33 минуты назад Мақал - мәтелдерМақал - мәтелдер - әр халықтың өз даму тарихында басынан кешкен алуан түрлі оқиғалары, өзі аңғарған табиғат құбылыстары, қоғам мүшелерінің өзара қарым-қатысы, мінез-құлқы, психологиясы жөніндегі жасаған қорытынды, тұжырымдарының түйіні, өмір тәжірибесінен жинақталған философиялық ойлардың ұтқыр да ұтымды, жатық та көркем көрінісі, фразеологиялық оралымдардың еңделіп, сырланып, әбден қалыпқа түскен тұрақты түрлері. Ол бір ғана емес ертеден бері қалыптасқан ой дәлдігімен, мазмұнының тереңдігімен ерекшеленетін ауыз әдебиетінің бір түрі.Ол айналадағы сыры мол дүние туралы білімнің сұрыпталған жиынтығы, халықтың өзінше шағын ауызша энциклопедиясы ғана емес, ұстаздық, тәлімгерлік роль де атқарады, адам бойындағы барлық жақсылықты асқақтатып, жамандықты жерлеп,бала тәрбиесінде ерекше орын алатын халық даналығы.Мұндағы ақыл-кеңестер қысқа да нұсқа, әрі тұжырымды болды.. Халық даналығы ата-анаға ұрпақ тәрбиесі жөнінде өзінен бұрынғылардың моральдық-психологиялық, медециналық-гигиеналық, өнер-сайыскерлік ой-пікірлерін де шоғырландырып, бүкіл халықтың тәлімдік тәжірибесін мирасқа қалдырып отырды. Көшпеліліердің сонау ерте дәуірінен-ақ бұларды көп біліп әрі оны ақылмен байыптай алатын адамды ерекше қастерлеуі тегін емес. Ондай адам ата-баба даналығының көзіндей саналатын. Мақал-мәтелдер белгілі бір шешіммен істің дұрыстығын анықтайтын логикалық қызметтің эталоны тәрізді адамның ой-әрекеттерінде маңызды роль атқарып отырады.
У Бақшада Нюра әжесі әртүрлі көкөністерді өсірді. Кішкентай төсек, сәбіз, қызылша, пияз, ақжелкен мен аскөк күн шуағына қуанды. Картопқа жердің көп бөлігін иемденген жеке орын берілді.
Сәбіз маңайында өсіп келе жатқан қызылшаның нәзік жасыл жапырақтарын мазалайды, олардың жапырақтары қара жасыл. Садақ ойнады және хош иісті аскөкпен жаңа піскен бұталармен араласады. Ақжелкен, пияздың көңілділігін назардан тыс қалдырып, оның әдемі, кесілген жапырақтары толық бостандығын берді. Сәбіз және қызылша көбінесе мақтаншақ картоптың бағытын қарады: ол жоғары сабақтар болды, ал жапырақтары басқаларға қарағанда әлдеқайда көп. Картоп өсімінің жоғарғы жағында ақ гүлдер гүлдейді.
- Неліктен картопқа жер көп? - қызылшадағы сәбіз сұрады. - Оның сабақтары мен жапырақтары соншалықты жақсы өседі! Және олар мені үнемі жіңішке, менің өсуімді шектейді, тек таңдаулы сәбіз қалдырады, содан кейін үлкен, үлкен болады!
«Иә, бұл әділ емес», - деді қызылша тиімді. - Менің өсуім үшін, әйел Нюра жиі көріп, көбінесе ең әдемі дөңгелек жемістерді өсіреді, ал қалғаны Ботвиникпен қайнатылады.
«Бұл әділ емес», - деді ол. - Менің дәмдеуіштерім үнемі салатқа айналдырылады және картоп өседі: бәрі бірдей.
Ақжелкен аскөк қатты ауырады, ал картоп тек күн сәулесінен жоғары көтеріледі.
Жаз жазда ұшты. Nyura әйелдің аскөкімен және ақжелісі бар пияз бұрыннан бері төсекден алынды. Егіннің бір бөлігі қыста мұқият кептірді. Жерде сәбіз мен қызылша ғана қалды, ал жапырақтары ақырында топыраққа түсіп, түсі өзгерді.
Немерелер Нюраның әжесіне келіп, шелектер мен күрекшелермен шұғылданып, картопты қазып бастады. Адамдар осы мақтан тұтады және үнсіз өсімдіктерден қалай жиналғандығын қызылша пісірілген сәбіз. Жер астында картоп, ол шығады, үлкен жеміс өсті. Олар қазылған кезде адамдар жүздерінде үлкен қуаныш болды. Баба Нюра қайталап: «Бүгінгі жақсы өнім!» Немерелері: «Картоп - екінші нан! Енді қыста тамақтануға болады! «
Сәбіз және қызылша ойланған. Сондықтан Нюраның әйелін картопқа соншалықты жер бөледі! Адамдар оны ең маңызды өсімдіктердің бірі деп санайды, бұл оларға тамақ дайындауға қажетті жемісті береді.
Картоптың егін жиналғаннан кейін сәбіз қосылған қызылша пайда болды. Олар мұқият жинап, оларды түрлі қораптарға салып, содан кейін жертөлеге түсірді. Сәбіз мен қызылша салқын жертөледе болған кезде, қораптарда жанында жақында жиналған картоптың жемісін беретініне таңқалды. Тек картоп тек сәбіз мен қызылшадан артық болды. Мәселен, төсек-орындардағы көкөністер қайтадан бірге болды.
Сәбіз маңайында өсіп келе жатқан қызылшаның нәзік жасыл жапырақтарын мазалайды, олардың жапырақтары қара жасыл. Садақ ойнады және хош иісті аскөкпен жаңа піскен бұталармен араласады. Ақжелкен, пияздың көңілділігін назардан тыс қалдырып, оның әдемі, кесілген жапырақтары толық бостандығын берді. Сәбіз және қызылша көбінесе мақтаншақ картоптың бағытын қарады: ол жоғары сабақтар болды, ал жапырақтары басқаларға қарағанда әлдеқайда көп. Картоп өсімінің жоғарғы жағында ақ гүлдер гүлдейді.
- Неліктен картопқа жер көп? - қызылшадағы сәбіз сұрады. - Оның сабақтары мен жапырақтары соншалықты жақсы өседі! Және олар мені үнемі жіңішке, менің өсуімді шектейді, тек таңдаулы сәбіз қалдырады, содан кейін үлкен, үлкен болады!
«Иә, бұл әділ емес», - деді қызылша тиімді. - Менің өсуім үшін, әйел Нюра жиі көріп, көбінесе ең әдемі дөңгелек жемістерді өсіреді, ал қалғаны Ботвиникпен қайнатылады.
«Бұл әділ емес», - деді ол. - Менің дәмдеуіштерім үнемі салатқа айналдырылады және картоп өседі: бәрі бірдей.
Ақжелкен аскөк қатты ауырады, ал картоп тек күн сәулесінен жоғары көтеріледі.
Жаз жазда ұшты. Nyura әйелдің аскөкімен және ақжелісі бар пияз бұрыннан бері төсекден алынды. Егіннің бір бөлігі қыста мұқият кептірді. Жерде сәбіз мен қызылша ғана қалды, ал жапырақтары ақырында топыраққа түсіп, түсі өзгерді.
Немерелер Нюраның әжесіне келіп, шелектер мен күрекшелермен шұғылданып, картопты қазып бастады. Адамдар осы мақтан тұтады және үнсіз өсімдіктерден қалай жиналғандығын қызылша пісірілген сәбіз. Жер астында картоп, ол шығады, үлкен жеміс өсті. Олар қазылған кезде адамдар жүздерінде үлкен қуаныш болды. Баба Нюра қайталап: «Бүгінгі жақсы өнім!» Немерелері: «Картоп - екінші нан! Енді қыста тамақтануға болады! «
Сәбіз және қызылша ойланған. Сондықтан Нюраның әйелін картопқа соншалықты жер бөледі! Адамдар оны ең маңызды өсімдіктердің бірі деп санайды, бұл оларға тамақ дайындауға қажетті жемісті береді.
Картоптың егін жиналғаннан кейін сәбіз қосылған қызылша пайда болды. Олар мұқият жинап, оларды түрлі қораптарға салып, содан кейін жертөлеге түсірді. Сәбіз мен қызылша салқын жертөледе болған кезде, қораптарда жанында жақында жиналған картоптың жемісін беретініне таңқалды. Тек картоп тек сәбіз мен қызылшадан артық болды. Мәселен, төсек-орындардағы көкөністер қайтадан бірге болды.