Ақбөкен – киелі жануар. Тұяқты жануар жайылмаса, өзінен-өзі азып кететін «Бетпақ» аталып
кеткен ұлан байтақ сайын даламызды келер ұрпаққа қалай жеткіземіз? Оның
әзірге бір ғана шешімі бар. Алдымен қазақ үшін киелі жанура атанған
ақбөкен санын қалпына келтіруіміз қажет.
Ақбөкен шөпті таңдап-талғап жейді, жоғары жағынан кертіп алып қана
жайылады. Көбіне әр жердегі шөпті теріп, жүре жайылады. Сондықтан
өсімдіктердің өсуі тоқтамайды, керісінше тұқымын шаштырып, оны үшкір,
аша тұяқтарымен жерге енгізеді. Ақбөкендер құрамында ылғалы
шырынды өсімдіктермен қоректенетін болғандықтан, сулы жерлерден алыс
аймақтарда да тіршілік ете береді.
90-шы жылдардың аяғы мен 2000 жылдардың басында киік саны күрт
азайып, жойылып кету шегіне жеткен. Зооинститут мәліметтеріне сүйенсек,
2003 жылы Бетпақдала таралымындағы киіктердің 1,8 мың дарағы ғана
қалған. ҚР-ның Үкiметi шешім қабылдап, киіктерді аулауға тыйым салды
және ол шешiмдi 2020 жылға дейін ұзартты. 2007 жылы Ақтөбе облысынан
Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерватын құрып, 763549 га жерді
ерекше қорғалатын табиғи аумаққа бөлді. Өткен жылы көршілес Қостанай
облысының Амангелді және Жанкелдин аудандарында да «Алтын дала»
табиғи резерваты ашылды. Қазіргі таңда Ырғыз-Торғай табиғи резерватының
жер көлемін 409 мың гектарға ұлғайту, екі резерват аралығынан экологиялық
дәліз ашу құжаттар әзірленуде. Қазақстанның қақ ортасында дүние жүзіндегі
ауқымды ерекше қорғалатын табиғи аумақ кешені пайда болғалы тұр. Бұл
экожүйені қалпына келтіруге көмектеседі.
Ақтөбе облыстық қоғамдықсаяси газетінен
Түсіндірме сөздік
Бетпақдала – сусыз мидай дала, шөл дала.
Кертіп жеу - аз-аздан жеу
Табиғи резерват - қорық секілді қорғалатын аумақ
Эколологиялық дәліз — жануарлардың қоныс аударуын қамтамасыз ету.
2-тапсырма. Мәтін бойынша менталды картаны толтырыңыздар.
Тақырыбы:
Стилі:
Мазмұны:
Мақсаты:
Терминдер
Тірек сөздер:
Baram
--Сенің анаң қандай адам?
--Менің анам, мен үшін ең асыл, ардақты жан.Менің анамның жаны ерекше нәзік ,анам аса сезімтал жан.Анамның көздері әрқашанда күлімсіреп тұрады.
--Сенің анаң қайда жұмыс істейді?
--Менің анам мектепте бастауыш сыныптарына сабақ береді.
Менің анам еңбеқкор адам.
--Сен анаңа көмектесесін бе?
--Мен анамды сыйлаймын, анама көмектесемін
--Ал сенің анаң қандай адам.?
--Менің де анам ардақты мейірімді жан.Менің анамның жүрегі уайымшыл нәзік.Анам менің қамқоршым, ақылшым, бақытым.
--Сенің анаң қайда жұмыс істейді?
--Менің анам дәрігер.Менің анам қайратты жан.Мен өзімнің анамды жақсы көремін ,сыйлаймын,-
--Досым, біз ең бақытты баламыз. Біздің асыл, да ардақты аналарымыз бар.Анасы бар адамдр ең бақытты
Шығарма.
Интернет - өмір талабы.
Ғаламтор пайда болғаннан бері адамдардың өмірін жеңілдетіп, барша сұрақтарға жауап табуға мүмкіндік пайда болды.
Ғылым мен техниканың дамыған заманында өз өмірімізді компьютерсіз елестету қиын. Дегенмен, бұл құрылғының пайдасымен қатар зияны де аз емес. Алдымен пайдалы жақтарын атап өтейік:
- Кез келген құжатты басып, шығару мүмкіндігі.
- Ғаламтордан қалаған ақпаратты іздеп табу мүмкіндігі.
- Сонымен қатар ғаламтордың көмегімен әлеуметтік желіде жаңа достар/сырластар/сыныптастарды табу мүмкіндігі.
- Әлемнің түкпір түкпіріндегі ағайын - бауыр, достармен сөйлесу мүмкіндігі.
Дегенмен ғаламтордың пайдасы мен қатар, зиянды жақтары да аз емес.
Ең басты зияны - ол денсаулыққа тигізетін зияны. Компьютер алдында ұзақ отыру көз бен омыртқаға аса үлкен зақым келтіреді. Сондықтан да компьютерда көп жұмыс жасайтын адамдарға арнайы көзілдірік киіп, отырған кезде де арқаны тік ұстауға тырысу керек. Сонымен қатар уақтылы үзіліс жасау керек.
Одан кейінгі келтіретін зиян - ол уақыттың қадірін білмей, компьютерда отыратын уақытты тиімсіз пайдаланып, оның қалай өтіп кеткенін байқамай да қаламыз. Оның орнына пайдалы іспен айналыссақ болар еді. Мысалға, кітап оқысақ, нұр үстіне нұр болар еді. Мұны "ғаламторға тәуелділік" деп айтсақ та болады.
Сонымен қатар ғаламтордағы көптеген жағымсыз ақпарат адам психикасына да жағымсыз әсірін тигізеді.
Осындай келеңсіздіктер орын алмауы үшін, компьютерді тек керек кезінде немесе күніне 1 - 1,5 сағаттан аспайтын уақыт қолдану керек деп ойлаймын. Мен өзім осы ережені сақтап, қалған бос уақытымда анама көмектесемін.
Менің ойымша қаншама уақытты компьютерлік ойын ойнаумен өткізгеннен гөрі, сол уақытты спорттық ойындарға арнасақ, денсаулығымызға пайдасы зор болмақ.
Дегенмен де, менің ойымша ғаламтордың зиянынан пайдасы көбірек деп есептеймін. Бірақ мен өз денсаулығыма алаңдаймын, сондықтан ғаламторды тек қажет уақытында пайдалану туралы дұрыс шешім қабылдадым деп ойлаймын.