5. Оқжетпес шыны туралы Ш.Уалиханов жинаған әңгімелердің бірін тауып, оқыңдар. Ондағы фонетикалық және дәстүрлі принциптер бойынша жазылған сөздердің ережесін түсіндіріңдер.
Оқжетпес шыңы туралы қазақ халқының тұңғыш ағартушы ғалымы Шоқан Уәлиханов он бестен астам әңгімелер жинаған. Ал енді әйгілі Оқжетпестің жанында тұрған үш шынарға еріксіз көзіңіз түседі. Оны жергілікті халық «Үш діңгек» деп атап кеткен. «Апалы-сіңлілі үш ару» деген есімі де анда-санда айтылып жүр. Осы туралы бір аңыз бар. Ертеде Қарауыл ауылдарының бірінде елдің көркі бірақ дұшпандардың көз құрты болып апалы-сіңлілі үш қыз өмір сүріпті. Үшеуі де бірінен бірі өткен хас сұлулардың өзі болады. Орталарындағы жалғыз бауырлары Оқжетпес беті қайтпас батыр болып өседі. Үш апасын қызғыштай қорғап, қамқоршы бола біледі. Әбден өшіккен жау қапылыста баса-көктеп, елді шауып, үш ару мен бауыры Оқжетпесті қоршауға алады. Төртеуі шегіне атысып, кейін жылжи береді. Бір кезде ту сырттарына қараса, сыңсып тұрған орман, бау-бақша, мөлдір көл, көгілдір тауларды көреді. «Туған жердің мұндай балауса бағын дұшпандарға қалай таптатамыз, өзімізді қалай қорлатамыз?» – деп қайраттанған Оқжетпес пен оның ару қарындастары қатарласып, жауға қарсы тұра қалады да, тіп-тік шыңдарға айналып кетеді. Жұмбақтас туралы да мұндай аңыз-әңгімелер көп. Хан алдында басына теңдік тимейтінін сезген қалмақ қызы Оқжетпестен көлге құлаған кезде, су астынан қыз сымбаттас тас бейне шашын жайып шыға келеді. Ал оған Оқжетпес, Үшдіңгек, Бөлектау, Теміртау жан-жағынан қызыға, сұқтана қарап тұр. Тыңдалым бойынша орындалған тапсырманы сұрақтар арқылы талдау. - Оқжетпес шыңы туралы қанша аңыз бар екен? - Оқжетпес шыңының жанындағы шынарды жергілікті халық қалай атап кеткен? - Апалы-сіңлілі үш ару туралы қандай аңыз бар? - Жұмбақтас туралы қандай аңыз бар? Оқылым. Өлеңді мәнерлеп оқу. Жұмбақтас. Жұмбақтас туралы Сәкен Сейфуллиннің “Көкшетау” поэмасында мынадай шумақтар бар: Жұмбақтас — бейне арыстан шөгіп жатқан, Айбатты жалбыр жалын төгіп жатқан. Маңқиып Оқжетпеске қырын қарап, Суына Бурабайдың бөгіп жатқан. Жақын кеп қараған жан аңғал тасқа, Сүңгіген тұңғиыққа саңғал тасқа. Қызықты жаратылыс суретіне, Болмайды қайран қалып, таңқалмасқа. Оқушылар мәнерлеп оқиды, өлең жолдарын өз сөзімен айтады. Қысқасы, бұл кереметті сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес, оны көзбен көру қажет. Сондықтан Бурабайға сапар шегейік. http://uskz.org/publ/ashy_saba_tar/bastauysh_synyp/burabaj_a_sapar/6-1-0-342
Оқжетпес шыңы туралы қазақ халқының тұңғыш ағартушы ғалымы Шоқан Уәлиханов он бестен астам әңгімелер жинаған. Ал енді әйгілі Оқжетпестің жанында тұрған үш шынарға еріксіз көзіңіз түседі. Оны жергілікті халық «Үш діңгек» деп атап кеткен. «Апалы-сіңлілі үш ару» деген есімі де анда-санда айтылып жүр. Осы туралы бір аңыз бар. Ертеде Қарауыл ауылдарының бірінде елдің көркі бірақ дұшпандардың көз құрты болып апалы-сіңлілі үш қыз өмір сүріпті. Үшеуі де бірінен бірі өткен хас сұлулардың өзі болады. Орталарындағы жалғыз бауырлары Оқжетпес беті қайтпас батыр болып өседі. Үш апасын қызғыштай қорғап, қамқоршы бола біледі. Әбден өшіккен жау қапылыста баса-көктеп, елді шауып, үш ару мен бауыры Оқжетпесті қоршауға алады. Төртеуі шегіне атысып, кейін жылжи береді. Бір кезде ту сырттарына қараса, сыңсып тұрған орман, бау-бақша, мөлдір көл, көгілдір тауларды көреді. «Туған жердің мұндай балауса бағын дұшпандарға қалай таптатамыз, өзімізді қалай қорлатамыз?» – деп қайраттанған Оқжетпес пен оның ару қарындастары қатарласып, жауға қарсы тұра қалады да, тіп-тік шыңдарға айналып кетеді. Жұмбақтас туралы да мұндай аңыз-әңгімелер көп. Хан алдында басына теңдік тимейтінін сезген қалмақ қызы Оқжетпестен көлге құлаған кезде, су астынан қыз сымбаттас тас бейне шашын жайып шыға келеді. Ал оған Оқжетпес, Үшдіңгек, Бөлектау, Теміртау жан-жағынан қызыға, сұқтана қарап тұр. Тыңдалым бойынша орындалған тапсырманы сұрақтар арқылы талдау. - Оқжетпес шыңы туралы қанша аңыз бар екен? - Оқжетпес шыңының жанындағы шынарды жергілікті халық қалай атап кеткен? - Апалы-сіңлілі үш ару туралы қандай аңыз бар? - Жұмбақтас туралы қандай аңыз бар? Оқылым. Өлеңді мәнерлеп оқу. Жұмбақтас. Жұмбақтас туралы Сәкен Сейфуллиннің “Көкшетау” поэмасында мынадай шумақтар бар: Жұмбақтас — бейне арыстан шөгіп жатқан, Айбатты жалбыр жалын төгіп жатқан. Маңқиып Оқжетпеске қырын қарап, Суына Бурабайдың бөгіп жатқан. Жақын кеп қараған жан аңғал тасқа, Сүңгіген тұңғиыққа саңғал тасқа. Қызықты жаратылыс суретіне, Болмайды қайран қалып, таңқалмасқа. Оқушылар мәнерлеп оқиды, өлең жолдарын өз сөзімен айтады. Қысқасы, бұл кереметті сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес, оны көзбен көру қажет. Сондықтан Бурабайға сапар шегейік. http://uskz.org/publ/ashy_saba_tar/bastauysh_synyp/burabaj_a_sapar/6-1-0-342