жаңбыр суы - атмосфералық жауын-шашын түрлерінің бірі. атмосфера ластанған жағдайда жаңбыр суына онда еріген азот және күкірт оксидтері, шаң қосылады. батыс еуропаның көптеген елдерінде және басқа да бірқатар елдердің индустриялы аудандарында жаңбырдың алғашқы мииуттарында жаңбыр суы қаланың ақаба суларынан да лас болып шығады (осы себепті жаңбыр кезінде жалаң бас жүруге болмайды). жаңбыр суында күкірт пен азот оксидтері едәуір мөлшерде еріген жағдайда қышқыл жаңбыр жауады. ауылдық жердің өзінде де жаңбыр суын ауыз су ретінде пайдалануға болмайды.
демография популяциясын оның көлемі мен құрылымына сәйкес, яғни жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және көші-қон коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу.[1]
демографиядағы ең басты мәселе – халықтың ұдайы өзгеруін, өсу мөлшерін, анықтау. халықтың ұдайы өзгерісі – ұрпақ алмасу, туу мен өлу, яғни табиғи жағдай арқылы жүзеге асады. белгілі бір аймақтағы халықтың өсу мөлшерінің өзгеруі ң басқа жерлерден көшіп келуі (иммиграция) мен олардың бөтен аймақтарға қоныс аударуына (эмиграция), яғни халықтың көшіп-қону қозғалысына да байланысты. сондай-ақ халық санының өзгеруі ң жасына, отбасы жағдайына, санына немесе білім деңгейіне, мамандығына, әлеуметтік ахуалына орай бір күйден екінші күйге, бір топтан екінші топқа ауысуына тәуелді. кең мағынада алғанда, халықтың ұдайы өзгерісі дегеніміз оның санының, құрамы мен орналасуының табиғи жағдайларға және көші-қонның ықпалына қарай өзгеріп отыруы. отбасының құрылуы, оның мен күйреуі демографияда дербес мәнге ие. демографияда халықтың және оның бөліктерінің өзгеруі тек сан жағынан ғана емес, сонымен қатар сапалық тұрғыдан да қарастырылады. мыс., белгілі бір жастағы ң санының өзгеруімен қатар олардың тұлғалық -жетілуі, денсаулығындағы өзгерістері де назарға алынады. демографияда жекелеген ға қатысты әр түрлі құбылыстар барлық халықтың да, сонымен бірге дербес зерттеу нысаны ретінде оның белгілі бір топтарының да жай-күйін сипаттауға пайдаланылады. демографиялық процестердің өзара байланыстарын, олардың әлеуметтік-қ құбылыстарға тәуелділігін және халық ң әлеуметік-қ салдарын зерттей отырып, демография халық саны мен сапасы өзгерісінің заңдылықтарын анықтайды. нақтылы қоғамдық ортада өтіп жатқан халық өзгерісін сол қоғам өмірінің әлеуметтік-қ жағдайлары айқындайды. демография үшін бастысы – халықтың қоғам өзара ықпалдасуы болып табылады. демография әлеуметтік-қ процесс заңдылықтарының жалпы халықтың ұдайы өсуіне ықпалын ғана емес, керісінше халық өсімінің қоғам тигізетін әсерін де зерттейді. әсіресе, бұл жерде еңбек ресурстарының құрамы мен қозғалысының, сондай-ақ халықтың тұтынушы ретіндегі үлес мөлшерінің терең зерттелуі аса маңызды рөл атқарады. зерттеулердің бұл саласын кейде «қ демография» деп атайды. демографияның міндеттерінің бірі – халықтың ұдайы өзгерісінің заңдылықтарын зерттеу негізінде мемлекет тарапынан жүргізілетін демографиялық саясат негіздерін тұжырымдау.
демографиялық процестер қоғамда қалыптасқан белгілі бір әлеуметтік қарым-қатынастарға негізделеді. сондықтан халықты зерттеуде демография саясат, , медицина, , этнография, т.б. бірқатар ғылымдармен тығыз байланыста болады. олардың зерттеу әдістері мен тәжірибелерін, материалдарын пайдалана отырып, демография өз тарапынан да өзге ғылымдарға қажетті деректер береді. демографиялық процестердің өзіндік ерекшеліктері, көбінесе халықтың табиғи қозғалыстары демографияның өзіндік зерттеу әдістерін қалыптастыруға негіз болды. олар: әр түрлі буын өкілдері үшін жас айырымы көрсеткіштерін жасау арқылы дәл сол уақыттағы -құлдырау заңдылықтарын көрсететін гипотетикалық ұрпақ әдісі; когорт әдісі (ң нақтылы буынының зерттеу); потенциалды демография әдісі, т.б. демографияда ғылымның басқа салаларындағыдай болжамдар жасау, оларды деректер арқылы тексеру және соның негізінде ғылым қорытынды жасау қажет. көбінесе халықтың санын ұйымдастырылған статистика жолымен есептеу әдісі қолданылады. сондай-ақ демографиялық коэффициенттерді пайдалану, оларды салыстыру, салғастыру тәсілдері де демографияның өзіндік зерттеу әдістерінің бірінен саналады. демография ғылымының негізін салушы – ағылшын ғалымы дж. граунт. ол алғаш рет лондондағы тіркелген өлімдерінің бірнеше жылдық негізінде халық арасындағы өлудің көрсеткішін жасауға және оның заңдылықтарын анықтауға талпыныс жасаған.
жаңбыр суы - атмосфералық жауын-шашын түрлерінің бірі. атмосфера ластанған жағдайда жаңбыр суына онда еріген азот және күкірт оксидтері, шаң қосылады. батыс еуропаның көптеген елдерінде және басқа да бірқатар елдердің индустриялы аудандарында жаңбырдың алғашқы мииуттарында жаңбыр суы қаланың ақаба суларынан да лас болып шығады (осы себепті жаңбыр кезінде жалаң бас жүруге болмайды). жаңбыр суында күкірт пен азот оксидтері едәуір мөлшерде еріген жағдайда қышқыл жаңбыр жауады. ауылдық жердің өзінде де жаңбыр суын ауыз су ретінде пайдалануға болмайды.
демография популяциясын оның көлемі мен құрылымына сәйкес, яғни жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және көші-қон коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу.[1]
демографиядағы ең басты мәселе – халықтың ұдайы өзгеруін, өсу мөлшерін, анықтау. халықтың ұдайы өзгерісі – ұрпақ алмасу, туу мен өлу, яғни табиғи жағдай арқылы жүзеге асады. белгілі бір аймақтағы халықтың өсу мөлшерінің өзгеруі ң басқа жерлерден көшіп келуі (иммиграция) мен олардың бөтен аймақтарға қоныс аударуына (эмиграция), яғни халықтың көшіп-қону қозғалысына да байланысты. сондай-ақ халық санының өзгеруі ң жасына, отбасы жағдайына, санына немесе білім деңгейіне, мамандығына, әлеуметтік ахуалына орай бір күйден екінші күйге, бір топтан екінші топқа ауысуына тәуелді. кең мағынада алғанда, халықтың ұдайы өзгерісі дегеніміз оның санының, құрамы мен орналасуының табиғи жағдайларға және көші-қонның ықпалына қарай өзгеріп отыруы. отбасының құрылуы, оның мен күйреуі демографияда дербес мәнге ие. демографияда халықтың және оның бөліктерінің өзгеруі тек сан жағынан ғана емес, сонымен қатар сапалық тұрғыдан да қарастырылады. мыс., белгілі бір жастағы ң санының өзгеруімен қатар олардың тұлғалық -жетілуі, денсаулығындағы өзгерістері де назарға алынады. демографияда жекелеген ға қатысты әр түрлі құбылыстар барлық халықтың да, сонымен бірге дербес зерттеу нысаны ретінде оның белгілі бір топтарының да жай-күйін сипаттауға пайдаланылады. демографиялық процестердің өзара байланыстарын, олардың әлеуметтік-қ құбылыстарға тәуелділігін және халық ң әлеуметік-қ салдарын зерттей отырып, демография халық саны мен сапасы өзгерісінің заңдылықтарын анықтайды. нақтылы қоғамдық ортада өтіп жатқан халық өзгерісін сол қоғам өмірінің әлеуметтік-қ жағдайлары айқындайды. демография үшін бастысы – халықтың қоғам өзара ықпалдасуы болып табылады. демография әлеуметтік-қ процесс заңдылықтарының жалпы халықтың ұдайы өсуіне ықпалын ғана емес, керісінше халық өсімінің қоғам тигізетін әсерін де зерттейді. әсіресе, бұл жерде еңбек ресурстарының құрамы мен қозғалысының, сондай-ақ халықтың тұтынушы ретіндегі үлес мөлшерінің терең зерттелуі аса маңызды рөл атқарады. зерттеулердің бұл саласын кейде «қ демография» деп атайды. демографияның міндеттерінің бірі – халықтың ұдайы өзгерісінің заңдылықтарын зерттеу негізінде мемлекет тарапынан жүргізілетін демографиялық саясат негіздерін тұжырымдау.
демографиялық процестер қоғамда қалыптасқан белгілі бір әлеуметтік қарым-қатынастарға негізделеді. сондықтан халықты зерттеуде демография саясат, , медицина, , этнография, т.б. бірқатар ғылымдармен тығыз байланыста болады. олардың зерттеу әдістері мен тәжірибелерін, материалдарын пайдалана отырып, демография өз тарапынан да өзге ғылымдарға қажетті деректер береді. демографиялық процестердің өзіндік ерекшеліктері, көбінесе халықтың табиғи қозғалыстары демографияның өзіндік зерттеу әдістерін қалыптастыруға негіз болды. олар: әр түрлі буын өкілдері үшін жас айырымы көрсеткіштерін жасау арқылы дәл сол уақыттағы -құлдырау заңдылықтарын көрсететін гипотетикалық ұрпақ әдісі; когорт әдісі (ң нақтылы буынының зерттеу); потенциалды демография әдісі, т.б. демографияда ғылымның басқа салаларындағыдай болжамдар жасау, оларды деректер арқылы тексеру және соның негізінде ғылым қорытынды жасау қажет. көбінесе халықтың санын ұйымдастырылған статистика жолымен есептеу әдісі қолданылады. сондай-ақ демографиялық коэффициенттерді пайдалану, оларды салыстыру, салғастыру тәсілдері де демографияның өзіндік зерттеу әдістерінің бірінен саналады. демография ғылымының негізін салушы – ағылшын ғалымы дж. граунт. ол алғаш рет лондондағы тіркелген өлімдерінің бірнеше жылдық негізінде халық арасындағы өлудің көрсеткішін жасауға және оның заңдылықтарын анықтауға талпыныс жасаған.