ОТЫРАР-ҚАРАТАУ МӘДЕНИЕТI – Оңт. Қазақстан өлкелерiн мекендеген қаңлы тайпаларының көне мәдениетi (б.з.б. 1-мыңжылдықтың соңы). Ескерткiштердiң негiзгi тараған аумағы Сырдарияның орта ағысын қамтиды. Қалалар мен қоныстар, зираттар жақсы зерттелген. Олардың аса iрi шоғырлану орт. Отырар шұраты; Арыс өз-нiң солт. жағасында Мардан, Мардан-Күйiк, Қостөбе, Шаштөбе, Сейтмантөбе, Ақайтөбе, Шөлтөбе, т.б. iрi қалалары болған. 1940 ж. А.Н.Бернштам жетекшiлiк еткен археол. экспед. барысында алғашқы деректер алынып, ол кангюй-қаратау мәдениетi болып аталды. Кейiнiрек бұл өңiрдi Е.И.Агеева, Г.И.Пацевич, К.Ақышев, К.М.Байпақов, Л.Б.Ерзакович, Л.М.Левина, А.Н.Подушкин зерттедi. Аса iрi ескерткiштерiнiң бiрi – Көкмардан. О.-Қ. м. қалаларының үйлерi ерте кезеңнен-ақ кварталдық жүйемен тұрғызылған. Әдетте 4–6 үй бiр кварталды құрайды. Құнды ерекшелiктерге қыш ыдыстарға салынған 100-ге тарта таңба-белгiлер жатады. Белгiлердiң негiзгi тобы ру-тайпалық таңбалар. Зерттеушi ғалымдардың пайымдауынша бұлар соңғы орта ғасырдағы таңбаларға өте жақын. Бiр ерекшелiгi, мұнда қазақтың үш жүзiне де кiретiн ру-тайпалардың таңбалары бар. О.-Қ. м. тайпалары мал ш-мен бiрге жоғары дамыған егiншiлiк бағытты ұстанған, ұсталық және зергерлiк қолөнер жақсы дамыған. Тұрғындар ата-баба рухына, тәңiрге табынған. Халқы Сыр бойына көршiлес Жетiасар және Қауыншы мәдениеттерiнiң тайпаларымен бiрге тарихи Қаңлы мемлекетiнiң құрамына кiрген. Б.з. 3–4 ғ-ларында заттық мәдениет ерекшелiктерi мен антропологиялық деректер О.-Қ. м-н қалдырған тайпаларға ғұндар келiп араласқандығын көрсетедi. Осы кезеңде түркi мәдениетi мен тiлi қалыптасқан, түркi-соғды синтезi дамыған. Ғұн тайпалары келiп қосылған кезеңнен бастап О.-Қ. м. тайпаларының үлкен бөлiгi жетiасарлықтармен бiрге Сырдың жоғ. ағысына, Орта Азияға қарай жылжыды. 6–7 ғ-ларда О.-Қ. м-нiң дамуы тоқтап, басқа тайпалармен бiрге Сыр мен Әмударияның төм. ағысына топтасты да, Кедер мәдениетiн құрады. Қалған тұрғындар шұратында құрылған қаңғар бірлестігіне кірген
Объяснение:
ОТЫРАР-ҚАРАТАУ МӘДЕНИЕТI – Оңт. Қазақстан өлкелерiн мекендеген қаңлы тайпаларының көне мәдениетi (б.з.б. 1-мыңжылдықтың соңы). Ескерткiштердiң негiзгi тараған аумағы Сырдарияның орта ағысын қамтиды. Қалалар мен қоныстар, зираттар жақсы зерттелген. Олардың аса iрi шоғырлану орт. Отырар шұраты; Арыс өз-нiң солт. жағасында Мардан, Мардан-Күйiк, Қостөбе, Шаштөбе, Сейтмантөбе, Ақайтөбе, Шөлтөбе, т.б. iрi қалалары болған. 1940 ж. А.Н.Бернштам жетекшiлiк еткен археол. экспед. барысында алғашқы деректер алынып, ол кангюй-қаратау мәдениетi болып аталды. Кейiнiрек бұл өңiрдi Е.И.Агеева, Г.И.Пацевич, К.Ақышев, К.М.Байпақов, Л.Б.Ерзакович, Л.М.Левина, А.Н.Подушкин зерттедi. Аса iрi ескерткiштерiнiң бiрi – Көкмардан. О.-Қ. м. қалаларының үйлерi ерте кезеңнен-ақ кварталдық жүйемен тұрғызылған. Әдетте 4–6 үй бiр кварталды құрайды. Құнды ерекшелiктерге қыш ыдыстарға салынған 100-ге тарта таңба-белгiлер жатады. Белгiлердiң негiзгi тобы ру-тайпалық таңбалар. Зерттеушi ғалымдардың пайымдауынша бұлар соңғы орта ғасырдағы таңбаларға өте жақын. Бiр ерекшелiгi, мұнда қазақтың үш жүзiне де кiретiн ру-тайпалардың таңбалары бар. О.-Қ. м. тайпалары мал ш-мен бiрге жоғары дамыған егiншiлiк бағытты ұстанған, ұсталық және зергерлiк қолөнер жақсы дамыған. Тұрғындар ата-баба рухына, тәңiрге табынған. Халқы Сыр бойына көршiлес Жетiасар және Қауыншы мәдениеттерiнiң тайпаларымен бiрге тарихи Қаңлы мемлекетiнiң құрамына кiрген. Б.з. 3–4 ғ-ларында заттық мәдениет ерекшелiктерi мен антропологиялық деректер О.-Қ. м-н қалдырған тайпаларға ғұндар келiп араласқандығын көрсетедi. Осы кезеңде түркi мәдениетi мен тiлi қалыптасқан, түркi-соғды синтезi дамыған. Ғұн тайпалары келiп қосылған кезеңнен бастап О.-Қ. м. тайпаларының үлкен бөлiгi жетiасарлықтармен бiрге Сырдың жоғ. ағысына, Орта Азияға қарай жылжыды. 6–7 ғ-ларда О.-Қ. м-нiң дамуы тоқтап, басқа тайпалармен бiрге Сыр мен Әмударияның төм. ағысына топтасты да, Кедер мәдениетiн құрады. Қалған тұрғындар шұратында құрылған қаңғар бірлестігіне кірген
2сұраққа жауаб
Үйсіндер Тас пен балшықтан жасалған мөр
. Өндірістің екі негізгі түрі. Үйсін мемлкеті
Рулық қатынастың ыдырауынан
Туындады. Қызыл Аңғар