581. Қысқы саяхат Мәтінді оқып, негізгі және қосымша ақпаратты анықтаңдар.
Табиғаттың әрбір маусымы ерекше болатыны сөзсіз. Әр маусымның өзіне
тән қызығы бар. Соның ішінде қыс мезгілі де кіршіксіз аппақ қарымен,
қаһарлы суығымен, сықырлаған аязымен әдемі. Қысқы саяхат әр адамның
есінде ерекше сақталары анық.
Қысқы саяхатты қайда өткізген дұрыс? Ең бірінші, «Шымбұлақты» атап
еткен жөн. «Шымбұлақ» тау-шаңғы курорты Алматы қаласының орталығынан
25 шақырым жерде, Іле Алатауы шатқалында 2260 метр биіктікте орналасқан.
Қар қабатының орташа деңгейі – 150 см. Желтоқсан-сәуір айлары аралығында
аймақты қар басып жатады. Мұнда қарлы беткейде зырылдайтын шаңғы-
шылар, экстремалды секіруді қалайтын, сан қилы бұрылыстар жасап түсетін
батыл сноубордшылар, алаңсыз демалысты сүйетін туристер, қала қонақтары,
жергілікті тұрғындар келеді.
«Медеу» мұз айдыны қысқы саяхатты естен кетпестей қылып өткізетін
бірден-бір жер. «Мұз айдынына «Медеу» деген атау қалай қойылды?» деген
сауал туындайтыны анық. Тарихшылардың сөзіне сенсек, мұз айдын орна-
ласқан шатқалға қазаққа танымал Шапырашты Пұсырман батырдың ұлы -
Медеудің есімі берілсе керек. «Медеу» мұз айдыны теңіз деңгейінен 1691 метр
биіктікте орналасқан.
Қыс ақша қарымен, көк айдын мұзымен сәнді. Күн бірде жылынып, бірде
суытып тұратынымен де ерекшеленеді. Қыстың таңғы салқын ауасы керемет
күйге бөлейді. Қарға күн сәулесі түсіп, көз тоймайтындай жарқырайды.
( «Балалар әлемі» журналынан)
лыс несімен ерекшеленеді? мәтін мазмұны негізгі ала отырып диалог құрастырып тыныс белгілерін дұрыс қойып жазыңдар
1-билет
Дауыссыздар 3 ке жіктеледі:қатаң, ұяң, үнді
Дауыстылар тілдің қатысына қарай:жуан, жіңішке.
Жақтың қатысына қарай:ашық, қысаң.
Ерін мен езудің қатысына қарай:еріндік, езулік.
Фонетикалық талдау:
Хабар- 5 әріп, 5 дыбыс, 3 дауыссыз, 2 дауысты
Х-д-сыз, қатаң
А-Д-ты, жуан, ашық, езулік
Б-д-сыз, ұяң
А-Д-ты, жуан, ашық, езулік
Р-д-сыз, үнді
Жаңалық- 7 әріп, 7 дыбыс, 4 дауыссыз, 3 дауысты
Ж-д-сыз, ұяң
А-Д-ты, жуан, ашық, езулік
Ң-д-сыз, үнді
А-Д-ты, жуан, ашық, езулік
Л-д-сыз, үнді
Ы-д-ты, жуан, қысаң, езулік
Қ-д-сыз, қатаң
2-билет
Үндестік заңы 2-ге бөлінеді: буын үндестігі, дыбыс үндестігі. Буын үндестігі сөз ішіндегі дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан немесе бірыңғай жіңішке болып келуін айтады. мысалы: Әже, инелік. Ата, инабат, уақыт.
Дыбыс үндестігі сөз ішіндегі қатар келген 2 дыбыстың бір-біріне ықпал етуі. Дыбыс үндестігі 3-ке бөлінеді: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал, тоғыспалы ықпал.
Берілген сөздерге жалғау жаса:суретші-ні, көрме-ні, өнертанушы-ны, көрермен-ді, шығарма-ны.
3-билет
Түбір – сөздің әрі қарай бөлшектеуге келмейтін, лексикалық мағынасын сақтаған негізгі бөлігі.
Қосымша – түбірге жалғанып, оның лексикалық немесе грамматикалық мағынасын өзгертетін, сөздерді өзара байланысқа түсіретін морфема.
Сөз құрамына талда: мұражайлардан- мұражай-түбір, лар, дан-жалғау, суретшілердің- сурет-түбір, ші-жұрнақ, лер, дің-жалғау, құндылықтарын--құнды-түбір, лық, тар, ын-жалғау.
Жердегі аспан түрі тәулік уақытына, жыл мезгіліне және ауа-райына байланысты. Аспанда әдетте бұлттар, жұлдыздар мен Жер серігі — Ай көрінеді. Ұшақ ішіндегі аспан көрінісі жер бетінің аралығында көк түсті болып көрінетін атмосфера қабаты болып табылады.
Күннің шығысы немесе батысы кезінде сары, сарғылт және қызыл түстерді аспанда байқауға болады.
Түндегі аспанда қара түстің дақтары көрінуі мүмкін. Ай, жұлдыздар және т. б. астрономиялық нәрселер айқын көрінуі мүмкін. Жұлдызды аспан — жарықыраған нәрселерден тұратын аспан.
Леонардо да Винчи алғашқы болып аспанның көк түстілігін «Кескіндеме жайлы» атты кітабында: «Жарқырайтын ұсақ бөлшек заттардың себебінен қараңғылық пен Жер арасындағы аспан көгілдір боп көрінеді» деп жазған.
Объяснение: