Аудиомәтінді екі рет тыңдап, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз. үш тіл – заман талабы 22 қыркүйек - қр халықтарының тілдері мерекесі. әр халық өз тілінде сөйлеуге, оқуға құқығы бар. әр азамат өзінің ана тілін біліп, сүюге, құрметтеуге міндетті. сонымен қатар, әр өзге де тілді үйреніп, оларға да құрметпен қарап, өз кәдесіне жаратып жатса, «жеті түрлі ілім біл, жеті жұрттың тілін біл» деп ата- айтпақшы, нұр үстіне нұр болады. сол себепті де біз бүгінгі шараны ана тілімізге және орыс тілі мен ағылшын тіліне арнаймыз. біздің еліміз – көп ұлтты мемлекет. елімізде жүздеген ұлт өкілдері достық пен бейбітшілікте өмір сүруде. аманаты - дәстүріміз бен туған тіліміздің аясы кеңейіп, әлемдік өркениетпен ұштастығын тауып жатыр. соның бір кепілі - ел болып атап өтіп жатқан - тілдер мерекесі. тіл қай ұлтта, қай елде болса да қастерлі, құдіретті. ол әрбір ға ана сүтімен бірге еніп, қалыптасады. «әр елдегі қазақ әр елдің тілін мықтап игерсе, ол - білім. ол шетел тілінде сөйлесе - тіпті жақсы. бірақ ана тілін тұншықтырып, көміп тастаса - ол кешірілмес күнә» деген н. ә. назарбаевтың сөзін басшылыққа ала отырып, мектепте оқытылатын тілдерден жарыс өткіземіз. жер шарында 900-ге жуық ұлт өмір сүреді. қазір біздің планетамызда 5651 тіл бар, ол тілдерде миллиардтан астам сөйлейді. өзінің тілін ана тілім деп атайтын бірден бір халық - қазақ. өйткені, халқымыз анасын қастерлеп, қадірлеген. ең қасиетті, киелі нәрсені анаға теңеген. сөз мүшесінің саны жағынан алғанда қазақ тілі жер жүзіндегі 5651 тілдің арасында 70-орында.

1. мәтіннің не туралы екенін анықтаңыз. a. тіл туралы b. өнер-білім туралы c. еңбекқорлық туралы d. ілік туралы 2 . мәтіннің негізгі идеясын табыңыз. 4 a. 22 қыркүйек - қр халықтарының тілдері мерекесі. b. біздің еліміз – көп ұлтты мемлекет. c. біздің планетамызда 5651 тіл бар. d. туған тілді құрметтеп, қастерлеу керек.

3. мәтіннің түрін ажыратыңыз. a. әңгіме b. сұхбат c. ертегі d. мақала

4. мәтін бойынша дұрыс/бұрыс ақпаратты анықтаңыз. (+ белгісімен белгілеңіз). no 1 2 ақпараттар әрбір өз ана тілін сүюі, құрметтеуі тиіс. жер шарында 800-ге жуық ұлт өмір сүреді. дұрыс бұрыс

5. төмендегі мақал-мәтелдерді қолданып, жұбыңызбен тіл туралы сөйлесіңіз. жұбыңызға • • • сұрақтар қойыңыз, жауап беріңіз. өнер алды – қызыл тіл. көп сөз - күміс, аз сөз - алтын. ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле.

6. төмендегі сөйлемдерден терминдер мен неологизмдерді тауып, мағынасын ашыңыз. олармен сөйлемдер құрастырыңыз. • қазақстанда үштілділік білім беру жолдары жүзеге асырылуда. • лексика – сөз мағынасын зерттейтін сала. • ұлыбританияда тұратын 10 жасар соня – полиглот қыз.

Адәрумені сарғыш не қызыл   түсті тағамдарда кездеседі. олар - сәбіз, қауын, қызанақ, қ майы, сиыр бауыры, жұмысртқа, сары май, ірімшік, рауғаш, қаймақ, т.б. құрамында а дәрумені бар   тағамдарды күн түспейтін қараңғы жерде сақтайды. оларды ыстық сумен жумайды. а дәрумені көздің көру процесіне қатысады. бұл дәруменнің өсіп-өну және зат алмасу үшін маңызы өте зор. соңғы деректерге қарағанда ағзаға бір тәулікте бұл дәруменнен 1,5 мг керек екен. в1 дәрумені ашытқы, бауыр, сәбіз, сүт, саңырауқұлақ құрамында көп кездеседі. күнделікті тағамда бұл дәрумен жеткіліксіз болса, көбінесе жүйке жүйесі зақымданады, сондықтан тәулігіне 2-3 мг в1 дәрумені қажет.  в2 дәрумені ашытқы, бауыр, жұмыртқа, сүт, ірімшік, қара нан, ет, қ, көкөністерде кездеседі. бұл дәрумен әр жасушаның өсіп-жетілуіне әсер етеді. ол жетіспесе жүдеп, шаршап, ерні, өкшесі жарылып, көздің көруі нашарлап, жарыққа қарай алмай көзі жасаурайды. терінің сыртқы қабаты түлегіш келеді. салқын кезде және ыстықта ағзасына оның қажеттілігі одан сайын арта түседі.   оның күнделікті мөлшерінің 2,5-3 мг болғаны абзал. дәрумендердің в тобына бұл аталғандардан басқа в6, в12 түрлері де жатады. олардың да өзіндік әсерлері бар. в6 жетіспесе, қан азайып, тамаққа тәбеті шаппай, ашуланшақ, ұйқышыл,  кейде  бет, мойын терісі қабынып, кейде қояншық ауруына тап болады. бұл дәрумен жануарлар мен өсімдіктерде өте көп. әсіресе, ашытқы, бидай, бауыр, ет, бүйрек, жұмыртқа, күріш жармасында кездеседі. ересек оны күніне 1,5-2 мл шамасында керек етеді. в12 дәруменінің қ рөлі өте зор. оның зат алмасуына, жүйке жүйесіне, қанның құрамына үлкен әсері бар. бұл дәрумен екіқабат әйелдерге және жемсау (зоб) ауруына шалдыққан ға өте пайдалы. көбінде піскен ет, бауыр, бүйрек, жұмыртқа, сүттің құрамында көп болады. с дәрумені итмұрын, қарақат, пияз, қызанақ, картоп, капуста, алма, апельсин, бүлдірген, қарбыз, сәбіз, қияр, жүзім, алмұрт, асқабақ құрамында болады. тағамда с дәрумені жеткіліксіз болса, қырқұлақ ауруына шалдығады. қырқұлақ дегеніміз тіс түбінің, қызыл иектің зақымдалуы. сол сияқты қырқұлаққа шалдыққанда жүйке жүйесі нашарлайды.  с дәрумені суда ериді. сондықтан тамақ құнының жоғалмай, дәруменнің азаймауы үшін дастарханға қояр алдында әзірлеу керек.  с дәрумені итмұрында аса көп. соған орай күзде көп жинап алып қысқа сақтауға болады. суға езіп, тұнбасын ішеді. негізінде ға тәулігіне 50-100 мг мөлшерінде с дәрумені қажет. д дәрумені екіқабат әйелдерге өте пайдалы. ол жұмыртқа, сары май, қаймақ, сүт, саңырауқұлақ, қ майы құрамына енеді. д дәрумені кальций мен фосфордың алмасуын реттеуге қажет. оның ерекше қасиеті сыртқы ортада өзгере қоймайды. сондықтан тағамды қандай түрмен даярласа да, ол дәруменді байыптандырмайды. осы аталған дәрумендермен қоса е, к, рр, р деген дәрумендер де ағзаға үлкен әсер етеді. е дәрумені жыныс бездерінің қызметін жақсартады. күнделікті пайдаланған тағамдардың ішінде өсімдік майында көп болады. к дәрумені күнделікті пайдаланатын барлық тағамдарда кездеседі. олар тіпті ішектегі кейбір бактериялардың әсерімен жаңадан пайда болып отырады. сондықтан бұл дәруменнің жетіспеуі бойға тараған кейбір аурудың салдарынан деп түсіну керек. к дәруменінің қанды ұйытудағы маңызы зор. ғалымдардың ұйғаруынша, тәулігіне ға 0,2-0,3 мг к дәрумені қажет. рр дәруменінің ағзада жетіспеуі пеллагра деген дертке ұшыратады. оның негізгі белгілері іш өту, тері қабынуы, т.б. рр зат алмасуға қажетті ферменттердің құрамына кіреді. ағзасының бұл дәруменге деген қажеттілігі күніне 15-30 мг. ол бауырда, ашытқыда, қозықұйрықта көп кездеседі. бұл дәрумен қарын сөлін өндіруге, ұйқы безінің жұмысына, бауыр қызметіне, қызыл қан түйіршіктерінің түзілуіне, сүт қышқылының алмасуына тікелей әсер етеді.  р дәрумені (биофлавоноидтар) аскорбин қышқылына ұқсас. сондықтан ол с дәрумені бар тағамдардың құрамында жиі кездеседі. оның қ қасиеті - ұсақ қан тамырларының нәзіктігін және өткізгіштігін азайту. р дәрумені шайдың құрамында көп. сондықтан қазақ келіншектерінің арасында бұл дәруменнің жетіспеуі өте сирек кездеседі. оларда қан тамыры ауруы да жиі болмайды. өйткені ол ұсақ қан тамырларын бекітіп, серпімділігін арттырады. шайдың маңызын осыдан көруге болады

Қапшағай өңірі Алматы облысының оңтүстік-орталық бөлігінде, Қапшағай су қоймасының жағасында, Алматыдан 70 км. жерде орналасқан.

Қапшағайда тұщы судың ірі қоймасының болуы себебінен ерекше микроклимат түзіледі, бұл осы өңірдің флорасы мен фаунасының дамуына жағымды әсерін тигізеді.

Қапшағай қаласының туристік әлеуеті Қапшағай су қоймасының ресурстарына негізделеді. Іле өзенінің оң жақ жағалауындағы жартастарға салынған суреттер және «Көшпенділер фильмінің» декорациялары туристердің қызығушылығын арттыруда.

Қапшағай су қоймасы Іле өзенінің орта ағысында орналасқан жасанды су қоймасы болып табылады, оның ұзындығы 100 км, ені 25 км. Табиғи-климаттық жағдайларына байланысты, бұл жер Алматы қаласы және облысының тұрғындары үшін жағажай демалысына таптырмайтын орын болды. Жазда бұл жердің ауа температурасы +40°С. Мамыр-маусым айларында су температурасы +18+20°С жетсе, шілде-тамыз айларында +22+28°С дейін жетеді.

Қапшағайдағы туристер ең жиі баратын жер – 1994 жылы арнайы итальяндық жоба бойынша салынған қалалық аквапарк. Бұл кешенде балаларға, сондай-ақ үлкен кісілерге арналған арнайы су аттракциондары бар.

Жасанды су қоймасының жағалауында 150-ден астам демалыс базалары орналасқан. Бұл орындар және олардың ұсыныстары туристердің қалауы және жағдайы бойынша алуан түрлі болып келеді.

Кейінгі жылдары Қапшағай су қоймасының демалыс базаларына әр түрлі іс-шаралар, би кештері, спорттық жарыстар, түрлі акциялар өткізу кеңінен таралып келеді.

Келешекте Қапшағай қаласының аумағында жобалық атауы «Жаңа Іле» болып келетін ірі туристік орталық және ойын-сауық қалашығының құрылысы жоспарлануда.

Қапшағай қаласы 1970 жылы құрылды.

Жалпы ауданы: 3,6 мың км.

Халық саны: 46,0 мың адам

Алматы қаласынан: 70 км жерде

Талдықорған қаласынан: 209 км жерде