(7-ши сурактын ответи керек емес) 1. Бас әріппен келген сөздердің дұрыс жазылғандарын табыңдар.
A) Ұлы жібек жолы
B) қазақстанның Еңбек сіңірген қайраткері
C) Хайуанаттарды қорғау жөніндегі Дүниежүзілік Федерация
D) Ғылым академиясы
2. Барлық сөзі бас әріппен жазылатын сөзді белгілеңдер.
A) қазақ елінің қаһарманы
B) инновациялық еуразия университеті
C) білім және ғылым министрлігі
D) біріккен ұлттар ұйымы бас ассамблеясы
3. Емле ережесі бойынша жазылған сөзді белгілеңдер.
A) ойсылқара
B) Қамбарата
C) Ер Тарғын
D) Біржан Сал
4. Атаулардың барлық сөзі тек бас әріппен жазылатын ережені белгілеңдер.
A) Халық, ұлт, тайпа аттары
B) Кісі аттарымен келген оңашаланған айқындауыш
C) Әртүрлі мекемелердің атаулары
Д) Мемлекеттердің, республикалардың, жоғарғы мекемелер мен ұйымдардың
күрделі атаулары
5. Емле ережесі бойынша жазылған сөзді белгілеңдер.
A) Сағатпек
B) 9-мамыр
C) Наурыз мейрамы
D) Қазақстан-Ресей Келіссөзі
6. Ғылыми стильдің ерекшелігін белгілеңдер.
A) Ой күрделі баяндалып, анықтама, дәлелдеме және формулаларға
негізделеді.
B) Сөйлемдер сауатты құрастырылып, бастауыштық қатынаста болады.
C) Образды сөздер көптеп кездеседі.
D) Арнайы сөйлемдер қолданылып, көркем сөздермен әсіреленеді.
7. Бас әріппен жазылатын сөздерді сәйкестендіріңдер. Дұрыс жауапты
таңдаңдар.
8. Публицистикалық стильдің негізгі белгісі:
A) Қоғамдық пікірлердің жиынтығы
B) Қоғам өмірі үшін маңызды мәселелерді талқылау
С) Сөйлемдер сауатты құрастырылып, бастауыштық қатынаста болады
D) Образды сөздер көптеп кездеседі
9. Жинақы мәтін немесе компрессия деген не?
A) Біршама жинақы пішінге келтіру үшін, бастапқы мәтінді өзгерту арқылы
жүзеге асырылатын тәсіл. Сөйлемдегі артық элементтер алынып, жинақы
құрылымдар қалады
B) Сол мәтінді тудырып тұрған барлық тілдік элементтердің комбинациясы
С) Күрделі фразалық тұтастық пен тұтас сөйлеу шығармасы шекараларының сай
келуі
D) Сандық заңдылықтарды (сын есімнің, үстеудің т.б.) тауып, мәтіннің тілдік
құралдарының сапалық айырмашылығын табуға көмектесетін ықтималдыстатистикалық әдіс
10. Тезис деген не?
A) Қоғамдық пікірлердің жиынтығы
B) Аударма мәтіндерден ықшамдалып құралған сөйлемдер
С) Баяндаманың, лекцияның, хабарламаның қысқаша тұжырымдалған негізгі
қағидалары
D) Образды сөздер көптеп кездесетін баяндама
11. Тыныс белгілері қабаттаса келетін сөйлемдерді белгілеңдер.
A) Ешбір өзгеріссіз су да ақырын тербеледі, қалтқы да жыбыр-жыбыр қозғалады
B) Апанның іші әрі салқын, әрі түбінде тұп-тұнық суы бар екен
C) Мына жайды байқадың ба
D) Көзіңе қарамайсың ба деп шаңқ етті
12. Тыныс белгілері қабаттаса келетін сөйлемді белгілеңдер.
A) Олжабек бұл жолы жауапты қолма-қол қайырды
B) Бименденің әкесінің аты Сыздық еді, ауылды «Сыздық ауылы» дейтін
C) Уа ағайын Арадағы түйткілді қан төкпей-ақ шешсек болмай ма
D) Қараңғыда кісінеген жылқының дауысы естілді
13. Қабаттасып келген тыныс белгілердің қойылуына не себеп екенін
белгілеңдер.
– Астапыралда! – деді Итбай.
A) Төл сөз, одағай
B) Қаратпа сөз, төл сөз
C) Төл сөз, қыстырма
D) Лепті, қыстырма, диалог
14. Көп нүкте қай жерге қойылмайтынын табыңдар.
A) Ой белгілі себеппен бөліп-бөліп айтылғанда
B) Ой санамалап айтылса
C) Ойға өте алшақ нәрсе қосылып кетсе
D) Оқиға толық айтылмай тоқталса
15. Ой санамалап айтылғанда қойылатын тыныс белгі:
A) Үтір
B) Нүктелі үтір
С) Сызықша
D) Нүкте
Септік жалғау
1. Атау (Именительный) Адам алма оқушы
2. Ілік (Родительный) Адамның алманың оқушының
3. Барыс (Дательно – направительный) Адамға алмаға оқушыға
4. Табыс (Винительный) Адамды алманы оқушыны
5. Жатыс (Местный) Адамда алмада оқушыда
6. Шығыс (Исходный) Адамдан алмадан оқушыдан
7. Көмектес (Творительный) Адаммен алмамен оқушымен
Жіктік жалғау;
1ж. Менің адамым алмам оқушым
2 ж. Сенің адамың алмаң оқушың
Сіздің адамыңыз алмаңыз оқушыңыз
3 ж. Оның адамы алмасы оқушысы
Көптік жалғау - адамдар алмалар оқушылар
Тәуелдік жалғау
1 ж. Мен адаммын алмамын оқушымын
2 ж. Сен адамсың алмасың оқушысың
Сіз адамсыз алмасыз оқушысыз
3ж Ол адам алма оқушы
Махамбет өлеңдері өзінің жанр жағынан да зерттеушілердің айрықша көңілін аударуға тиіс. Оның кейбір өлеңдерін лиро-эпикалық түрге жатқызуға болады. Ол өлеңдерінде ақын өмір құбылыстарын Исатай бастаған шаруалар көтерілісімен байланысты тарихи шындық, өз қалпында суреттелсе, сонымен қатар оған өзінің көзқарасын, қатысын, ол жағдайды өзінің қалай сезінуін де көрсетеді.
Лирикалық сезінуге бөлене отырып, оқиғаны баяндау лиро-эпикалық жырларға тән нәрсе екендігі кімге де болса мәлім.
Бұлай баяндау сарыны (мотив) Махамбеттің «Соғыс», «Мінкен ер», «Баймағамбет сұлтанға айтқаны», «Исатай сөзі» деген өлеңдерінде айқын сезіледі.
«Соғыс» деген өлеңінде Махамбет көтерілісінің әрбір кезеңдерін тарихи оқиғаның ізіне сәйкес етіп суреттейді. Кейбір көріністерді баяндау, суреттеулері тарихи фактілермен тығыз байланысты болып отырады. Бір қарағанда, осы «Соғыспен» өрістес біркелкі өлеңдерді тіпті тарихи жыр өлеңдер тобына жатқызуға да болатын тәрізді. Бірақ бұл — өз алдына жеке тексеруді керек ететін мәселе. Өйткені ауыз әдебиетіндегі белгілі бір түр саналатын тарихи өлеңдер (лиро-эпикалық жыр емес, қысқа өлеңдер) бізде әлі де зерттелген емес. Махамбеттің бұл тектес өлеңдерінің ауыз әдебиетіндегі қысқа тарихи өлеңдермен байланысы барлығы айқын. Бірақ айырмасы қайсы деген сұрақ әуелі ауыз әдебиетіндегі ескіден келе жатқан қысқа өлеңдердің өзін жеке мәселе етіп талдауды керек етеді. Сондықтан оны басы ашық қалдырамыз.
Ал біздің бұл жерде айтпағымыз — ақынның тарихи уақиғаларды тамаша шындықпен бұлжытпай көрсете алуы. Осы жағынан алғанда, оның өлеңдерінде тарихи шындықтың салмағы басымдығы және Махамбет өлеңдерінің тарихи мәні үлкен екендігі аңғарылады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Махамбет поэзиясы – аса күрделі дүние. Ақынның өткен заман шындығын, белгілі бір ортаның мәдени, саяси, әлеуметтік сипатын, ұлттық болмысын, ділін, танымын әр алуан көркем образдар арқылы таныта білген экспрессивті поэзиясы біраз зерттелгенімен, ақын тілінің өзіндік табиғаты, терең ұлттық-мәдени, тарихи мәні толық танылып, мән-мағынасы ашылып болған жоқ. Сондықтан да ұлттық мүддеге негізделген Махамбет шығармаларының поэтикалық өрісін қазақ тіл білімінің жаңа бағыттарымен ұштастырып (лингвостилистика, лингвопоэтика, психолингвистика, лингвомәдениеттану, когнитивтік лингвистика, этнолингвистика тұрғысынан), арнайы қарастыру – өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
Екіншіден, белгілі бір уақытқа сай келетін тарихи шындықты, халық өміріне, ұлттық санасына елеулі әсер еткен оқиғаларды, қазақтың ұлттық болмысын, дүниетанымын, өршіл рухын, дүниенің ағы мен қарасын (өмір – өлім, қуаныш – қайғы, сенімділік – опасыздық, әділдік – әділетсіздік, дос – жау т.б.) танытуымен, адам жанын жандандырып, «ұлттық идея», «намыс», «ерлік», «ақиқат», «өршіл рух», «елім, жерім» деген ұғымдарды айшықтай түсуімен ерекшеленетін және солардың бәрін көркем бейне, астарлы ой, үстеме мағына негізінде таныта білген Махамбет ақынның шығармашылық тілін зерттеу – көркемдік шеберлігімен, ұлттық дүниетаным тереңдігімен, бейнелі де экспрессивті тілімен айырықша келетін көркем мәтін тілін зерттеу деген сөз.
Үшіншіден, тақырыптың зәрулігі Махамбет Өтемісұлы өлеңдерінің тілі, оның ішінде коннотаттық компонент мағынасына тең келетін сөздердің қолданылуы арнайы қарастырылып, көлемді түрде зерттеу объектісі болмағанынан туындайды.