АленаКамарова

20.09.2022 10:58 •  Қазақ тiлi

Арал теңізі және экологиясы арал тенізі - қң інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. ң апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі -1066 км2, тсреңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-12 % болған. қойнауы кәсіптік бағалы қтарға бай, жағасы қоға мен қамысты теңіз еді. сол кездерде жылына 50-150 мын қ ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі игерілген. арал өңірінін тұрғындары 1970 жылдарга дейін әлеуметтік-қ тұрғыда жақсы қамтамасыз етілген тіршілік көшті. теңіз өңіріндегі елді мекендерде 17 қ колхозы, 10 қ өңдейтін зауыт және 2 қ комбинаты тұрақты жүмыс істеген. 1960 жылдардаи бастап арал өңірін игеру қолға алынды. осы аймақтағы игерілетін жер көлемі бұрынгыдан өзбекстан мсн тәжікстанда 1,5, түрікменсанда 2,4, қазақстанда 1,7 есеге өсті. ал әмудария мен сырдария бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2,2 есеге артты. халық санының өсуіне орай суға деген кажеттілік те артты. осыған орай, 1970-1980 жылдар аралыгында аралға құйылатын су мөлшері азайды. онын негізгі себептері - антропогендік факторлар еді. екі өзен бойындағы суды мол кажет ететін күріш пен мақта есіру ісі каркындап (шардара). оның үстіне ауыл шаруашылығының басқа да салалары барынша . өзен бойлары игеріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. мәселен, аралға 1960-1965 жылдар арасында 44 мың м3 су кұйылса, бұл көрсеткіш 1974-1978 жылдары 13 мың м3, ал 1990 жылдары екі есеге қысқарды. нәтижесінде, арал теңізінің деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-ге дейін қусырылды. судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен препараттарды қолдану бүрын-соңды болмаған көрсеткішке жетті. тыңайтқыштарды қолдану 10-15 есеге өскен. осындай антропогендік факторлар арал өңірін экологиялық апатқа ұшыратты. құрғап қалған теңіз түбінен жыл сайын айналаға зияндылығы өте жоғары 2 млн. т тұзды шаңдар көтеріліп, желмен тарай бастады. тапсырма= аралас курмалас сойлемдерды табу