3. а) Мәтінді қайталап тыңда. Өзің тапқан мәліметіңді тексер
ә) Берілген сұрақтарды оқы. Мәтіндегі мәлімет туралы ойлан.
а) Маралдың құлағына неліктен сырға тағады?
ә) Марал жайылатын аймаққа неліктен қоршау
тұрғызады?
б) Қыста маралдарға неліктен дәрумендер береді?
в) Маралдың мүйізінен не жасалынады?
Объяснение:
Мақалада жырда батыр Қараспан тауын мекендеген қалың қыпшақ елімен қош айтысып, арқадағы Атасу мен Манащыдан, Шалқар көл мен Мұғаджар тауынан басталатын Жем (Ембі) өзенінен, содан соң Темір өзенінен өтеді. Фольклорлық туындыларда ерте кезеңдегі белгілі бір тарихи оқиғалардың негізінде туындаған шиеленіскен оқиғалар желісі, көркем образдар, бейнелі суреттер берілуімен қоса сол әдеби ауызекі тараған шығармаларды тудырған халықтың өмір тіршілігінен де мағлұмат беріледі.
Жырда бірталай жер-cу аттары кездеседі. Мысалы, Тайбурыл тұлпардың шабысын суреттейтін тұстарда Күлтөбе, Қазды көл, Қулы көл, Қызды көл, Шалқар көл, Желді көл, Құмыра көл, Қотан көл, Күдер, Барлы тау, Қарлы тау, Ала тау, Иір тау, Сүйір тау, Атасу, Манащы, Қампай-құмпай, Жем, Қалбағайлы шөл, Нұра, тағы басқа көптеген жергілікті атаулар аталады . Сондай-ақ, Қобыланды батырдың жауға шапқан сапарында небір түрлі жерлерден өткендігін көрсету үшін бірталай жер-су атауларын атаумен бірге, сан-салалы жер бедерін бейнелейтін сөз қолданыстарын пайдаланған.
«Әрбір халықтың болмысы, оның жер бетіндегі өмір – тіршілігі сөзбен таңбаланады. Халық тіліндегі осындай дәйекті де деректі атаулардың күрделі бір саласы – топонимдер, яғни, жер – судың, туған – өскен өлкенің атаулары, әр алуан географиялық объектілерге тағылған тілдік айырым белгілер болып табылады, деп жазады тілшіғалым А.Жұбанов [2, 49].
Көркем шығармаларда берілген топонимикалық мәліметтер нақты бір географиялық атаулар болғандықтан «тіл ішінде өз алдына сұрыпталған лексикалық қабат түрінде өмір сүреді». Жазу-сызу дамыған бүгінгі таңда белгілі бір аймақтар мен өлкелердің, елді мекендердің атаулары географиялық карталарда, арнайы анықтамалықтарда нақтыланып беріледі. Ал, жазу өнері дамымаған ерте кезеңдердегі жер-су атаулары халық ауыз әдебиетінің үлгілерінде көрініс тапқан. Ол туралы А.Жұбанов: «ежелгі дәуір топонимдері, сонымен бірге, халықтың этнографиялық, қоғамдық – әлеуметтік жай – күйінен, өткендегі тіршілік қалыбынан әрқилы мәлімет беретін аңыз – әңгімелерінде, жыр – дастандарында, ертегілік сюжеттерінде де бірқыдыру сақталады. Әрине, ондай деректердің бәрі тарихи шындық тұрғысынан аса дәлелді болмағанымен, белгілі бір өлкені мекен еткен жұрттың, бұқара көпшіліктің ой – арманын, кәсібі мен характерін танытатын елеулі тілдік әдебиеттік кепілдеме ретінде сөздік қорымыздың құрамынан тиісінше үлес алады»,деп өз пікірін білдіреді.
Олай болса, фольклорлық туындыларда ерте кезеңдегі белгілі бір тарихи оқиғалардың негізінде туындаған шиеленіскен оқиғалар желісі, көркем образдар, бейнелі суреттер берілумен қоса сол әдеби ауызекі тараған шығармаларды тудырған халықтың өмір тіршілігінен де мәлімет беріледі. Ауызекі туындылардағы осындай деректі ұғымдардың бір саласы – сол фольклорлық үлгіні әр тудырушысы, әрі оның кейіпкері ретінде саналатын ру-тайпа, немесе этностың өмір сүрген мекені, жер-су атаулары тәрізді деректер. Мысалы, фольклорлық туындылардың бір саласы – батырлар жыры, оның ішіндегі
Қобыланды батыр» жырындағы:
Қара қыпшақ Қобыланды, Атасы мұның Тоқтарбай. Көздікөлді жайлаған, Қалың қыпшақ жағалай. Қыс қыстауы – Қараспан, Әліп таңба қыпшақтың Атағы озған алаштан,- деген үзінді туралы А.Жұбанов: «Осы азғантай үзіндінің өзінде қаншама мәлімет жатқандығына көз жүгіртсек, бұдан, біріншіден, батырдың аты Қобыланды, әкесінің аты Тоқтарбай екенін, оның руы қыпшақ, оның ішінде – қара қыпшақ екенін, жаз жайлауы Көздікөл, қыс қыстауы – Қараспан тауы болғандығын, Қараспанның биіктігі аспанмен таласатынын, қара қыпшақтардың атағы алаштан озған қалың жұрт екенін, олардың рулық белгісі, яғни, гербі – Әліп таңбалы болып келетінін көреміз», деп жазады [2, 94].
Шағын хабарлама түріндегі бұл үзіндідегі деректерді зерттеген тілші-ғалымдар Көздікөл атауын көл деген географиялық терминнің көмегімен жасалған микротопонимге жатқызса, Қараспанды – таудың атына байланысты аталған елді мекенге жатқызады.
Мақаламыздың көлемі шағын болғандықта бір ғана «Қобыланды батыр» жырын аласақ, аталмыш жырда бірталай жер – cу аттары кездеседі. Мысалы, Тайбурыл тұлпардың шабысын суреттейтін тұстарда Күлтөбе, Қазды көл, Қулы көл, Қызды көл, Шалқар көл, Желді көл, Құмыра көл, Қотан көл, Күдер, Барлы тау, Қарлы тау, Ала тау, Иір тау, Сүйір тау, Атасу, Манащы, Қампай-құмпай, Жем, Қалбағайлы шөл, Нұра, тағы басқа көптеген жергілікті атаулар аталады. Сондай-ақ, Қобыланды батырдың жауға шапқан сапарында небір түрлі жерлерден өткендігін көрсету үшін бірталай жер-су атауларын атаумен бірге, сан-салалы жер бедерін бейнелейтін сөз қолданыстарын пайдаланған.
Жырда батыр Қараспан тауын мекендеген қалың қыпшақ елімен қош айтысып, арқадағы Атасу мен Манащыдан, Шалқар көл мен Мұғаджар тауынан басталатын Жем (Ембі) өзенінен, содан соң Темір өзенінен өтеді. Алғашында Қобыланды Қазан ханның жылқысын қуып алып, Сырлы қаланы шауып алады.
вроде это...
Менің қазіргі алға қойған мақсатым оқуымды үздік бітіру. Ол үшін адамда өзінің бойында осы мамандыққа деген сүйіспеншілігі мен өзіне деген сенім болуы қажет. Бұл мамандыққа жету екінің бірінің қолынан келмейтін іс. Сондықтан мен ешкім жетпеген жеңістіктерге жеткім келеді. Дәрігер болу үлкен мәртебе деп білемін. Мамандық таңдау үшін адам ең алдымен өзін, өз бейімділігін тануы қажет. Меніңше дәрігер болу менің қолымнан келеді. Ең бастысы – адам еңбекке қабілетті, зейінді болуы қажет және оның мамандығы өзі өскен ортаға маңызды, бағалы үлес қосатындай болуы шарт. Өз ісіне сенімді, дұрыс таңдаған адам ғана жетістікке жетеді. Адам еңбегінен қуанышын таба білсе, бойына жаңа күш қосылып еңбекке деген шабыты арта түседі. Зор ықылас, шабытпен істелген іс биігіне жеткізетін қанат.