Karcat2306

31.07.2022 09:09 •  Қазақ тiлi

Абай Молдашев, 13 ноября в 13:28 Сабақ барысы:
ІІ Үй тапсырмасын тексеру
Зымыран сұрақтар:
(Адай күйі)
1. Құрмалас сөйлем дегеніміз не?
2. Құрмалас сөйлемнің түрлерін ата
3. Салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
4. Салалас құрмалас сөйлемнің байланысу тәсілі қандай?
5. Жалғаулық шылаулар түрін ата
6. Ыңғайлас салалас дегеніміз не?
7. Қарсылықты салалас дегеніміз не?
8. Түсіндірмелі салалас дегеніміз не?
9. Себеп - салдар салалас дегеніміз не?
10. Талғаулы салалас дегеніміз не?
11. Кезектес салалас дегеніміз не?
Жаңа сабақты түсіндіру:

1- тапсырма.
2- САБАҚТАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ
(СЛОЖНОПОДЧИНЕННОЕ ПРЕДЛОЖЕНИЕ)

Құрамындағы жай сөйлемдерінің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып, соңғысына бағына байланысқан құрмалас сөйлемнің түрі сабақтас құрмалас деп аталады.
(Сложносочиненное – один из видов сложного союзного предложения. В нем, как и в любом сложном предложении, более одной грамматической основы, соответственно, несколько частей, которые соединены сочинительными союзами).
Мысалы: Тапсырманы тиянақтап алғысы келгенмен, қайта сұрауға батылы бармады.

Бұл құрмалас сөйлемнің бірінші жай сөйлемін өз алдына бөлек айтуға келмейді, себебі ой тиянақты емес, ойды тиянақтап, аяқтап тұрған екінші жай сөйлем. Құрмаластың құрамындағы бірінші жай сөйлем екінші жай сөйлемге бағына байланысып тұр. Құрмалас сөйлемнің құрамындағы тиянақсыз жай сөйлем бағыныңқы сөйлем, ал өз алдына дербес айтыла беретін, ойды тиянақтап тұратын екінші жай сөйлем басыңқы сөйлем деп аталады.

Сабақтас құрмалас сөйлем деп 6 түрге бөлінеді

1. Шартты бағыныңқылы (С придаточными условия) қайтсе? не етсе? қайткенде? не еткенде? қайтпейінше?
2. Қимыл-сын бағыныңқылы (С придаточными времени) қайтсе де? қайткенмен? не етпестен? не ететұра? қайткенше? не еткені болмаса?
3. Мезгіл бағыныңқылы (С придаточными цели) неліктен? Неүшін, не себепті? не деп?
4. Қарсылықты бағыныңқылы (С придаточными уступительными) қашан? Қай кезде? Қашаннан бері?
5. Себеп бағыныңқылы (С придаточными причины) қайтіп, не етіп? қалай?
6. Мақсат бағыныңқылы (С придаточными образа действия) не мақсатпен? не үшін? не етпек болып?

2-тапсырма. Берілген сөздерден сабақтас құрмалас сөйлемқұрастыру. (из простых предложение составить сложноподчиненые предложение)

1.,— тигізбейінше,.
2. —— қарасаң,.
3. —— берілмесе,.
4. —— жарыспай,.

3-тапсырма. Берілген жай сөйлемнен сабақтас құрмалас сөйлемнің құрастырыңыз. (Составьте из простых предложение сложноподчиненные предложение)
1.Суық боз тұман басып тұр. Онша қою емес
1. Білмеген нәрсеңді сұрап алуды ар көрме. Адам сұрап білмесе ештеңе үйренбейді.
2. Сізді ешкім шақырған жоқ. Сіз бармайсыз.
3. Мен бұл арада үндемедім. Үндеуді қажет те көрмедім.
4. Мен түк түсінбеймін. Осылар түк түсінбейді.
5. Сөз бен қылық суық көңілді жылытады. Жылы көңілді суытады.
4-тапсырма. Мәтінмен жұмыс :
Мәтінді оқып талдау және аудару (текст прочитать и перевести).

Каспий теңізі туралы

Каспий теңізі — Еуропа мен Азия аралығында орналасқан жер шарындағы ең үлкен тұйық көл. Үлкендігіне қарап, оны теңіз деп атайды. Аты XVI ғасырдың аяғында осы теңіз жағасында қоныстанған Каспий тайпаларына байланысты қалыптасқан. Грузияда Каспий қаласы қазір де бар. Сонымен бірге Гиркан (I ғасыр), Хазар (ІІ-Х ғасыр), Хвалын (Х-ХШ ғасыр) және т.б. тарихи атаулары бар. Олар соңғы үш мың жылдағы өмір сүрген халықтардың қойған аттары.
Каспий теңізі неоген дәуірінің аяғында жер қыртысының көтерілуінен Қара теңізден бөлінді. Бұл кезді Каспий теңізінің пайда болған уақыты деп есептеуге болады. Каспий теңізінің жалпы ауданы 376 мың км2. Оның беті теңіз деңгейінен 28 м төмен жатыр. Теңіз солтүстіктен оңтүстікке қарай 1200 км-ге созыла орналасқан. Теңіздің ендірек жері – 435 км, ал енсіз жері – 193 км. Каспий теңізінің жағалау сызығының ұзындығы – 7000 км. Оның суы 5 мемлекеттің жағалауын шайып жатыр. Жағалау сызығының Қазақстан үлесіне 29% (2340 км), Ресейге – 16%, Әзербайжанға -20%, Түрікменстанға – 21%, Иран Ислам Республикасына -14% тиеді.

Үйге тапсырма: Сабақтас құрмалас сөйлемге 5 сөйлем

Абай Молдашев, 13 ноября в 13:28
құрастыру.

1. (түсіндірмелі,қос нүкте)
2. (сондықтан, себеп - салдар)
3. ( және,ыңғайлас)
4. (кейде,кезектес)
5. (талғаулы,немесе)​