4 -тапсырма. Мәтінді тыңда. Түсініп оқы. Жоспар құр. 5 — Су — қалыпты жағдайларда сутегі мен оттегінің тұрақтылығын сақтайтын қарапайым химиялық қосылыс. Ол қатты, сұйық және газ сияқты күйде болатын бірден-бір минерал су. түссіз, иіссіз, дәмсіз сұйықтық. Су – қабаты 5 метрден асқанда көгілдір түсті болып көрінеді Жер бетінің 77,5%-ын су алып жатыр. Су қорына мұхит, теңіз, көл, жерасты сулары жатады Су атмосферада бұлт, тұман, бу, жаңбыр түрінде болады. Су буға айналады. Будан бұлт пайда болады. Ол жаңбыр, қар, бұршақ болып жерге жауады. Мұздықтар мен айсбергтер де су болып есептеледі . Адам, өсімдік пен жануарлар денесінің бір бөлігі судан тұрады. Сусыз тіршілік жоқ. Бүкіл жан иесі сусыз өмір сүре алмайды. Жер бетіндегі биологиялық өнімдердің 43%-ын, оттегінің 50%-ын мұхит пен теңіздер береді. Жер бетінде ішетін су аз. Ол күн сайын азайып барады. Сондықтан суға қамқорлықпен қарау керек. Ол біздің өмірімізде маңызды рөл атқарады. Мәтіннен сан есімдерді тауып, сан есімнің қай түрі екенін айт. Составить 5 вопросов
Біріккен сөздер — екі түбірдің бірігуі арқылы жасалатын күрделі сөздер,
Оларды бірнеше топқа бөлуге болады: а) екі компоненті бірігіп, ортақ мағына пайда болады. Мысалы, ақбоз, алтыбақан, басқұр, еңбеккүн; ә) әр компонент ортақ екпінмен айтылып, екі сөз бірігеді, соның нәтижесінде сөз құрамы түрлі фонетикалық өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, алөкпе (ала+өкпе), алауыз (ала+ +ауыз), жамбас (жан+бас), күздігүні (күзді+күні), қайнаға (қайын+аға), т.б. Кейбір Біріккен сөздердің құрылымы тарихи даму барысында танымастай өзгеріп, кіріккен сөздерге айналған. Мысалы, әкел (алып+кел), бүгін (бұл+күн), ағайын (аға+ +іні),білезік (білек+жүзік).
Тұйық, етістік — етістіктің ерекше түрі. Мағынасы жағынан ол қимылдың, іс-әрекеттің атын білдіреді де, шақпен де, жақпен де байланысты болмайды. Сөйтіп, тұйық етістік қимылдың, іс-әрекеттің атауы ретінде қолданылады да, етістік тұлғаларына тән шақтык, мағынаны да, жақтық мағынаны да білдірмейді.Тұйық етістік етістіктің негізгі және туынды түбіріне, етіс және болымсыз етістік тұлғаларына -у жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: сұра-у, жүр-у, бар-у, шегеле-у, айт-қыз-у, сөйле-с-у, кел-ме-у, бөге-ме-у.
Айтушының түрлі көңіл күйін білдіру мақсатымен айтылған сөйлемді лепті сөйлем дейміз.
Лепті сөйлемнің мағыналары қуаныш, сүйсіну, көксеу, аяу, өкіну, шаттану, қорқу, зерігу, жирену, мысқылдау, таңдау, ризалық білдіру тағы сол сияқты мақсатта айтылады да, ай-тылу әуені, интонациясы өте асқақ көтеріңкі болады. Жазуда лепті сөйлемнің соңына леп белгісі қойылады. Мысалы: О да бір қызық дәуір екен-ау! Шіркін, қайта айналып келер ме еді! Япырмай, мына жерге ауыл орнап, дүкен құрылғаны жақсы болды-ау!
Лепті сөйлемнің мақсатына сай айтылған кез келген хабарлы, сұраулы, бұйрықты сөйлемдер лепті сөйлемге айналып кете алады.
Сулық киімдер: Аба, кебенек, кенеп, сырттық, шекпен.
Ерлердің бас киімдері
Башлық, бөрік, далбай, жалбағай, жекей тымақ, күлпара, қалпақ, құлақшын, малақай, мұрақ, тақия, тымақ, шалма.
Әйелдердің бас киімдері: Бергек, бөрік, жаулық, желек, кимешек, күндік, орамал, қарқара, сәукеле, тақия, шәлі.
Аяқ киімдер:Кебіс, көк етік, мәсі, мықшима, саптама етік, шоңқайма.