3-тапсырма. Оңашаланған айқындауыштары бар сөйлемдерді бір бөлек, қосалқы,
қосарлы айқындауышы бар сөйлемдерді бір бөлек көшіріп жазыңдар.
| Оңашаланған айқындауыш
қосалқы айқындауыш | Қосарлы айқындауыш
1. Тобықты ішіне ең алғаш келген арба осы Зеренің, Құнанбайдың
кәрі шешесінің, көк арбасы десе де болады (М.Ə.). 2. Біз, мұғалімдер,
ауыл мәдениетін көтеруді өз қолымызға алғымыз келеді (М.И.).
3. Анам – оқымаған, қарапайым қазақ әйелі - бүкіл ауылға ортақ
ана сияқты болатын (С.К.). 4. Бірақ біздер, жиырмасыншы ғасырдың
азаматтары, көп ретте асылымызды байқамай өтер едік... (0.Б.)
2. Оиелді аттандырған бойы түрегеп тұрған жалпақ балуан гүрс
етіп құлап түсті (Ғ.М.). 6. Ауыл өлі жайлауда, мына Ұзынбұлақтың
ындағы Шұрықта отырған кезіміз. 7. Біраздан кейін үйге Мақсұттың
моір-екі жолдасы – Жұмағұл мен Ақтай кірді (М.Ə.).​

Өнер-білім жолындағы ізденісін Абай өз бетімен үйрену арқылы дамытады,орысша кітаптарды көп оқиды. 80-жылдардың орта кезінен бастап, Абай ақындық жолға біржола бет бұрды.Бұл кездегі онИсточерінің қай-қайсысы болсын-толысқан ой-сананың жемісі.Бұған дейін арагідік жазған өлеңін өз замандасы Көкпай атынан таратып жүрген Абай 1886 жылдан бастап өз атына көшірген.Осы жылдардан бастап Абай өлеңді үзбей жазуға тырысқан.Бірақ ел арасындағы шиленіскен тартыстар оның әдебиетпен бірыңғай шұғылдануына мүмкіндік бере бермеген. «Дүние де өзі,мал да өзі». Абайдың ақындық жолға бет бұрғандығы алғашқы сөзі мәдениет пен білімнің маңызын насихаттауға арналады.Оның 1885 жылы жазған «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» өлеңі бұл тақырыптағы тұңғыш шығармасы болумен қатар,ақынның сөз өнері жолындағы жаңа ізденісін де танытады.Абай мұнда,ең алдымен,жаңа үлгідегі ақынға керек ғылым жайын сөз етеді.Ғылым-білімді кезінде зерттей алмағанына өкініш білдіреді.Өз қателігін балаларын оқытумен түзеуге бет алғанын айтады. Сонымен қатар ол «Қызмет қылсын,шен алсын» деген халық мүддесіне жат тәрбие жайын мінеп,сынайды. Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Пайдасын көре тұра тексермедім. Ер жеткен соң түспеді уысыма, Қолымды мезгілінен кеш сермедім. Баламды медресеге біл деп бердім, Қызмет қылсын,шен алсын деп бермедім. Бұл-өткенге құр өкіну емес,келешекте жастардың өзі тәрізді опық жеп қалмай,білім мен өнер қуатын шағын бос өткізбей еңбектенуіне жөн сілтеу. Шығарма Абай ақындығының халықтық,ағартушылық мақсатқа қарай бет алғандығының белгісі тәрізді.Кейінгі туындыларында ақын бұл идеяны тереңдете түседі. 1886 жылы Абай «Ғылым таппай мақтанба», «Интернатта оқып жүр» деген өлеңдер жазды.Мұның алғашқысы ұстаз ақынның кейінгі ұрпаққа айтар өсиеті түрінде жазылған.Бүкіл өлең бойына Абай «ғылым» деген сөзді қайталап айта отырып,адам бойындағы қазынаның үлкені және әрбір жігерлі жастың талпынатын арманы-ғалым болуы керектігін түсіндіреді. Ғылым таппай мақтанба! Орын таппай баптанба! Құмарланып шаттанба! Ойнап босқа күлуге,- дейді ол.Сөйтіп,ғылымға берілудің,ғалым болудың жолдарын әңгімелейді. Ғылым жолы-әділдік жолы.Оны ұстаған адам ескі жолмен жүре алмайды. Надандарға бой берме, Шын сөзбенен өлсеңіз,- дегенде,ол ғылым үйренетін жастың қараңғы,надан қауымнан өзгеше болуын қалайды. «Интернатта оқып жүр» өлеңінде Абай әлгі ойларына тың пікірлер қосады.Мұнда,сыншылдық басым.Ақын патшалық ел билеу жүйесіне,оқыту тәртібіне сын айтады.Халыққа пайдалы емес,залалды болып шығатын әкімдер мен шалағай төрелердің оқудағы мақсатын көрсетеді. Орыс тілі,жазуы Білсем деген таласы жазуға Тырысар,келсе шамасы. Ынсапсызға не керек, Істің ақ пен қарасы. Нан таппаймыз демейді, Бүлінсе елдің арасы, …Аз білгенін көпсінсе, Көп қазаққа епсінсе, Кімге тиер панасы? Ақын мұндай мақсатпен ғылым қууды қуаттамайды.Олардың «Иә тілмаш,иә адвокат» болу ниетіне Салтыков пен Толстойды әдейі қарсы қояды.Толстой мен Салтыков-Щедрин сынап,масқаралаған орыс шенеуніктерінің бейнесін олардың есіне салады. Тіл мен теңеу,түр жағынан алғанда да, «Интернатта оқып жүр» өлеңі-жаңалығы бар шығарма.Осы өлеңде Абай «интернат», «военный қызмет адвокат», «здравомыслящий», «коренной», «счет»,т.б. орыс сөздерін қолданады.Оларды ұйқастыра отырып,еркін пайдаланады және оларды ақын орыс мәдениетін үгіттейтін өлеңге әдейі кіргізген. «Қалың елім,қазағым». Бұл кезде жазған өлеңдерінде Абай озық мәдениетті насихаттаумен қатар,әлеуметтік,азаматтық санасы өскен халықтың үлкен қайраткері дәрежесінде көрінеді.Оның өлеңдерінен еңбекші халық мүддесін қорғаған азаматтың үні естіледі.Өзі билеуші тап ортасынан шықса да,тарихи дамудың беталысы мен қоғамдық шындықты түсінген ол еңбекші шаруаға шындап бет бұрғанын байқатады.Оларды «елім», «жұртым», «халқым» деп,дос тұта сөйлейді.Осы бетбұрыста Абай сол халықты жүдетіп,шаршатып отырған ұнамсыз әрекет-мінездерді,олардың ішкі сырын үлкен шеберлікпен ашатын психолог ақын ретінде танылады.Заманы мен өзі өмір сүріп отырған ортаның кемшілік-қайшылықтарын өткір және әділ мінеп-сынайды. Бұл сарын,әсіресе,Абайдың «Қалың елім,қазағым,қайран жұртым» деп аталатын өлеңінде анық байқалады.Мұнда өз халқының басындағы қайғы-мұңды көріп дерттеніп, «Қалың елі-қазағының» қазіргі халіне қинала сөйлеген ақын бар.Ел ұйытқысын бұзған,оның берекесін кетірген әкімсымақтарға деген оның ызасы да мол. Бас-басына би болған өңкей қиқым, Мінеки,бұзған жоқ па елдің сиқын?- деп,ол ел ішіндегі адамгершілік жағынан да,мінез-құлық жағынан да татымсыз топты бөліп көрсетеді. Абайдың алғашқы сыншылдық өлеңдері ХІХ ғасырдағы орыс реализмінің сыншыл сарынын үлгі тұтқанын,сол жолдағы ізденісін, беталысын байқатады.

1. Зат есімді табыңыз.

Д) Немере

2. Дұрыс тасымалданған сөзді көрсетіңіз

С) Рақ - мет

3.Тура мағынада тұрған сөз тіркесін табыңыз

А) Басым ауырды

4. Көп мағыналы сөзді белгілеңіз.

В) Аяқ

5.Мақал-мәтелдің жалғасын табыңыз

Жақсы сөз -

Д) Жарым ырыс

6. «Момын» деген мағынаны білдіретін фразеологизмді көрсетіңіз.

А) Қой аузынан шөп алмас

7. Сын есімді табыңыз

В) Айнадай

8. Туынды сын есімді белгілеңіз.

Д) Атақты

9. Омоним бола алатын сөзді көрсетіңіз

С) Ара

10. Құрамында жинақтық сан есімі бар мақал-мәтелді көрсетіңіз.

Е) Ағайын – алтау, ана – біреу

11. Қаратпа сөзді көрсетіңіз.

A) Қайдан келдің, бауырсақ?

12. Сан есімді табыңыз

В) Бесеу

13. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасының авторларын атаңыз

С) Ш. Уалихан, Ж.Мәлібекұлы

14. Өздік есімдікті табыңыз

А) Өзім

15. Одағай сөзі бар сөйлемді табыңыз

D)О, бәрекелді, мынау қандай ер еді !

16. Белгісіздік есімдікті табыңыз

Е)Біреу

17. Жіктелген зат есімді көрсетіңіз

Д) Дәрігермін

Е) Баламын

18. Берілген сөздерден синоним сөздерді көрсетіңіз

С) Ауру, сырқат

Е) әдемі,сұлу

19. “Ұстаз” сөзінің синонимдік қатарын табыңыз.

С) Оқытушы, мұғалім

20. “Тегін” сөзінің антонимін жазыңыз.

Е) Ақылы