3-тапсырма. Мәтінді қайта оқыңдар. Қанша сөз естеріңде қалды? Тілдік ерекшелігін салыстырыңдар.
Сын-қимыл (БЕЙНЕ) ЖӘНЕ мөлШЕР ҮСТЕУЛЕРІ
Сын-қимыл (бейне) үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің амалын,
сынын, бейнесін, тәсілін білдіріп, қалай? қайтіп? қалайша? кімше?
деген сұрақтарға жауап береді. Олар: әрең, әзер, жедел, шапшаң,
тез, жылдам, тікелей, зорға, ақырын, бірден, шалқасынан, балаша,
емін-еркін, бостан-бос. Сын-қимыл (бейне) үстеуі көбінесе
етістікпен тіркесіп жұмсалады. Мысалы: ақырын жүрді, тез келді,
бірден сөйледі, шалқасынан құлады, балаша мәз болды, емін-еркін
отырды, бостан-бос жүрді т.б.
Мөлшер үстеуі қимылдың немесе сынның мөлшерін, көлемдік
дәрежесін, шама-шарқын білдіреді де, қанша? қаншама? қанша-
лық? қаншалап? және кейде қалай? қалайша? сияқты сұрақтарға
жауап береді. Олар: Онша, сонша, мұнша, анағұрлым, едәуір, біраз,
бірталай, неғұрлым, бірен-саран, азды-көпті. Мысалы: онша
жараспайды, анағұрлым көбейді, едәуір өсіпті дегенде онша,
анағұрлым, едәуір мөлшер үстеулері жараспайды, көбейді, өсіпті
деген етістіктермен тіркесіп, қалай? қанша? деген сұрақтарға жауап
беріп, қимылдың шама-шарқын білдіріп тұр.
Шыға алмай тұрғанда, бір ешкі су іздеп жүріп, әлгі апанға кез болып,түлкіні көреді.
- Ей, түлкі батыр, не қылып тұрсың? – депті.
- Ой, не қыласың, жаным жай тауып тұр. Қырда әрі сусап, әрі ыстықтап өліп едім. Апанның іші әрі салқын, әрі түбінде тұп тұнық суы бар екен, – депті түлкі.
Мұны естіп ешкі: «Мен де салқындайын, әрі су ішейін», – деп ойлап, секіріп апанға түсіпті. Сонда түлкі секіріп ешкінің үстіне мініп, онан мүйізіне табан тірепті де, ырғып далаға шығып, жөніне кетіпті.
«Өтірікке алданба, басың бәлеге душар болар» деген сөз осыдан қалыпты.
Саққұлақ.
(1) Біздің отбасымыз ауылдық жерде тұратындықтан ит асырағанды жөн көреді.Мен дүние есігін ашқаннан бері аулада менімен бірге өскен, отбасымыздың кезекті "күзетшісі" – Саққұлақ болды.Бір білерім ол мен ес білгелі жанымда.Өте ақылды да сақ ит болды.Көп үрмейтін де.Оның сыртқы бейнесіне келсек,ол түгелімен қара түсті болды.Қара болғанымен,өте сүйкімді еді.Оны отбасымызбен жақсы көрдік.
(2) Қыстың бір күні ол үйге ақсақ күйде оралды.Сіңілім екеуміз үйден атып шықтық.Сөйтсе,иттің аяғын жеңіл көлік басып кетіпті.Атам Саққұлақты шөптің үстіне жатқызып,үстіне артылып қалған көрпелерді жауып жатыр екен.Не дегенмен қыс қой,күн суық.Бәріміз Саққұлақ үшін уайымдаған едік.
(3) Көп ұзамай сүйікті итіміз аяғының әсерінен мерт болған еді.Одан кейін екі итті асырадық.Бірақ ешқайсысы Саққұлақтың орнын баса алмаған еді.
(1) – оқиғаның басталуы
(2) – оқиғаның дамуы
(3) – оқиғаның аяқталуы.