4-тапсырма. Мәтінді оқыңдар, мәтін мазмұны бойынша өзекті мәселер бойынша сызба
құрап жазыңдар.
Асқар Жұмаділдаев – физика-математика ғылымдарының докторы, профессор, академик.
Асқар Жұмаділдаев 1956 жылы Қызылорда облысындағы Шиелі ауданында дүниеге келген. Асқар
Республикалық физика-математика мектебiнде оқыды. Мектепте қалалық, республикалық және
бүкiлодақтық физика-математикаға қатысты жарыстарға қатысып, талай рет жүлдегер атанды.
Асқар Жұмаділдаев 80-ге жуық ғылыми еңбектің авторы. Лениндік стипендияның иегері. 1995
жылдан бастап он жылдай шетелде қызмет істеді. Гамбург, Мюнхен, Бильфельд, Киото, Оксфорд,
Стокгольм университететерінде профессор болды.
3-тапсырма.Математик болуды арманда. (Шіркін-ай)
1. Академиктің ерекше қабілетіне таңғал (Мәссаған)
2. Академиктің жеткен жетістіктеріне өз қуанышыңды білдір. (Бәрекелді)
3. Академиктің шетелден оралып, өз елінің ғылымын дамытуға үлес қосып жатқанын
мақұлдау(Бәсе)
Хабарлы сөйлемдер:
Бүгін біздің мектебімізде қалалық шет тілдер Олимпиадасы өткізіледі.
Келесі аптада қаламызға кезекті сапарымен облыс әкімі келмекші.
Ертең сенбілік сағат тоғызда басталатын болды.
Сұраулы сөйлемдер:
Қазақ тілінен үйге қандай тапсырма берілгенін айтып жібересің бе?
Республикалық «Абай оқуларына» сендердің мектептен кім қатысатын болды?
Ертеңгі жиналыс уақыты неліктен өзгертілді екен?
Бүгінгі сабаққа дайынсың ба?
Қазақ тілінен үй тапсырмасын орындадың ба?
Домбыра үйірмесіне аптасына неше рет барасың?
Лепті сөйлемдер:
Көктем келіп, күннің жылынғаны қандай тамаша!
Бәрекелді, мен сенің жеңісіңе сенімді болып едім!
Ендігәрі, терезеге мінуші болма! Құлап қаласың!
Бұйрықты сөйлемдер:
Тез бол, аяғыңды бас!
Тыныш отыр!
Сыныпта болған мәселені ешкімге айтпа!
Тақырыбы жағынан, қандай мақсатта қолданылуына орай бірнеше топқа жіктеледі:
тұрмыс-салт өлеңдері (төрт түлік туралы өлеңдер, наурыз өлеңдер),
дінге байланысты салт өлеңдері (жарапазан, арбау, жалбарыну, бақсы сарыны, бәдік),
үйлену салт өлеңдері (тойбастар, жар-жар, сыңсу, беташар),
мұң-шер өлеңдері (қоштасу, естірту, көңіл айту, жоқтау),
өтірік өлеңдер, т.б.
Тұрмыс-салт жырларында көне эпостық шығармаларға негіз болған мұң-шер өлеңдері мен саят жырларынан бастап, халықтың күнделікті тұрмыс-тіршілігіне байланысты, қуаныш пен сүйініш-күйінішті көрсететін лирикалық ән-өлеңдер де, тарихи шағын жырлар да кездеседі. Соның ішінде наурыз жырлары, төрт түлік мал туралы өлеңдер ең көне түр болып саналады. Мұндай жырларда ежелгі адамдардың еңбекөлікәсібі, түрлі тотемдік түсініктері, табиғаттың жұмбақ сырына үңіліп, оған табынудан туындаған ұғым-түсініктері сипатталады. Мысалы, “Қамбар ата”, “Шопан ата”, “Зеңгі баба”, “Ойсыл қара”, “Шекшек ата”, т.б.
Түркі халықтарының тұрмыс-салт жыры тақырып, мазмұн, түр, жанр жағынан ұқсас келеді. Мысалы, нәрестенің дүниеге келуі, үйлену, дүниеден қайту, жаңа жыл салтанаты, еңбек мерекесі, т.б. дәстүрлі салттар түркі халықтарында өлең-жырсыз өтпейді.
Қазақтың тұрмыс-салт жырлары жеке немесе топтасқан түрде белгілі бір әуенмен орындалады. Қазақ зерттеушілері тұрмыс-салт жырлары терминін түрліше қолданған: салт өлеңдері (Ә.Диваев, Б.Кенжебаев), сарындама (А.Байтұрсынов), сыншылдық салт өлеңдері (М.Әуезов), салт өлең-жырлары (С.Сейфуллин), тұрмыс-салтқа байланысты туған шығармалар (М.Ғабдуллин), әдет-ғұрыппен байланысты өлеңдер (Б.Уахатов), т.б. Уахатовтың “Қазақтың халық өлеңдері” (1974) еңбегінде тұрмыс-салт жырларының көне түркілік дәуірден бергі үлгілері мен жиналу, зерттелу жайы жан-жақты қамтылып, өлеңдер жанрлық тұрғыдан 4 түрге жіктелген. Алайда халықтың тұрмысы мен салты үнемі өсу, жаңару үстінде болғандықтан жырларды жіктеу де өзгеріске ұшырап отырады. Ғылымдағы соны көзқарастар нәтижесінде тұрмыс-салт жырлары да жаңаша тұрғыдан саралана бастады