5-тапсырма. Оқылым мəтінінен ықпал түрлеріне мысалдар тауып жазыңдар. 6 ұпай Ілгерінді ықпал Кейінді ықпал Тоғыспалы ықпал. Мәтін:Тұсау кесер – сəбиді қаз тұрғанынан кейін «тез жүріп кетсін!» деген тілек пен жасалатын
ғұрып, ырым. Ол үшін арнайы ала жіп дайындалады. Тұсауы кесілген баланы қолынан ұстап тез
жүгіртеді, шашу шашады.
Тұсауыңды кесейін, Күрмеуіңді шешейін. Қаз, қаз, балам, қаз, балам, Қадамыңды жаз, балам!
Қадам бассаң, мəз болам. Тағы-тағы баса ғой, Ал тықырдан аса ғой.
Қаз, қаз, балам, қаз, балам,
Тақы мың ды жаз, балам,
Қаз баса ғой, қарағым,
Құтты болсын қадамың! –
деп тұсау кесер жыры айтылады.
Ауылшаруашылығы мен қолөнердің дамуы Египетті нығайтты. Мол өнім тайпа көсемдерінің жағдайын жақсартты. Байлық есебінен ақсүйектердің күзетшілері мен шабармандары көбейді. Осылайша тайпа көсемдерінің ықпалы күшейе түсті. Бірте-бірте адамдардың билігін өз қолынаалған олар барлық мәселені жеке-дара шеше бастады. Б.з.б. IV мыңжылдықта Египетте көптеген ұсақ мемлекеттер пайда болды. Олардың патшалары ақ тәжі бар Оңтүстік мемлекеттің билеушісі, қызыл тәжі бар Солтүстік мемлекеттің билеушісін бағындырғанға дейін соғысты. Б.з.б.3000 жыл біртұтас мемлекет құрылды. Бүкіл Мысыр билеушісі қос тәж кие бастады. Біртұтас Египет билеушісі перғауын деп аталды. Алғашқы астанасы Мемфис қаласы болды.
Пирамидалар – Ежелгі Египеттің ең құпиялы және орасан зор құрылысы. Олар Египет билеушілерінің, яғни перғауындардың мазары қызметін атқарған. Ең биік пирамида Гиза қаласында б.з.д. 2600 жылы Хеопс (Хуфу) перғауынға арнап салынған. Оның биіктігі 146,6 метрге жуық. Құрылысқа салмағы 2,5 тонна болатын үлкен тас кешендері жұмсалды. Пирамида құрылысына осындай 2 300 000 тас кешені пайдаланылды.
Хеопс пирамидасының маңайынан тыс аймақта Үлкен сфинкс мүсіні табылған. Бұл – басы адам,ал денесі арыстан кейпінде жасалған зәулім тас мүсіні. Гизадағы пирамидаларды қорғаушы бұл сфинкс біртұтас үлкен жартастан ойылған. Оның биіктігі жеті қабатты ғимаратқа тең.
Ежелгі египеттіктердің түсінігі бойынша, адам қайтыс болғаннан кейін оның жаны тәнінен арылады, бірақ ол денесіне қайта оралуы мүмкін. Сондықтан мәйітті сақтап қалу үшін денені бальзамдаған. Қайтыс болған адамның өңделген денесі мумия деп аталды.
Тутанхамон – Атақты Египет перғауындардың бірі. Оның аты «Амонның жанды бейнесі» дегенді білдіреді. Амон – Ежелгі Египеттегі аспан құдайы. Амонды кейінірек египеттіктер Амон-Ра (Күн құдайы) деп атаған. Тутанхамон елді б.з.д. XIV ғғ. басқарды.
1922 жылы Хауард Картер басқарған археологтар тобы Патшалар алқабынан бұрын ашылмаған Тутанхамонның табытханасын тапты. Табытханадан алтынмен қапталған кереует, көптеген алтын мен күміс заттар табылды. Сондай-ақ оның ішінде патша билігінің нышаны саналатын екі аяқты алтын күйме, патша тағы, алтын жалатылған әсем бетперде жатады. Бетперденің салмағы 10 килограмға жуық. Ол Тутанхамон перғауынның бет-әлпетінің қандай болғанын анықтауға мүмкіндік берді.
Тутанхамонның мумиясы таза алтыннан жасалған үшінші саркофагтың ішінде орналасқан. Жерлеу бөлмесінің қабырғалары жазуларға толы. Ғалымдардың пайымдауы бойынша, қабырғадағы мәтіндер сиқырлы дуалар болуы мүмкін.
Объяснение:
Тарих – бір күнде зерттелетін шаруа емес, сондай-ақ заттай деректер мен жазба құжаттардың көмегінсіз тарихты зерттеу де мүмкін емес. Сондықтан тарихшылар көп ізденіп, ежелгі дәуірден сақталған тарихи деректерді мұқият зерттей отырып, а ң өткен тарихын жазады. Ендеше, адамдардың өткен өміріне қатысты түрлі мәліметтерді «тарихи деректер» деп атаймыз. Өз кезегінде тарихи деректер ауызша, жазбаша, археологиялық, этнографиялық және антропологиялық болып әр түрге бөлінеді. Соның ішінде ауызша және жазбаша деректердің қазақ тарихында алатын орны ерекше. Ауызша деректер мыңдаған жылдар бойына ел арасында ауыздан-ауызға жетіп, бүгінгі күнге дейін сақталған. Мұндай деректер қатарына біз ежелден сақталған аңыз-әңгімелерді, эпостық және салт-дәстүр жырларын, шешендік сөздер мен мақал-мәтелдерді жатқызамыз. Бүгінгі таңда ауызша деректер негізінде қазақ халқының ауыз әдебиеті мен ауызша тарих айту дәстүрін жандандыру кеңінен қолға алынуда. Оның мысалы ретінде бүгінде ауызша деректер мен жазба деректерді өзара сабақтастыра отырып қазақ халқының шежіресін жазу ісінің қарқынды түрде жүріп жатқанын айтамыз.
Қазақ тарихын зерттеудегі баға жетпес құнды мұралардың біріне түрлі мұрағат қорларында сақталған жазба деректерді жатқызамыз. Осы жерде балалар, біздің ойымызда «мұрағат дегеніміз не болуы мүмкін?» деген сұрақ туындайды. Ал, бұл сұрақтың жауабын «Мұрағат дегеніміз – ескірген құжаттарды сақтайтын мекеме» деген жауаппен толықтырсақ, жазба деректердің қай жерде мұқият сақталатынына толық көз жеткіземіз. Әрине балалар, тарихи мәселелерді зерттеуде мұрағат қорларындағы тың деректерге негізделген әрбір шығарманың құны да жоғары, ақиқатының да шынайы айтылатынын білуіміз керек. Әңгімемізді бұдан әрі тарқатсақ, қазба жұмыстары кезінде табылған заттай деректер арқылы адамзаттың өткен тарихын зерттейтін ғылымның – археология деп аталатынынан хабардар боламыз. Археология грек тілінен аударғанда «көнені зерттеу» деген мағына білдіреді. Яғни, археология ғылымы тарихи ескерткіштерді зерттей отырып, ежелгі дәуірдегі адамдардың қоғамдық өміріндегі өзгерістер мен ерекшеліктерді анықтайды. Сондай-ақ, балалар, жер бетінде түрлі халықтар өмір сүргеннен кейін олардың айналысатын кәсібі мен өзіндік мәдениеті болатыны белгілі. Осыған байланысты, түрлі халықтардың әдет-ғұрып, тұрмыс-тіршілігін зерттейтін ғылымды – этнография деп атайды. Этнография гректің этнос – «халық», графия – «жазу, үйрену» деген сөздерінен құралып, «халықтар сипаттамасы» деген мағынаны білдіреді. Этнографиялық зерттеулер арқылы біз әрбір халықтың өзіне тән салт-дәстүрлері мен тұрмыс-тіршілігіндегі өзіндік ерекшеліктермен танысып, олардың шығу тегі туралы кең мәліметтер аламыз. Ал, мұндай мәліметтерді зерттеп, жинақтайтын мамандар – этнографтар деп аталады. Тарихи дерек көздерінің негізі болып табылатын этнографиялық мәліметтер археологиялық қазба жұмыстары кезінде ашылған ертедегі адамдардың мекен-жайларын, тұрақтары мен зираттарынан табылған заттарды зерттеп, өзара салыстыру арқылы алынады. Тарихи деректің тағы бір түрі антропологиялық дерек көздері екенін жоғарыда айтып өттік. Осыдан келіп «антропология дегеніміз қандай ғылым?» деген орынды сұрақ туындайды. Ал, бұл сұрақтың жауабын берер болсақ, адамның шығу тегі мен даму эволюциясын, адам нәсілдерінің пайда болуы мен сыртқы биологиялық қасиеттерін зерттейтін ғылымның – антропология деп аталатынына көз жеткіземіз. Яғни, антропология ғылымы адамның бет пішіні, түр-түсі мен дене құрылысындағы айырмашылықтарды бөліп қарастырады. Осындай айырмашылықтарға қарай а жер бетінде еуропалық , моңғолдық және негрлік болып үш нәсілге бөлінетінін естен шығармауымыз керек. Ал, антропологтар ежелгі дәуір адамдарының бет бейнесін өзара салыстыра келгенде біздің ата-бабаларымыздың алдымен еуропалық нәсілге жатқанын, кейіннен моңғол шапқыншылығы салдарынан болған этникалық өзгерістерге байланысты моңғолдық нәсілдің басым түскенін айғақтайды. Жоғарыда аталғандардан басқа тарихшылар өз зерттеулерінде нумизматика және геральдика ғылымының деректерін пайдаланады. Оның ішінде нумизматика теңгелерді, яғни ақша тарихын зерттесе, геральдика түрлі елтаңбалар мен мөрлерді зерттейтін тарих ғылымының қосалқы салалары болып табылады.
Объяснение: