Атаңдар. Талдау 1. 2. Кендебайды ертегі кейіпкерлерімен салыстырыңдар. «Венн диаграмасы» арқылы Кендебай мен Ер Төстікті, Керқұла ат пен Ер Төстіктің аты Шалқұйрықты салыстырыңдар. («Ер Төстік» ертегісі хрестоматияда берілген.) 26
Менің ойымша, бұл "алып қашудың" жақсы да, жаман да жағы болады. Мысалы, біздің салтымыз бойынша қызды алып қашқанда, қыздың ата-анасы егер де жігіт жаққа жоқ деп жауап берсе ұят деп саналады, қыз жағына да, ұл жағына да. Сондықтан жұрттың алдында ұятқа қаламыз деп ата-анасы қызды ол жақсы көрмейтін ұлға да беруі мүмкін. Бірақ бұл тек бір жақтан ғана қарағандағы тұжырым. Жақсы жағынан қарасақ, "алып қашу" салт-дәстүрі ғашықтардың көбісіне көмек тесуі мүмүкін. Мысалы, екі ғашық жан отбасы құруды армандайды, ал олардың ата-аналары олардың отбасы құруына қарсы. Сол кезде жігіт қызды алып қашса, ата-аналар оларға "жоқ" дей алмайды. Осы менің тұжырымдарыма және көз-қарастарыма сүйенсек, менің беретін нақты жауабым жоқ.
Ауыз әдебиетінің бағы заманнан ескірмей ұрпақтан–ұрпаққа ауысып отырған күрделі де мол бір саласы — батырлар жыры. Бұл жырларды жыршы–жыраулар ғасырлар бойы қобызға немесе домбырыға қосып, белгілі бір әнмен айтып, ауыздан-ауызға таратып келген. Қазақбатырлар жырындағы басты қаһарман елін сүйген батыр, ал оның басты мақсат-мұраты — халқын, Отанын басқыншы жаудан қорғау. Батырлар жырының көпшілігінде халықтың түбегейлі мұң-мүдесі көкселеді. Батырдың халыққа қамқоршы болу арманы, сол жолдағы іс-әрекеті жырлануы арқылы оның өз-үй ішіне, өз руына деген сүйіспеншілігі, де айқындалады.Батырлар жырларынан ерте замандағы баласы жоқ қарттың, бастаушысы жоқ елдің басқадан жәбір-жапа көретіні де танылады. Басқыншылардан қорғайтын батыр жайлы жырлар ел қиялында осындай зарығу, торығу тұсында туады. Мұндай батырды халық қартайған ата-ананың амандығы үшін қажет деп біліп, оның көршілес рулармен де күш біріктіруін көздейді. "Алпамыс батыр”, "Қобыланды батыр”, "Ер Тарғын”, "Қамбар батыр” сықылды қазақбатырлар жырларында қалмақ, моңғол басқыншыларының шабуылы баяндалып, қазақбатырларының сол күрестегі ерлігі жырланады. Олардың отаншылдығы мен адалдығы, уәдеге беріктігі зұлымдық пен қиянатқа қарсы қойылады. Әрине батырлар жырындағы оқиғалардың тарихпен жанасымы өзінше болады.
Бір жыр бірнеше ғасырды аралап, жүздеген жыршы-жыраулардың аузынан өтетіндіктен, онда әр ғасырдағы тарихи фактілер араласа жүреді. Сөйтіп, батырлар жырында "әр дәуірден құралған кезеңнен” алынған батырдың жиынтық бейнесі тұлғанады. Батырлар жырының бай идеялық мазмұнына сай сюжеті мен композициясы да өзгеше келеді. Бір оқиғадан екіншісі туып, кейіпкерлердің іс-әрекеті, қимылы жүйелі дамып отырады. Батырлар жырының өлеңдік құрылысы көбіне жеті, кейде сегіз және он буынды болып келеді. Жыр тармақтарындағы өлең өлшеміне қарай араласып, ауысып та келе береді.
Менің ойымша, бұл "алып қашудың" жақсы да, жаман да жағы болады. Мысалы, біздің салтымыз бойынша қызды алып қашқанда, қыздың ата-анасы егер де жігіт жаққа жоқ деп жауап берсе ұят деп саналады, қыз жағына да, ұл жағына да. Сондықтан жұрттың алдында ұятқа қаламыз деп ата-анасы қызды ол жақсы көрмейтін ұлға да беруі мүмкін. Бірақ бұл тек бір жақтан ғана қарағандағы тұжырым. Жақсы жағынан қарасақ, "алып қашу" салт-дәстүрі ғашықтардың көбісіне көмек тесуі мүмүкін. Мысалы, екі ғашық жан отбасы құруды армандайды, ал олардың ата-аналары олардың отбасы құруына қарсы. Сол кезде жігіт қызды алып қашса, ата-аналар оларға "жоқ" дей алмайды. Осы менің тұжырымдарыма және көз-қарастарыма сүйенсек, менің беретін нақты жауабым жоқ.
Ауыз әдебиетінің бағы заманнан ескірмей ұрпақтан–ұрпаққа ауысып отырған күрделі де мол бір саласы — батырлар жыры. Бұл жырларды жыршы–жыраулар ғасырлар бойы қобызға немесе домбырыға қосып, белгілі бір әнмен айтып, ауыздан-ауызға таратып келген. Қазақбатырлар жырындағы басты қаһарман елін сүйген батыр, ал оның басты мақсат-мұраты — халқын, Отанын басқыншы жаудан қорғау. Батырлар жырының көпшілігінде халықтың түбегейлі мұң-мүдесі көкселеді. Батырдың халыққа қамқоршы болу арманы, сол жолдағы іс-әрекеті жырлануы арқылы оның өз-үй ішіне, өз руына деген сүйіспеншілігі, де айқындалады.Батырлар жырларынан ерте замандағы баласы жоқ қарттың, бастаушысы жоқ елдің басқадан жәбір-жапа көретіні де танылады. Басқыншылардан қорғайтын батыр жайлы жырлар ел қиялында осындай зарығу, торығу тұсында туады. Мұндай батырды халық қартайған ата-ананың амандығы үшін қажет деп біліп, оның көршілес рулармен де күш біріктіруін көздейді. "Алпамыс батыр”, "Қобыланды батыр”, "Ер Тарғын”, "Қамбар батыр” сықылды қазақбатырлар жырларында қалмақ, моңғол басқыншыларының шабуылы баяндалып, қазақбатырларының сол күрестегі ерлігі жырланады. Олардың отаншылдығы мен адалдығы, уәдеге беріктігі зұлымдық пен қиянатқа қарсы қойылады. Әрине батырлар жырындағы оқиғалардың тарихпен жанасымы өзінше болады.
Бір жыр бірнеше ғасырды аралап, жүздеген жыршы-жыраулардың аузынан өтетіндіктен, онда әр ғасырдағы тарихи фактілер араласа жүреді. Сөйтіп, батырлар жырында "әр дәуірден құралған кезеңнен” алынған батырдың жиынтық бейнесі тұлғанады. Батырлар жырының бай идеялық мазмұнына сай сюжеті мен композициясы да өзгеше келеді. Бір оқиғадан екіншісі туып, кейіпкерлердің іс-әрекеті, қимылы жүйелі дамып отырады. Батырлар жырының өлеңдік құрылысы көбіне жеті, кейде сегіз және он буынды болып келеді. Жыр тармақтарындағы өлең өлшеміне қарай араласып, ауысып та келе береді.
Объяснение: