5-тапсырма. Мәтіндерді түсініп оқы. Тақырып қой. Мәтіндегі ақпараттар- Ертеде адамдар ауыр жүкті арқалап, жаяу тасыған. Кейін көлік ретінде ды салыстырып, Венн диаграммасына түсір. 1.үй жануарларын пайдаланған. Қазақ халқы ат, түйені көлік етіп мінсе, бірқатар шығыс халықтары есек, бұқаларды, үндістер пілді көлік қылған. Солтүстік аймақтарда иттерді шанаға жегіп, көлік ретінде пайдаланады. Бірте-бірте адамдар күймені, ат арбаны ойлап тапқан. Күймемен баратын жерлеріне жет- кен. Ат-арбамен шөп, ауыр жүк тасыған. Қазіргі таңда бұл көліктердің маңызы төмендеді. Бүгінде көліктің түрі көп. Оларды суда жүзетін, жерде жүретін, әуеде ұшатын және жерасты көліктері ретінде бірнеше топқа бөлуге болады. Барлық көлікте қауіпсіздік шараларын сақтау керек. Ол сені түрлі апаттардан сақтайды («Ақ желкен» журналынан).

2. Қайық — көліктің ең ескі түрі. Алғашқы қайықтар ағаштан жасалып, ай- налмалы ескектің көмегімен жүретін. Ежелгі Мысырлықтар шамамен 5000 жыл бұрын өзенде, теңізде жүзу үшін алғаш рет желкенді пайдаланды. Бүгінде кемелер сауда-саттық, құрылыс үшін, әскери мақсатта адам мен тауар, т. б. тасымалдауда пайдаланылады. Су көліктері айлақтар мен теңіз порттарын тұрақ ретінде қажеттеріне жаратады. Кемелерге арналып белгі- келеді . Қазіргі кезде зымырандай тез жүретін кеме көп. Жолаушылар мұндай ленген теңіз бағыттары ю» 3. кітабынан).

Біздің мемлекетіміз көп ұлтты, яғни тіл ортасына көп этностар әсер етеді. Заман талабына сай бір тілді (яғни ана тілді білуі) жеткіліксіз. Қазақ тілі - мемлекеттік тіл. Біздің азаматтық борышымыз - сол тілді меңгеру. Өйткені көп тілді білудің пайдасы - қарым қатынас жасауға шегі жоқ. Сонымен бірге, ақпарат басқа тілде қабылдай алу жаңалықтар, мәліметтер объективті түрде бағалауға көмектеседі. Екінші тіл тусінуі басқа халықтың тәжірибесі мен мәдениеті, оның классикалық шығармалар мен әдет-ғұрыптар жүрекпен қабылдауға мүмкіндік сыйлайды. Қазақ тілі араб семьясына жатады. Ол өте бай. Оның ішінде мақал-мәтелдер, фразеологиялық айналымдар көп. Қазақ тілі кең мағыналы, нағыз таусылмайтын байлық. Б. Момышұлы тіл туралы жақсы пікір білдірді: "Бір тіл білген адам - бір адам, екі тіл білген адам - екі адам" Мен осы пікірге қосыламын, өйткені тіл - халықтын қазынасы, ал 2 тіл білген адам - жетік тұлға

Қазақ халқының салтында үлкенді сыйлау әдептіліктің бір үлгісі болып табылады. ата-ананы сыйлау, оларды қадірлеу, ізет көрсету ң ең қастерлі қасиеттерінің бірі. кіші үлкенді сыйласа, үлкендер де өз тарапынан оған лайық ықылас білдірген. содан барып үлкен мен кіші арасында жарасымды қарым-қатынас орнаған. ол әдетке айналып әдептілік ережелерін тудырған. үлкендер отырған жерде сөз жарыстырмай, ізет көрсете білу, көңілге қарай сөз айту, қажет кезде өзіңді ұстай білу халық дәстүрінде қалыптасқан қасиеттер. әдептілік бойында бірден қалыптаспайды. ол - біршама жылдардың, қоршаған ортаның, жақсы тәрбиенің жемісі. ата-ана өз үшін тәртіптілік пен сыпайылықтың, жарасымдылықтың, қамқорлықтың үлгісі, отбасындағы тәрбие құдіреті осында. арасындағы қарым-қатынас әдептілікке негізделсе, жан-жағына жылуын шашады, әдепсіз болса қапаландырады. -ең әуелі ілігімен, әдебімен көрікті. әдептілік-өзіңді әр түрлі жағдайда мінез-құлықтың жалпы ережелеріне, эстетикалық, этикалық талаптарға сәйкес ұстай білу. әдепті ыңғайсыздық тудыратын жағдайды болдырмауға тырысады. әдепті болу үшін өзіңді-өзің ойша болса да басқа ң орнына қоя білуің керек. әдепті өзінің басқа жек көретінін немесе өте жақсы көретінін көпшіліктің алдында білдірмейді, бұл басқаларды ыңғайсыз жағдайда қалдырмау үшін қажетті.мәдениеті жоғары болған сайын, оның айналасындағы қарым-қатынасы сыпайы бола түседі.