3. Мәтінді тыңдап, мазмұны бойынша кестені толтырыңыз. Бүгін де сырғанақтағы ойынның қызған шағы еді. Күннің көзі қанталағандай боп ерекше
қызарып ұясына қонуға таяған. Сірескен ақ қардың бетінде бір сәтке жұқалаң қызғылт кілегей
тұрды. Күні бойы Ешкіөлместің күнгейінде жайылған мал ешкім кайырмаса да, бір ізбен шұбырып
ауылға қайтқан. Кенет бүкіл ауылды шулыға шыққан ащы дауыстар селт еткізді. Төбе кұйқаны
шымырлатып, жоқтау айтқан дауыстар. Аянның үйінен шығып жатыр. Мұндайда балалар еліккіш
келеді ғой. Сырғанақты тастай бере дәл бірдеңеден құр қалатындай бәріміз бірге дүрліге
дүркіресіп, Аянның үйіне қарай лап қойдық. Артымыз жетпей жатып, алдымыз не болып қалғанын
естіп те үлгердік. «Аянның әжесі өліп қаты», - деген сыбырды алқына тұрып сүйінші сұрағандай
бірімізге-біріміз жеткіздік. Жарғақ сары тон киген Аян, күлімдеп тұратын кара көзі шарасынан
шыға жаутаңдап, өңі боп- боз есігінің алдында тұр екен. Үйінде көрші әйелдер бір-бірімен
шуылдаса көрісіп, азан- қазан боп жатқанмен, ол көзіне жас алмапты. Біз өзара сөйлескеніміз
болмаса, оған үн қатқамыз жоқ. Аян да бізді үнсіз қарсы алды. Сүйреткен шанамызға, конькиімізге
көз салды. Тоңғаннан ба, танауын жиі – жиі тартып, дір - дір етеді. Күн ұясына еніп бара жатыр.
Аян болса, сол мелшиген күйде жалтақ- жалтақ етіп, ауылдың әр тұсынан «әжетайлап» дауыс
қойып келе жатқан үлкен адамдарга карайды. Бірақ олардың бірі де бұған назар аударар емес. Біз
болсақ, енді қайтер екен деп қызықтағандай одан коз айырмастан ортаға ап, қоршап тұрмыз. Өзара
сыбырласқан боп, оған да естірте: «Әжесі өлгенге неге жыламайды- ей»- деп қоямыз. Аян естісе
де, естімеген адамша міз бақпайды. Тек әлдебір уақытта, бас жоқ, аяқ жоқ: - Ертегі тындайсыңдар
ма?- деді. 6. «Шығамын тірі болсам адам болып..» өлеңінде ақынның неліктен надан болғысы
келмейтіндігін 3-4 сөйлеммен жазыңыз. (нақты не үшін надан болғысы келмейтіні туралы үзінді
келтіріңіз)
[3]
Негізгі
мәселе
Идеясы
Өз ойым​

Есімшесі бар жұмбақ:

Әуеден айнала ұшқан бөдене екен,

Бөденені біреу атып жеген екен,

Еті арам,сорпасы адал немене екен?    (Жауабы:шай).

Есімшесі бар мақал:

Жауда қалған бұлбұлдан,

Отанға қайтқан ит артық.

Есімшесі бар жаңылтпаш:

Циркте қонжық қонжықты он жықты,

Он жыққан қонжық шоң мықты.

Он жығылған қонжық көндікті.

3 есімшесі бар сөйлем:

Самат жазғандарын әкесіне көрсетер кезде,көп нәрсені есте сақтап қалған еді.

8 сөзден тұратын және есімшеге аяқталған сөйлемдер:

Мен бүгін қолым тимейтіндіктен,олардың үйіне ертең барармын.

Оған кеше салқын тигендіктен,бүгін сабаққа келмей қалған.

Объяснение:

Күлтегін (684-731 жж.) - Құтлық(Елтерiс) қағанның екiншi ұлы, Білге қағанның (Могилян) туған iнiсi. Шешесi Елбiлге қатұн. Ашина тектi.

Күлтегiн 7 жас кезiнде әкесi Құтлық ( 680-692 жж. билік құрған) қайтыс болады. Қаған тағына оның iнiсi Қапаған (692-716 жж.) отырады. Күлтегiн мен Бiлге, Қапағанның iнiсi Бөгүнi (716 ж.) тақтан тайдырып, қағандық билiктi Бiлге қолына (716-734 ж.) алады.[1]

Екінші Шығыс Түрік қағанаты әскерінің бас қолбасшысы, «көк түріктің көк семсері» атанған атақты батыры. Әкесінен жастай жетім қалып, ағасы Қапаған қағанның тәрбиесінде өскен Күлтегін тым ерте есейіп, қабырғасы қатып, бұғанасы бекімей жатып, жау жарағын асынып, түрік еліне тұс тұстан төнген басқыншы жауға қарсы үлкендер қатарында тұрып, ерлікпен күреседі. Бұл ретте түріктің атақты Білге қағаны Күлтегін батырдың басына қойылған ескерткіші тасқа ойып жаздырған ғұмырнамасында: «әкем қаған өлгенде інім Күлтегін жеті жаста қалды. Он жаста Ұмай текті шешемнің бағына інім Күлтегін ер атанды» деп жазды. Тарихи деректерді салыстыра зерделесек, бұдан Күлтегіннің он жасында ер атанып, алғаш көзге түскен соғысының табғаш елінің әйел патшасы У хыудың Қапағанның басына ақша тігіп, кімде кім оны өлтірсе, соған «Жан чо» («Чоны өлтіруші», яғни Мочо Қапағанды өлтіруші) деген атпен бірінші дәрежелі кінәз атағын беремін деген уәдесін арнайы жарлықпен бекітіп, түрік еліне жазалау жорыққа қалың қол аттандырғаннан кейінгі, 694 жылғы Жау жыу және Дин жыу аймақтарында болған соғыс екені анық көрінеді. Қапаған осы соғыста 90 мың тұтқынды қолға түсірген. Міне, осыдан былай Күлтегіннің ерлік жолы басталады. Тарихи деректер сол кездегі ел тәуелсіздігін сақтап қалу жолында болған қырғын соғыстардың бірде біреуінің Күлтегінсіз өтпегенін, дулығасы жарқырап, жауын жапырып қан майданның ортасында жүргенін тамсана баяндайды. Бұл арада сол деректерді тізіп жатпай ақ, батырдың өзіне арнап орнатылған ескерткіштегі мына жазулардан да біраз жайды аңғаруға болады. Тас жазудың авторы Йолығ тегін Күлтегін ерлігін былайша тізбелейді:

Он алты жасына келгенде алты чуб, соғдыларға қарсы аттандық. Күлтегін жауға жалғыз ұмтылды. Ол тұтықты қарулы басшылармен қолға түсірді. Ол әскерді сонда талқандады. Жиырма бір жасында Чача Сеңүнмен айқастық. Күлтегін әуелі Тадықан шораның Боз атын мініп шапты. Ол ат сонда өлді. Екіншісінде Ышбыр Жамтардың боз атын мініп шапты. Ол ат та сонда өлді. (Күлтегіннің) сауытына, қалқанына жүздеген оқ тиді, бірақ бірі де денесіне дарыған жоқ. Күлтегін жиырма алты жасқа келгенде қырғыздарға қарсы аттандық. Күлтегін Байырқының Ақбоз айғырына мініп, шабуылға ұмтылды. Бір батырын оққа ұшырды, екі батырын найзамен түйреп түсірді. Ақбоз айғырдың белі үзілді. Қырғыз қағанын өлтіріп, елін алдық... Тоғу қаласында шайқастық. Күлтегін Азбан ағын мініп ұмтылды. Алты батырын шаншып түсіріп, жетіншісін қылышпен шапты. Тоғыз батырын қуып жетіп, тақымға басты Оғыздармен соғыстық Күлтегін Жетімек (Өгсіз) атқа мініп шауып, тоғыз ерін шанышты... Түргеш халқы жау болды. Күлтегінді шағын қолмен жібердік. Жойқын соғыс жасапты. Қара түргеш халқы сол жерде өлім тауыпты...