Ұлттық ұстаным мен перзенттік парыз, ақындық мінез бен азаматтық міндет елдің тағдыры сынға түскен кезде айқын байқалатыны белгілі. Әсіресе, бұл ұғымдар қазақ елін отарлаушылар билеген дәуірді жырлаған өлең-толғауларда нақты көрініс тапты. Соның ішінде зар заман әдебиетінің айтулы өкілі, ел мен жер тағдыры, ұлт пен жұрт ахуалы жөнінде ой толғаған Мұрат Мөңкеұлы жырларының орны бөлек.
Ақынның «Үш қиян», «Сарыарқа», «Әттең, бір қапы дүние-ай» толғаулары – қоныстың құтсыздығына налып, көшкен жұрттың хал-ахуалын шынайы бедерлеген біртектес дүниелер. Бәрінде де көшпенді ел өмірінің қайғы-мұңы айтылған. Бірақ бұлар – ауыз әдебиетінде ежелден бар дәстүр бойынша көштің сән-салтанатын асырып, керуеннің мал-мүлкін, керемет жасау-жабдықтарын мадақтайтын өлеңдер емес, көшкен елдің жұртын сағыну сарынындағы толғаныстар. Үш шығармада да біркелкі сурет: иесіз қалған жер, амалсыз қоныс аударған ел, жақсылардың табаны тиген жайлау мен жайылым, сай-сала, енді қайтып оралмас қимас дәурен… Ақын осының бәрін еске алып, өзегі өртеніп тұрса да, мұндай жерді халықтың мекендеп қалуына қайлы емес. Сонымен, Мұрат антиутопиясының түпқазығы – «адыра қалғыр, қайырсыз қоныс» десек, мұның себебін ақынның өзі былайша тұжырымдайды;
Туған күнді көпшілігіміз асыға күтеміз. Сыйлық алу, көпшіліктің ықыласына бөлену, жылы лебіздер есту – ізгіліктің бәрі осы атаулы күнде болып жатады. Туған күнді тойлау қайдан шықты? Осы сұраққа Қамшы ақпараттық агенттігі жауап іздеп көрді.
Тарихқа үңілсек, ертеде фараондар «Құдайдың балалары» болып есептелді, олардың дүниеге келген күндері мемелекеттік мереке саналатын. Бұл атаулы күнде әрбір тұрғын патшаға шамасы жеткен ең бағалы сыйлық әкелетін. Патшайымдардың туған күнінде әрбір қызметкер патшайымды таңғалдыру үшін адам татып көрмеген жеміс-жидектерді алыс-алыс жерлерден алдыратын. Патшаға арнап ең әдемі жануарларды құрбандыққа шалу ерекеше құрметтің белгісі болып есептелген. Осыдан кейін, халық өздерінің отбасындағы басты тұлғаның дүниеге келген мерзімін атап өтуді дәстүрге айналдырған. Осылайша, туған күн қоғамның әрбір мүшесі үшін аталуы күнге айналған.
Біздің бүгінгі күнде туған күнді тортпен өткізу дәстүрі неміс халқынан шыққан. Олар туған күн иесін ерте оятып, шақырылған қонақтарға бірге дайындалып, кешкі ас басталмас бұрын үйдің отанасы әзірлеген бәлішке балауыз орнатып, туған күн иесіне ұсынған. Туған күн иесі ішінен тілек айтып, балауызды өшірген. Осы сәт салтанатты отбасылық дастарханның ашылу белгісі болып есептелген.
Ежелден, шіркеу секілді діни орындар туған күн тойлауға рұқсат бермеген. Себебі, адам жасы қаншалықты ұлғайса, оның күнәлары да соншалықты көп болады. Мұндай жағдайды тойлату дұрыс емес деп есептелген. Қайта өрлеу дәуірінен бастап, аталған ырымды басқаша түсіндірушілер пайда болды: адамға бір жас қосылса, ол Құдайға бір табан жақындайды. Қазірге дейін, осы дәстүр бойынша әртүрлі діндерде туған күнді жылы лебіздер айтып, жақын адамдар арасында тойлауға рұқсат берілген. Алайда, оны шулатып, алькогольді пайдаланып, ес кеткенше тойлатуға ешқандай дінде рұқсат берілмеген.
Ұлттық ұстаным мен перзенттік парыз, ақындық мінез бен азаматтық міндет елдің тағдыры сынға түскен кезде айқын байқалатыны белгілі. Әсіресе, бұл ұғымдар қазақ елін отарлаушылар билеген дәуірді жырлаған өлең-толғауларда нақты көрініс тапты. Соның ішінде зар заман әдебиетінің айтулы өкілі, ел мен жер тағдыры, ұлт пен жұрт ахуалы жөнінде ой толғаған Мұрат Мөңкеұлы жырларының орны бөлек.
Ақынның «Үш қиян», «Сарыарқа», «Әттең, бір қапы дүние-ай» толғаулары – қоныстың құтсыздығына налып, көшкен жұрттың хал-ахуалын шынайы бедерлеген біртектес дүниелер. Бәрінде де көшпенді ел өмірінің қайғы-мұңы айтылған. Бірақ бұлар – ауыз әдебиетінде ежелден бар дәстүр бойынша көштің сән-салтанатын асырып, керуеннің мал-мүлкін, керемет жасау-жабдықтарын мадақтайтын өлеңдер емес, көшкен елдің жұртын сағыну сарынындағы толғаныстар. Үш шығармада да біркелкі сурет: иесіз қалған жер, амалсыз қоныс аударған ел, жақсылардың табаны тиген жайлау мен жайылым, сай-сала, енді қайтып оралмас қимас дәурен… Ақын осының бәрін еске алып, өзегі өртеніп тұрса да, мұндай жерді халықтың мекендеп қалуына қайлы емес. Сонымен, Мұрат антиутопиясының түпқазығы – «адыра қалғыр, қайырсыз қоныс» десек, мұның себебін ақынның өзі былайша тұжырымдайды;
Қайырсыз неге десеңіз,
Асан Қайғы, Қазтуган,
Орақ, Мамай, Телағыс,
Қалған екен солардан.
Біз де бір сондай болармыз
Артық па едік олардан?!
Объяснение:
это привельно поставь лайк и оценку
Тарихқа үңілсек, ертеде фараондар «Құдайдың балалары» болып есептелді, олардың дүниеге келген күндері мемелекеттік мереке саналатын. Бұл атаулы күнде әрбір тұрғын патшаға шамасы жеткен ең бағалы сыйлық әкелетін. Патшайымдардың туған күнінде әрбір қызметкер патшайымды таңғалдыру үшін адам татып көрмеген жеміс-жидектерді алыс-алыс жерлерден алдыратын. Патшаға арнап ең әдемі жануарларды құрбандыққа шалу ерекеше құрметтің белгісі болып есептелген. Осыдан кейін, халық өздерінің отбасындағы басты тұлғаның дүниеге келген мерзімін атап өтуді дәстүрге айналдырған. Осылайша, туған күн қоғамның әрбір мүшесі үшін аталуы күнге айналған.
Біздің бүгінгі күнде туған күнді тортпен өткізу дәстүрі неміс халқынан шыққан. Олар туған күн иесін ерте оятып, шақырылған қонақтарға бірге дайындалып, кешкі ас басталмас бұрын үйдің отанасы әзірлеген бәлішке балауыз орнатып, туған күн иесіне ұсынған. Туған күн иесі ішінен тілек айтып, балауызды өшірген. Осы сәт салтанатты отбасылық дастарханның ашылу белгісі болып есептелген.
Ежелден, шіркеу секілді діни орындар туған күн тойлауға рұқсат бермеген. Себебі, адам жасы қаншалықты ұлғайса, оның күнәлары да соншалықты көп болады. Мұндай жағдайды тойлату дұрыс емес деп есептелген. Қайта өрлеу дәуірінен бастап, аталған ырымды басқаша түсіндірушілер пайда болды: адамға бір жас қосылса, ол Құдайға бір табан жақындайды. Қазірге дейін, осы дәстүр бойынша әртүрлі діндерде туған күнді жылы лебіздер айтып, жақын адамдар арасында тойлауға рұқсат берілген. Алайда, оны шулатып, алькогольді пайдаланып, ес кеткенше тойлатуға ешқандай дінде рұқсат берілмеген.