ахмет байтұрсынұлы (5 қыркүйек 1872 жыл, қазіргі қостанай облысы, жангелді ауданы сарытүбек ауылы – 8 желтоқсан 1937, алматы қаласы) — қазақтың ақыны, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері.қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, мемлекет қайраткері, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы, ағартушы, алаш-орда өкіметінің мүшесі.атасы шошақ немересі ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. әкесінің інісі ерғазы ахметті торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебіне береді. оны 1891 жылы бітіріп, орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 1895-1909 жылы ақтөбе, қостанай,қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде оқытушы, қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші қызметін атқарады. ол өте кемеңгер, білімді тұлғаның бірі болған. байтұрсынұлының саяси қызмет жолына түсуі 1905 жылға тұс келеді. 1905 жылы қоянды жәрмеңкесінде жазылып, 14500 қол қойған қарқаралы петициясы (арыз-тілегі) авторларының бірі байтұрсынұлы болды. қарқаралы петициясында жергілікті басқару, сот, халыққа білім беру істеріне қазақ елінің мүддесіне сәйкес өзгерістер енгізу, ар-ождан бостандығы, дін ұстану еркіндігі, цензурасыз газет шығару және баспахана ашуға рұқсат беру, күні өткен дала ережесін қазақ елінің мүддесіне сай заңмен ауыстыру мәселелері көтерілді. онда қазақ даласына орыс шаруаларын қоныс аударуды үзілді-кесілді тоқтату талап етілген болатын. сол кезеңнен бастап жандармдық бақылауға алынған байтұрсынұлы 1909 жылы 1 шілдеде губернатор тройницкийдің бұйрығымен тұтқындалып, семей түрмесіне жабылды.
«қазақ тілі мен әдебиеті т2» пәнінен 2-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары
тыңдалым
электр қуатын үнемдеу - жаһандық деңгейдегі маңызды мәселе. оның көзін қарастыру үшін әлемнің сарапшылары талай бас қосты. осы бағыттағы жұмысты жүйелеу үшін қазақстанға бұұ өкілі гордон джонсон арнайы келді. ол елімізді аралап, желдің соғу бағытына зерттеу жұмысын жүргізген.
бізде жел қуатын пайдалануға арналған арнайы бағдарлама бар. алғашқы жоспар бойынша сағатына 1,82 трлн. киловат қуат өндіру көзделген. ал бағдарламаның екінші бөліміндегі бес мегаваттық жел қуаты бекеті қытай шекарасына жақын жоңғар қақпасының маңайында болады. осы жобаны жүзеге асыруға вашингтондағы әлемдік қоршаған ортаны қорғау тәуелсіз ұйымы екі миллион доллар қаржы бөлген.
ал осыған дейін оңтүстік қазақстан облысының кентау қаласында және қарағанды облысында жел станциялары салынған. қуат көздерін шығаруда биоқалдықтардың да орны ерекше. бейресми ақпаратта көрсетілгендей, жыл сайын мал шаруашылығы саласында құрғақ күйінде 22,1 млн. тонна қалдық болады екен. сонымен бірге, 17,7 млн. өсімдік қалдығын жарату мүмкіндігі бар.
жетісу өлкесіндегі су жүйесі еліміздегі судың жартысын құрайды. мұнда бес шағын су электр станциясы пайдалануға берілген. ендеше, су көзі тапшы аймақтар жел қуатын пайдалану керек. алпысқа жуық мемлекет өздеріне жел қуатымен жұмыс істейтін электр станцияларын салған. сондықтан бізге де қолда бар мүмкіндікті пайдаланатын уақыт жетті.
1. мәтінге тірек болатын сөздерді табыңыз.
а) ауыл, зерттеу, топырақ
в) отан, , қала
с) станциялар, зерттеу, қаржы
д) зерттеу, , күш [1]
2. мәтіннің негізгі идеясына сәйкес келетін тұжырымды анықтаңыз.
а) еліміздегі түрлі станцияларды көбейту
в) еліміздегі ауыз су мәселесін шешу
с) еліміздегі жер сілкінісінің алдын алу
д) еліміздегі өсімдіктерді қорғауға алу [1]
3. тыңдалым мәтіні мазмұны бойынша 1 «шын» ақпаратты белгілеңіз.
мәтіндегі ақпараттар
шын
жалған
а
қазақстанға бұұ өкілі гордон джонсон арнайы келмеген
в
жетісу өлкесінде бұрын бес шағын су электр станциясы пайдалануға берілген
c
бізде су қуатын пайдалануға арналған арнайы бағдарлама бар
[1]
16
жоба
4. бос орынға қажетті сөзді қойып сөйлемді толықтырыңыз.
/жетіспейтін, тәрбиеден, салттан, көп, арзан/
су көзі аймақтар жел қуатын пайдалану керек. [1]
5. мәтін мазмұны бойынша сұраққа жауап беріңіз.
жел станциялары қай жерлерде кездеседі?
[1]
оқылым
«астана опера» опера және театры қазақстанның елордасы астана қаласында есіл өзенінің сол жағалауында орналасқан. бұл театр сән-салтанаты асқақ ғимаратымен және залдардың көркемдігімен ғана емес, сондай-ақ талантты труппа орындайтын тамаша репертуарымен таң қалдырады.
ахмет байтұрсынұлы (5 қыркүйек 1872 жыл, қазіргі қостанай облысы, жангелді ауданы сарытүбек ауылы – 8 желтоқсан 1937, алматы қаласы) — қазақтың ақыны, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері.қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, мемлекет қайраткері, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы, ағартушы, алаш-орда өкіметінің мүшесі.атасы шошақ немересі ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. әкесінің інісі ерғазы ахметті торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебіне береді. оны 1891 жылы бітіріп, орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 1895-1909 жылы ақтөбе, қостанай,қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде оқытушы, қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші қызметін атқарады. ол өте кемеңгер, білімді тұлғаның бірі болған. байтұрсынұлының саяси қызмет жолына түсуі 1905 жылға тұс келеді. 1905 жылы қоянды жәрмеңкесінде жазылып, 14500 қол қойған қарқаралы петициясы (арыз-тілегі) авторларының бірі байтұрсынұлы болды. қарқаралы петициясында жергілікті басқару, сот, халыққа білім беру істеріне қазақ елінің мүддесіне сәйкес өзгерістер енгізу, ар-ождан бостандығы, дін ұстану еркіндігі, цензурасыз газет шығару және баспахана ашуға рұқсат беру, күні өткен дала ережесін қазақ елінің мүддесіне сай заңмен ауыстыру мәселелері көтерілді. онда қазақ даласына орыс шаруаларын қоныс аударуды үзілді-кесілді тоқтату талап етілген болатын. сол кезеңнен бастап жандармдық бақылауға алынған байтұрсынұлы 1909 жылы 1 шілдеде губернатор тройницкийдің бұйрығымен тұтқындалып, семей түрмесіне жабылды.
«қазақ тілі мен әдебиеті т2» пәнінен 2-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары
тыңдалым
электр қуатын үнемдеу - жаһандық деңгейдегі маңызды мәселе. оның көзін қарастыру үшін әлемнің сарапшылары талай бас қосты. осы бағыттағы жұмысты жүйелеу үшін қазақстанға бұұ өкілі гордон джонсон арнайы келді. ол елімізді аралап, желдің соғу бағытына зерттеу жұмысын жүргізген.
бізде жел қуатын пайдалануға арналған арнайы бағдарлама бар. алғашқы жоспар бойынша сағатына 1,82 трлн. киловат қуат өндіру көзделген. ал бағдарламаның екінші бөліміндегі бес мегаваттық жел қуаты бекеті қытай шекарасына жақын жоңғар қақпасының маңайында болады. осы жобаны жүзеге асыруға вашингтондағы әлемдік қоршаған ортаны қорғау тәуелсіз ұйымы екі миллион доллар қаржы бөлген.
ал осыған дейін оңтүстік қазақстан облысының кентау қаласында және қарағанды облысында жел станциялары салынған. қуат көздерін шығаруда биоқалдықтардың да орны ерекше. бейресми ақпаратта көрсетілгендей, жыл сайын мал шаруашылығы саласында құрғақ күйінде 22,1 млн. тонна қалдық болады екен. сонымен бірге, 17,7 млн. өсімдік қалдығын жарату мүмкіндігі бар.
жетісу өлкесіндегі су жүйесі еліміздегі судың жартысын құрайды. мұнда бес шағын су электр станциясы пайдалануға берілген. ендеше, су көзі тапшы аймақтар жел қуатын пайдалану керек. алпысқа жуық мемлекет өздеріне жел қуатымен жұмыс істейтін электр станцияларын салған. сондықтан бізге де қолда бар мүмкіндікті пайдаланатын уақыт жетті.
1. мәтінге тірек болатын сөздерді табыңыз.
а) ауыл, зерттеу, топырақ
в) отан, , қала
с) станциялар, зерттеу, қаржы
д) зерттеу, , күш [1]
2. мәтіннің негізгі идеясына сәйкес келетін тұжырымды анықтаңыз.
а) еліміздегі түрлі станцияларды көбейту
в) еліміздегі ауыз су мәселесін шешу
с) еліміздегі жер сілкінісінің алдын алу
д) еліміздегі өсімдіктерді қорғауға алу [1]
3. тыңдалым мәтіні мазмұны бойынша 1 «шын» ақпаратты белгілеңіз.
мәтіндегі ақпараттар
шын
жалған
а
қазақстанға бұұ өкілі гордон джонсон арнайы келмеген
в
жетісу өлкесінде бұрын бес шағын су электр станциясы пайдалануға берілген
c
бізде су қуатын пайдалануға арналған арнайы бағдарлама бар
[1]
16
жоба
4. бос орынға қажетті сөзді қойып сөйлемді толықтырыңыз.
/жетіспейтін, тәрбиеден, салттан, көп, арзан/
су көзі аймақтар жел қуатын пайдалану керек. [1]
5. мәтін мазмұны бойынша сұраққа жауап беріңіз.
жел станциялары қай жерлерде кездеседі?
[1]
оқылым
«астана опера» опера және театры қазақстанның елордасы астана қаласында есіл өзенінің сол жағалауында орналасқан. бұл театр сән-салтанаты асқақ ғимаратымен және залдардың көркемдігімен ғана емес, сондай-ақ талантты труппа орындайтын тамаша репертуарымен таң қалдырады.