4. Мәтіндегі мәліметтерді төл сөзге айналдырып, жазып шығыңдар. Үлгі: «Александрияда тусте құдық тубіне жарық түспейді, ал ағаштар мен
ғимараттардың көлеңкелері жанына туседі», – деп ойлады Эротосфен.
Грек ғалымы Эротосфен Александрия қаласында тал түсте терең құдық түбі-
Возне жарық түспейтінін, ал ағаштар мен ғимараттардың көлеңкелерінің жанына
түсетінін байқаған. Ал дәл сол мезетте оңтүстікте орналасқан Сиена қаласында,
аскерісінше, тал түсте ағаштар мен ғимараттардың көлеңкесі болмайтынын, терең
құдық түбіне жарық түсетінін байқаған. Осы жайттар оқымыстыны Жердің шар
тәрізді екендігін болжауға алып келген. Бұрыш пен қашықтықты өлшей оты-
рып, Жердің радиусын және экватордың ұзындығын есептеген.
( «Жаратылыстану» оқулығынан)
ПАМАГИИИТ
Абай қазақтың ұлы ақыны, композитор, философ, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы, оның алғашқы классигі.
Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы бай, би және қазақ руларының ішіндегі беделді адамдардың бірі болған. Құнанбай Қарқаралы дуанының аға сұлтаны болған.
Құнанбай діншіл болған. Мұсылман дінінің ықпалын күшейту мақсатын көздеп Орта Азияның діндар қожаларын, татар молдаларын қарамағындағы ауылдарға таратқан. Олардың балаларын мұсылманша оқытқан. Өз ауылында Ғабитқан деген молданы ұстап, Абайды да оқытқан. Абайдың сабаққа зеректігін байқаған соң, әкесі Семей қаласындағы мұсылман имамы Ахмет Ризаның медресесіне берген. Ол дін сабақтарына тарих, поэзия, математика, философия сияқты дүние тану пәндерін араластыра оқытуды қажет көретін ағымның бағытын ұстаған адам болған. Абай бұл медреседе 4 жыл оқыған кезінде араб, иран және Орта Азия әдебиеті классиктерінің шығармаларымен жақсы танысады. Өзі үлгілерінен үйренген. Абайдың жазу жұмысында үлгі еткені 19-шы ғасырдағы орыс әдебиеті болған. Абай Семейдегі медреседен кетер алдында үш айдай орысша оқыған, осы тілде аздап жаза және сөйлей білген. Еліне қайтқаннан кейін де Семеймен қатынасын үзбеген. Семейге саяси көзқарастары үшін жер аударылған, орыс оқымыстылары Н.И.Долгополов және Е.П.Михаэлиспен танысып, орысша білімін терендете түсуге жәрдем алған. Абай Семейге келіп, айлап жатып Гоголь атындағы кітапханадан көп кітаптар оқыған және ауылына да алып кетіп оқитын болған.
Абай дүние жүзінің басқа да ғалымдары мен жазушыларының еңбектерін оқиды. Мысалы, Ежелгі Грецияның атақты ғалымы Аристотельдің философиялық және әдеби шығармаларымен толық танысқан. Атақты данышпан Сократтың да шығармасын бәлген.
Абай В.Г.Белинскийдің еңбектерін ұнатып оқыған. А.С.Пушкин шығармаларын оқып, үлгіге тартқан.
«Евгений Онегин» романынан үзінділер аударды «Амал жоқ, қайттым білдірмей» / «Татьяна хатына»/ әнін шығарды. Сондай-ақ И.А.Крылов, М.Ю.Лермонтов, И.Гете шығармаларынан да аударды.
Абай қазақтың ән-күй творчествосын жете білген. Біржан сал, Ақан сері, Тәттімбет, Жаяу Мұса сынды халық композиторларын ерекше бағалаған. Өзі «Айттым сәлем қаламқас», «Сұрғылт тұман», «Қараңғы түнде тау қалғып» тағы басқа әндер шығарған.
Абай «Атаның баласы болма, а бол» деп, жалпы адамзатты түгел сүйетін, гуманизм биігіне шақырады.
Эти слова замечательного русского писателя являются наилучшим выражением значимости природы в нашей жизни, необходимости любить и беречь ее так же, как мы любим и бережем нашу Родину. «Многие из нас любуются природой, но не многие принимают ее к сердцу, — писал М. М. Пришвин, — и даже тем, кто к сердцу принимает, не часто удается так сойтись с природой, чтобы почувствовать в ней свою собственную душу». Для этого нужно помнить, что живой мир и человек — дети одной Матери-Природы. А Природа, как Мать, как Родина, у нас одна — единственная и неповторимая.
Наши предки оставили нам замечательное наследие в виде тысяч сортов и пород растений и животных. Каждый день мы пьем молоко коров, едим хлеб, сделанный из ржи или пшеницы, одеваемся в одежду из волокон хлопчатника или из шерсти овец. Вся наша жизнь самым тесным образом связана с продуктами, которые дают нам царства животных, растений, грибов и микроорганизмов, поставленные на службу человечеству. Мы привыкли к тому, что изо дня в день нас окружают растения, животные, солнечный свет золотыми струями разливается вокруг каждое утро. Нам кажется, что все это было, есть и будет всегда. На лугах всегда будут лежать зеленым ковром травы, будут цвести цветы, очаровывая нас своим ароматом, в лесах будет раздаваться пение птиц, морские волны с тихим шелестом будут перекатывать прибрежную гальку, морские глубины всегда будут полны тайн и загадок, а земные недра всегда будут дарить свои богатства, чтобы нам было светло, тепло и уютно жить. Мы думаем так потому, что привыкли получать все это и забываем, что удивительный, а порой неожиданный мир, который окружает и принимает нас, подвержен непрерывному изменению, что кажущаяся неизменность живой природы так же обманчива, как обманчиво ощущение, будто Солнце движется по небосводу вокруг Земли... Мы привыкли использовать дары природы в своих целях, для своей пользы, но отвыкли воспринимать себя как часть мира живой природы, и потому редко задумываемся о том, какие процессы происходят прямо на наших глазах. Мы не замечаем, как меняются животные и растения, которые окружают нас с детства, живут вместе с нами, которые придают красоту и неповторимость любимому уголку природы и без которых жизнь человека была бы бедной, скучной, а порой и невозможной.
Сегодня человечество быстро развивается, на Земле живет более 5 миллиардов людей, а через 30 лет это число может удвоиться. И каждому человеку нужно сегодня, и завтра будет нужно пространство для жизни, работы и отдыха, нужны пища и одежда, и потому для природы остается все меньше и меньше места, сокращается численность многих видов растений и животных, загрязняется атмосфера, мелеют реки, пересыхают озера... Неужели природа должна погибнуть? Конечно, нет. Мы должны сохранить ее для грядущих поколений, чтобы и они могли любоваться и гордиться красотой и богатством нашей родины.
«Умиление и восторг, которые мы испытываем от созерцания природы, — писал Л. Н. Толстой, — это воспоминание о том времени, когда мы были животными, деревьями, цветами, землей. Точнее: это — сознание единства со всем, скрываемое о нас временем». Никогда не нужно забывать об этом, необходимо заботиться об окружающей природе, воспитывать чувство любви и бережного отношения к ней. Конечно, любить и оберегать намного труднее, чем использовать, но именно поэтому наша главная задача — взять под охрану основу нашего существования — уникальную природу нашей родины, и сберечь ее. Ведь мир живой природы так велик и прекрасен! Любить и оберегать его — значит любить и оберегать нашу родину. Оценка: 5 Рейтинг: 5 (1 голос)