6-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқы. Ақын өлеңінің мазмұнын мұғалімн көмегімен түсін. Ақынның ойын өз сөзіңмен айт. Өлеңді жаттап ал
IDIM
ОҚЫЛЫМ АЙ
Күннен туған баламын,
Жарқыраймын, жанамын.
Күнге ғана бағынам.
Өзім Күнмін, өзім – от,
Сөзім, қысық көзім де – от,
Өзіме өзім табынам.
Жерде жалғыз Тәңірі — OT.
Оттан басқа Тәңірі жоқ!
Шынында, менің өзім де – а
Қысылған қара көзім де — о
Мен оттанмын, От — менен,
Жалынмын мен, жанамын.
Оттан туған баламын.
Қараңғылық бұққанда,
Қызарып күн шыққанда,
Күн отынан туғанмын!
Мағжан Жұмабае
ЖАЗЫЛЫМ
Әбілхайыр (1412 — 1468) — өзбек ханы. Жазба деректерде Әбілқайыр қаған, Ұлы хан, Бузург хан, Хазірет Бузург хан деп айтыла береді. Шыңғыс ханның 10-ұрпағы (Шыңғыс хан — Жошы хан — Шибан (Шайбан) — Байнал — Есу-Бұқа — Жошы-Бұқа — Бадағұл — Мыңтемір — Пулад (Болат) — Ибраһим (Ибрагим) — Дәулет-шейх — Ә. хан). 1428 ж. 16 жасында Әбілқайырды Дешті Қыпшақтың ру-тайпа көсемдері хан етіп сайлады. Ол билікті өз қолына алысымен Дешті Қыпшақтағы саяси бытыраңқылықты жоюға күш салды. Дешті Қыпшақтағы Шайбани әулетінің билеушілері Мұстафа ханды, Махмұт-Қожа ханды талқандады. 30 — 40 ж. хандықты нығайту үшін ішкі және сыртқы күштермен күрес жүргізді. Тұқай-Темір ұрпақтары Ахмет хан мен Махмұт хан иеліктеріне, Темір әулетінің қол астындағы Хорезм мен Сыр бойына сәтті жорықтар жасады. Сөйтіп тарихта “көшпелі өзбектер” деп аталатын хандық құрды (қ. Әбілқайыр хандығы). Ә. ханның билігі күшейген сайын, оған қарсы жергілікті ру-тайпа көсемдері мен кейбір сұлтандардың қарсылығы арта түседі. Ә. ханның билігіне қарсы жасырын наразылық 1457 ж. Сығанақ түбінде қалмақтардан жеңіліс тапқан соң, ашық күреске айналды. 1457—59 ж. аралығында Керей мен Жәнібек сұлтандар өздеріне қарасты тайпалармен Шу өңіріне көшіп барып жеке Қазақ хандығын құрды (қ. Керей хан, Жәнібек хан). Қазақ хандығының күшейе түсуінен қауіптенген Ә. хан 1468 ж. Моғолстанға жорық ұйымдастырды. Бұл — оның ең соңғы жорығы еді. Ә. ханның он бір ұлы болды. Оның ұрпақтары ішінде ең танымал болғаны — немересі Мұхаммед Шайбани хан.
Өз тарихын терең ұғынып, ұлттық құндылықтарын шын бағалай білетін халықтың ғана болашағы мәңгі болмақ. Бүгінгі алпауыт жаһандану дәуірінде кез-келген ұлтты сақтап қалатын дүниелер - сол ұлттың төл тарихы, мәдениеті мен тілі екені анық. Бұл жөнінде Елбасы Н.Ә. Назарбаев "Ұлы даланың жеті қыры" атты бағдарламалық мақаласында "Кеңістік - барлық нәрсенің, ал уақыт - бүкіл оқиғаның өлшемі. Уақыт пен кеңістіктің көкжиегі тоғысқан кезде ұлт тарихы басталады" деген болатын.
Сондай-ақ, ұлы даланың әрбір қыры оның әуелден бүгінге дейінгі халқының терең тарихы мен бай мәдениетінің куәсі екендігі және оны жаңғырту әлемдік өркениет үшін ерекше маңызды екендігін атап көрсетті.