3-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға арналған тапсырмалар
«Ғаламтормен дұрыс жұмыс жасау - мәдениет», «Төрт түлік малдың пайдасы» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау жұмысы
1-мәтін
Мәтінді мұқият оқыңыз.
Ғаламтормен дұрыс жұмыс жасау-мәдениет
Ғаламтор - ғылым мен техниканың шынайы жетістігі.Оны қолдана алатын кез келген адам өзіне қалаған ақпарат мен мағлұматты таба аласың.Ғаламторда шек жоқ.Алыста жүрген ата-анаңмен де, туған-туыстарыңмен де емін-еркін байланыс ұстайсың, сөйлесесің,хабарласасың.Тіпті,адамдардың қолы жетпейтін жерге осы ғаламтордың қолы тиіп тұр.
Жалпы ғаламторды ретімен пайдаланса,өзіне қажетті деген сайттар мен ресурстарға кіріп,керегін ала алса,пайдасы өте көп.Мектеп оқушылары үшін барлық пәндер бойынша ақпарат көзі мол.
Ғаламдық желі,сөзсіз,адамның білімін жетілдіреді.. Соның арқасында шет тілін үйреніп, түрлі курстар мен тренингтерге қатысуға болады.Одан бөлек,ғаламтор - нағыз табыс көзі.Онымен табыс тауып отырғандар да аз емес.
«Ғаламтордың зияны» дегенді жиі естиміз.Ғаламторға деген тәуелділік қазір ғаламдық мәселеге айналып бара жатыр.Меніңше,оның зияны қолданушылардың ішкі мәдениетіне байланысты.Күні бойы компьютерден бас көтермей керекті де,керексіз ақпараттардың тұңғиығына бату-адамның өзінің ерік-жігерін басқара алмауы.Соның кесірінен адамдар арасындағы күнделікті байланыс бұзылып барады.Адамдар бір-бірімен сөйлесуді, әңгімелесуді, сырын бөлісуді ұмытып бара жатқандай.Жылы шырай танытып,шүлдірлеп сөйлесуден,жанды,табиғи қатынастан қалып барады.
Ғаламтордың келесі зиянды тұсы-адамның денсаулығының нашарлауы.Өйткені ол қозғалыстан қалып,оның соңы бел,арқа,көз ауруларына әкелуі мүмкін.Жасөспірімдердің арасында жүйке ауруларына шалдыққандар саны артты.
Одан бөлек,қазіргі таңда ғаламторда алаяқтар да көбейді.Олардан сақтанудың да қамын жасаған абзал.
1-тапсырма
Мәтіннің мазмұны не жайында?Сұраққа толық жауап беріңіз.
[1]
2-тапсырма
Мәтін мазмұны бойынша берілген тұжырымдамалар арасынан 2( екі) жалған ақпаратты анықтаңыз.
№
Тұжырымдама
Шын «+»
Жалған «-»
1
Ғаламтор арқылы алыста жүрген ата-анаңмен де, туған-туыстарыңмен де,достарыңмен де емін-еркін байланыс ұстамайсың, сөйлеспейсің, хабарласпайсың.
2
Жалпы ғаламтордың көмегімен шет тілін үйреніп, түрлі курстар мен тренингтерге қатысуға болады.
3
Ғаламтордың әсерінен бел,көз,арқа,бас аурулары мен жүйке ауруына шалдыққандар қатары да азайды.
[2]
3-тапсырма
Суреттерді пайдаланып,мәтінге сүйеніп ғаламтордың пайдасы мен зиянына мысалдар келтіріңіз. (Кем дегенде 5 мысал)
Ғаламтордың пайдасы:
Ғаламтордың зияны:
[5]
2-мәтін
Төрт түлік малдың пайдасы
Қазақ халқы үшін төрт түлік мал қасиетті саналады.Түйенің төлі-бота.Түйе-шөлге шыдамды,жүк артса-көлік,жесе-ет,жүні-киімге жараған.Қазақтар түйенің жүнінен шапан киген,ол жеңіл,жұмсақ әрі қыста жылы болған.Жамылғы көрпелер жасаған.Түйенің сүті-шұбат. Ол қою әрі құнарлы.Одан құрт,балқаймақ т.б.жасаған.
Сиырдың төлі-бұзау.Сиыр малын қазақтар көбінесе көшке де,егіске де пайдаланған.
Сиыр үйдің берекесі,отбасының асыраушысы ретінде қадірлі мал болған.Ертеде сиырдың терісінен құдықтан су тартатын қауға ыдыс,қымыз ашытатын саба,сусын құятын торсық жасаған.Тезегін отын ретінде пайдаланған.Мүйізінен тарақ жасаған.Сүтінен ірімшік,құрт, май,
айран, қаймақ,қатық, сүзбе т.б.алынады.
Қойды қазақ халқы төрт түліктің ішінде ерекше мал деп есептейді.Қойдың төлі-қозы.Өзі өсімтал,еті дәмді,сүті майлы.Сүтінен құрт,май,сүзбе,ірімшік алынады.Жүнінен көрпе тіккен әрі киіз басып,жіп иіріп,киім,шұлық,қолғап тоқыған,бау,кілем,текемет,сырмақ жасаған.Терісін сырткиім,аяқкиім тігуге пайдаланған.
Қазақтың қасиетті малдарының бірі-жылқы.Жылқы-жүйрік,өте төзімді мал.Төлі- құлын.
Сүті-қымыз,оны емге пайдаланған.Мінсе-көлік,сатса-пұл.Етінен қазы-қарта,жал-жая жасайды.
Жал-құйрығынан арқан-жіп еседі.Терісінен ыдыс-аяқ,аяқкиім,сырткиім жасаған.
4-тапсырма
Мәтін мазмұны бойынша кестені толтырыңыз.
Мал атауы
Төлі
Төрт түліктен алынатын тағам түрлері
(ет,сүт)
Тұрмысқа қажетті бұйымдар
Шаруашылыққа
қажетті заттар
Төрт түліктің пірі (атасы)
Қой
Сиыр
Жылқы
Түйе
[5]
Барлығы
ОбъҚыз жібек -қазақтың ең көне мұраларының бірі, лиро-эпостық дастан. «Қыз Жібек» жыры - аңыз емес, тарихи оқиға, кейіпкерлері өмірде болған адамдар. Жырдың негізгі кейіпкерлері - Төлеген мен Жібек бірін-бірі шын сүйген ғашықтар, бірақ әке батасынан аттап кеткен Төлегеннің өлімі мен Жібектің қайғылы тағдыры талай жанарларға жас үйірілтпей қоймайды. Жібек бейнесі - сұлулық пен әсемдіктің нышаны, қазақ халқының мақтанышы, рухани ескерткіш.
Тарихы
A.
Қыз Жібек.
'Қыз Жібек–лиро-эпостық жыр. Шамамен XVII-ғасырда жазылған. Жыр нұсқалары арасында айырмашылық аз. Тұңғыш рет Е.А. Александров Мұсабай ақыннан жазып алып, мазмұнын орысшаға қара сөзбен аударған (1880). 19 ғасырдың екінші жартысында татар мұғалімі Фалиолла Тухватуллин Зайсан өңірінен “Қыз Жібек” жырын жинап, 1894 жылы Қазанда бастырған. Сондай-ақ Жүсіпбек Шайхысыламұлы Қазан қаласында 1900, 1903, 1905, 1909, 1911 ж. қазақ тілінде жариялаған. “Қыз Жібектің” Тухватуллин жинаған нұсқасы 1925, 1933, 1939, 1957, 1967 ж. басылып шығып, 1958 жылы “Қазақ эпосы”, “Казахский эпос” жинақтарында, 1963 жылы “Қыз Жібек” деген атпен қазақ, орыс тілдерінде жарияланды, 1988 жылы орыс тілінде жеке кітап болып шықты. Қазір ҚР Орталық кітапханасының қолжазба қорында жырдың бірнеше нұсқалары сақтаулы. Оның ішінде Қ.Мырзағалиев, Ә.Дәнікеров, Ж.Қалмағамбетов, Е.Рақметов, Р.Мәзқожаев нұсқалары бар. “Қыз Жібек” жырында қазақ халқының өмірі, тұрмысы, кәсіп-тіршіліктері, салт-санасы, елдік, ерлік істері, ар-ожданы мен арман-мақсаты қызғылықты әрі көркем жырланады. Жыр мазмұнында Базарбай байдың Төлеген атты ұлы 14 жасқа толғанда өзіне жар іздеп, 210 сұлудың арасынан Сырлыбай ханның Жібек атты қызын ұнатқандығы айтылады. Үш ай Сырлыбай ханның елінде болған Төлеген өз еліне бармақ болып сапарға шығады. Бірақ Жібекті қызғанып, жол тосқан Бекежан қапыда Төлегенді өлтіріп, қазасын Жібекке өзі келіп естіртеді. Сол үшін Бекежан өлім жазасына кесіледі. Жырдың 2-бөлімінде хабарсыз кеткен Төлегенді іздеп шыққан інісі Сансызбай қалмақ ханы Қоренді өлтіріп, Жағалбайлы елін жаудан азат еткендігі айтылады
Қоршаған ортаны қорғау
Біздің елімізде қоршаған ортаны корғау бүкіл мемлекеттік міндет болып табылады. Табиғатты корғау және табиғат ресурстарын тиімді пайдалану жөніндегі зандардың талаптарына сәйкес салаларды дамытудың жоспарларын, жаңа объектілерді жобалауды, салуды жоспарлағанда табиғат корғау шараларын жүзеге асыру барлық министрліктерге, кәсіпорындар мен ұйымдарға міндеттелген.
Табиғат экологиялык процестерде байланыстырушы буын болып табылады, сондықтан аса сақтык жасап, қандайда болсын шаруашылық шешімдерінің зардаптарын көре білу керек.
Қалалар мен елді мекендерді, өндірістік және тұрғын аудандарды жобалағанда олардың бас жоспарлары мен жобаларында табиғат ортасының барлық элементтерін корғау мен қалпына келтіру жөніндегі тиісті шаралар міндетті түрде қарастырылуға тиіс.
Табиғаттың шынайы келбетін сактауды қамтамасыз етуде құрылыс-құрастыру жұмыстары өндірісіне маңызды орын беріледі, өйткені жете ойластрылмаған жұмыс әдістері орны толмас зардаптарға ұрындырады, мәселен, ормандардың және жас көшеттердің жойылуына, ортаның өзгеруіне, жерасты және жерүсті суларының режимін, ортаның экологиялық тепе-тендігін бұзуға әкеліп соғады.
Табиғатты қорғау шараларын инженерлік-геодезиялык іздеулер кезеңінен бастап жүзеге асыра бастау кажет. Көлік жолдарының құрылысы бұрын бар болмаса болашақта жоспарлы түрде салынатын немесе салынып жатқан тұракты, уақытша жолдарды да іске жаратуды ойластыру керек. Геодезиялық дайындық кезінде орманды орынсыз аршып жол сала беруге, ағаштар шығыны болуына жол берілмеуге тиіс. Іздеу жұмыстары жүргізілгенде шөгуге бейім жерлерді шамадан тыс көп суландыруға және кешкіндердің пайда болуына бөгет жасайтын және баска да қажетті шараларды ойластыру керек. Іздеу жұмыстары аякталғанынан кейін шурфтарды және баска косымша казылған жерлерді калпына келтіру жұмыстары жүргізіледі.
Қазіргі заман табиғатты қорғаудың міндеті болған табиғат ресурстарын тиімді пайдалану сырт ортаны түрлі ластанудан сақтау, табиғи байлықтарды сақтау мемлекетімізде қоршаған ортаны қорғау комитетіне жүктелген.
Табиғат ресурстары адамзаттың жасауы үшін табиғат қойнынан алып пайдаланатын түрлі заттар. Оларға: топырақ құнарлығы, өсімдіктер түрлері, су, кен, орман, көмір, мұнай, адамзат техникаларға энергия көзі болған түрлі жанатын заттар, жабайы өсімдік және жануарлар, адамзатқа қосымша қоректік болған т.б. кіреді. Солай етіп табиғи ресурстар адамзат қауымының материалдық базасын жарататын бір бүтін дене болып есептеледі.