Қазақстанның Қызыл кітабында сирек және жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілген жабайы омыртқалылардың 87 түрінің және
алтай таулары.
өсімдіктердің 303 түрінің қазіргі таралуы, санының жай- күйі, биологиясы туралы мәліметтер келтірілген.
Қызыл кітапқа ресми енгізілген өсімдіктердің 16 түрі Батыс Алтай мемлекеттік табиғи қорығының аумағында тіркелген. Алайда Алтай ботаника бағының ғылыми қызметкері б.ғ.к. Ю.А. Котуховтың жұмысының нәтижесінде сирек, осалдау және жойылып бара жатқан түр мәртебесіндегі тағы да 50 түр анықталды. Адамдар мыңдаған жылдар бойы өсімдіктер мен жануарлар дүниесін пайдаланып келді және де өзінің жан- жақты тіршілігінде жануарлар мен өсімдіктердің пайдалы қорын қолданып ғана қойған жоқ, сонымен бірге табиғатты өзгерту арқылы көптеген түрлердің өмір сүру жағдайларына әсер етті. Табиғатқа антропогенді ықпал етудің әсерінен жер бетінде өсімдіктер мен жануарлардың кейбір түрлерінің жойылу процесі басталды. Ғылыми- техникалық прогресс адамдардың қолына табиғат әлеміне әсер ететін күшті құралдар берді. Бұл құралдар қаншалықты пайдалы болса, соншалықты зиянды. Адамдар көбінесе кейде түсінбей, кейде салақтықтан табиғатты қалпына келтіру үшін ұзақ уақыт қажет болатынын ойламастан, оған қалай болса солай қарайды. Сыңсыған орманның орнындағы жанған түбірлер, су шайып өткен тау беткейлеріндегі жыртылған жерлер, ағаш ағызу кезінде ластанған өзендер. Осының бәрі сирек кездесетін көптеген бағалы аңдар мен өсімдіктердің құруына әкеп соғады. Табиғатта пайда болған әрбір түр өзінше бірегей және ешқашан қайталанбайды, сондықтан да оның жойылуы - орны қайта толмайтын нәрсе. Және де бұл жоғалту қауымдастықтың бүтінділігі мен табиғаттағы жалпы тепе- теңдіктің бұзылуына әкеп соғады. Сондықтан да қазіргі кезде табиғатты қорғау мәселесі дүниежүзілік мәселеге айналып отыр. Бұл мәселе бүкіл әлемде маңызды мемлекеттік мәселе ретінде қаралады.
На твой выбор любые 5 из мною представленных : 1 Ел ұлсыз болмас, Жер гүлсіз болмас. Нет земли без цветов, а народа без героев. 2 Батыр туса – ел ырысы, Жаңбыр жауса – жер ырысы. Дождь пойдет – земле счастье, батыр родится – народу счастье. 3 Еліңді сүйсең, ерлік істейсің. Любовь к родине героизм рождает. 4 Қылышты қорқақты Сойылды батыр соғып алады. Батыр с дубинкой труса с саблей одолеет. 5 Батырға оқ дарымайды Батылға жау жоламайды. Батыра пуля не берет, храброго враг сторонится. 6 Жауынгерге жара да жарасады. Воина и раны красят. 7 Қаһарлы қамал бұзады. Крепости покоряются отважным. 8 Малы жоқ деп, ерден түңілме. Шөбі жоқ деп, жерден түңілме Не отступайся от земли, если и скудна она; не отступайся от джигита, если и беден он. 9 Ел үмітін ер ақтар, Ер атағын ел сақтар. Надежды народа джигит оправдает, славу джигита народ оберегает. 10 Ер жігіт елі үшін туады, Елі үшін өледі. Герой рождается на счастье народу и умирает за народ. 11 Тізерлеп жүріп күнелткеннен, Тік жүріп өлген артық. Чем ползая жить, лучше стоя умереть. 12 Қорқақтың қатыны болғанша, Батырдың жесірі бол. Чем быть женой труса, лучше быть вдовой храбреца. 13 Ерліктің шарты - өзіне сенгендік Закон мужества – верить в себя. 14 Шапшаң жүргенге шаң жұқпас. К быстро идущему пыль не пристает. 15 Шын орақшы орақ таңдамайды, Шын батыр құрал таңдамайды. Настоящий косарь косу не выбирает, настоящий батыр – оружие. 16 Қара бет болып қашқаннан, Қайрат көрсетіп өлген артық. Чем с позором бежать, лучше геройски умереть. 17 Айлалы батыр алдырмас. Ловкого батыра силой не возьмешь. 18 Ер жігітке өлім бар да, қорлық жоқ. Для героя смерть есть, позора – нет. 19 Ер жігіт үйде туып түзде өлер. Джигит рождается дома, умирает на поле боя. 20 Ерлік өлім – ерді көбейтеді. Героическая смерть ряды героев умножает.
Қазақстанның Қызыл кітабында сирек және жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілген жабайы омыртқалылардың 87 түрінің және
алтай таулары.өсімдіктердің 303 түрінің қазіргі таралуы, санының жай- күйі, биологиясы туралы мәліметтер келтірілген.
Қызыл кітапқа ресми енгізілген өсімдіктердің 16 түрі Батыс Алтай мемлекеттік табиғи қорығының аумағында тіркелген. Алайда Алтай ботаника бағының ғылыми қызметкері б.ғ.к. Ю.А. Котуховтың жұмысының нәтижесінде сирек, осалдау және жойылып бара жатқан түр мәртебесіндегі тағы да 50 түр анықталды.
Адамдар мыңдаған жылдар бойы өсімдіктер мен жануарлар дүниесін пайдаланып келді және де өзінің жан- жақты тіршілігінде жануарлар мен өсімдіктердің пайдалы қорын қолданып ғана қойған жоқ, сонымен бірге табиғатты өзгерту арқылы көптеген түрлердің өмір сүру жағдайларына әсер етті. Табиғатқа антропогенді ықпал етудің әсерінен жер бетінде өсімдіктер мен жануарлардың кейбір түрлерінің жойылу процесі басталды.
Ғылыми- техникалық прогресс адамдардың қолына табиғат әлеміне әсер ететін күшті құралдар берді. Бұл құралдар қаншалықты пайдалы болса, соншалықты зиянды. Адамдар көбінесе кейде түсінбей, кейде салақтықтан табиғатты қалпына келтіру үшін ұзақ уақыт қажет болатынын ойламастан, оған қалай болса солай қарайды. Сыңсыған орманның орнындағы жанған түбірлер, су шайып өткен тау беткейлеріндегі жыртылған жерлер, ағаш ағызу кезінде ластанған өзендер. Осының бәрі сирек кездесетін көптеген бағалы аңдар мен өсімдіктердің құруына әкеп соғады.
Табиғатта пайда болған әрбір түр өзінше бірегей және ешқашан қайталанбайды, сондықтан да оның жойылуы - орны қайта толмайтын нәрсе. Және де бұл жоғалту қауымдастықтың бүтінділігі мен табиғаттағы жалпы тепе- теңдіктің бұзылуына әкеп соғады. Сондықтан да қазіргі кезде табиғатты қорғау мәселесі дүниежүзілік мәселеге айналып отыр. Бұл мәселе бүкіл әлемде маңызды мемлекеттік мәселе ретінде қаралады.
Ел ұлсыз болмас,
Жер гүлсіз болмас.
Нет земли без цветов, а народа без героев.
2
Батыр туса – ел ырысы,
Жаңбыр жауса – жер ырысы.
Дождь пойдет – земле счастье,
батыр родится – народу счастье.
3
Еліңді сүйсең, ерлік істейсің.
Любовь к родине героизм рождает.
4
Қылышты қорқақты
Сойылды батыр соғып алады.
Батыр с дубинкой труса с саблей одолеет.
5
Батырға оқ дарымайды
Батылға жау жоламайды.
Батыра пуля не берет, храброго враг сторонится.
6
Жауынгерге жара да жарасады.
Воина и раны красят.
7
Қаһарлы қамал бұзады.
Крепости покоряются отважным.
8
Малы жоқ деп, ерден түңілме.
Шөбі жоқ деп, жерден түңілме
Не отступайся от земли,
если и скудна она;
не отступайся от джигита,
если и беден он.
9
Ел үмітін ер ақтар,
Ер атағын ел сақтар.
Надежды народа джигит оправдает,
славу джигита народ оберегает.
10
Ер жігіт елі үшін туады,
Елі үшін өледі.
Герой рождается на счастье народу и умирает за народ.
11
Тізерлеп жүріп күнелткеннен,
Тік жүріп өлген артық.
Чем ползая жить, лучше стоя умереть.
12
Қорқақтың қатыны болғанша,
Батырдың жесірі бол.
Чем быть женой труса,
лучше быть вдовой храбреца.
13
Ерліктің шарты - өзіне сенгендік
Закон мужества – верить в себя.
14
Шапшаң жүргенге шаң жұқпас.
К быстро идущему пыль не пристает.
15
Шын орақшы орақ таңдамайды,
Шын батыр құрал таңдамайды.
Настоящий косарь косу не выбирает,
настоящий батыр – оружие.
16
Қара бет болып қашқаннан,
Қайрат көрсетіп өлген артық.
Чем с позором бежать, лучше геройски умереть.
17
Айлалы батыр алдырмас.
Ловкого батыра силой не возьмешь.
18
Ер жігітке өлім бар да, қорлық жоқ.
Для героя смерть есть, позора – нет.
19
Ер жігіт үйде туып түзде өлер.
Джигит рождается дома, умирает на поле боя.
20
Ерлік өлім – ерді көбейтеді.
Героическая смерть ряды героев умножает.