функционалдык стильдердің, мәтін лин- гвистикасынын т. б. ерекшеліктерін және тілдін кызмет ету аясынын кенеюін зерттеуге байланысты Тілдін функциялары проблемаларына кызығушылык артуда.[1]
Оқиғаның басталуы:
Басты кейіпкері Қожа ақылды, сонымен бірге бұзық, әкесіз өскен бала.
Байланысы:
Повесте кішкентай Қожаның мектеп жасындағы бастан кешкен әр түрлі қызықты оқиғалары жайлы баяндалады.
Дамуы:
Қожа өзінің мінезін, тәртібін өзгертуге тырысады.
Шиеленісуі:
Ол қанша бұзықтық жасаса да жақсы адам болуға талпынысы бар. Өзінің жасаған бұзықтығының бәрі әкесіз өскендігінен деп ойлайды.
Шарықтау шегі:
Әңгімеде Қожаның балалық махаббаты да үлкен рөл ойнайды.
Аяақталуы:
Ол сыныбындағы үлгілі, тәртіпті әрі сабағын үздік оқитын Жанар деген қызды жақсы көреді. Тіпті кей кездері Жанарға арнап өлең де шығарады. Жанарды әрқашан көргісі келіп тұрады. Қожа жазушы болуды армандайды.